شکل۲-۲- اجزای سازنده مجموعه دم هواپیما]۶ و۳۲[
۲-۴-۱- پوسته دم
پوسته طراحی شده روی دم و بال هواپیما جهت تحمل قسمتی از بارهای حین پرواز و بارهای زمینی می­باشد. در ساخت این پوسته از دامنه وسیعی از موا مانند ورقه­های آلومینیوم و فلزات دیگر استفاده می شود.
۲-۴-۲- تیرک­های طولی
تیرک­های طولی از اجزای تشکیل دهنده دم افقی و عمودی هواپیما می­باشد که نقش اصلی در تحمل بارهای وارد بر این سازه­ها در حین پرواز و وزن سازه روی زمین را دارد. تیرک­های طولی از ریشه تا نوک دم به صورت عمودی یا زاویه­دار نصب می­شوند. تعداد نصب این تیرک­ها به نوع هواپیما بستگی دارد، معمولا تعداد تیرک­های طولی در هواپیماهای مسافربری کمتر از هواپیماهای جنگده است. این نشان دهنده وارد شدن نیروهای بیشتر به هواپیماهای جنگنده می­باشد. تعداد این تیرک­ها در بال و دم، یک و بیشتر از این مقدار می­باشد. نامگذاری تیرک­های طولی بر اساس موقعیت مکانی نصب و تحمل بار انجام می­ شود. برای مثال اگر مقدار بیشتری از بارهای وارده توسط یکی از تیرک­ها تحمل شود، تیرک طولی اصلی نامیده می­ شود. این نوع تیرک­ها در هواپیماهای سبک وزن رایج می­باشند که از ابتدا تا آخر دم یا بال نصب شده ­اند. دامنه وسیعی از مواد برای ساخت تیرک­های طولی مورد استفاده قرارگرفته­اند . در بیشتر هواپیماهای قدیمی، چوب بعنوان ماده سازنده تیرک مورد استفاده قرار می­گرفت. شرایطی مانند تغییر در رطوبت چوب باعث کم شدن مقاومت آن می­گردید، امروزه مواد فلزی و کامپوزیت ها جایگزین چوب شده ­اند.کاربرد فلز آلومینیوم و آلیاژ های آن به دلیل وزن کم و مقاومت بالا بیش از بقیه مواد مورد استفاده قرار می­گیرد. در بین مواد کامپوزیتی نیز فایبرگلاس و الیاف کربن کاربرد وسیعی دارند.

تیرک­های طولی تحت گستره وسیعی از انواع بارها می­باشند، نیروهای آیرودینامیکی، سازه ای، توربولانس، تند باد، نمونه­هایی از این نیروها می­باشند. تعدادی از این نیروها، و نقش تیرک­های طولی در مقاومت در برابر آن­ها در زیر ذکر می­شوند.

• مقاومت در برابر ممان ایجاد شده در اثر نیروی وزن:

هنگامی­که هواپیما در حالت سکون روی زمین قرار گرفته است، وزن سازه ­هایی مانند دم و بال به سمت پایین باعث ایجاد ممان خمشی می­ شود، در این میان تیرک­های طولی در سراسر این سازه­ها مانند تیر یک سر درگیر عمل کرده وجلوی اثر بارهای خمشی را می­گیرد. در هواپیماهای تجاری پیشرفته علاوه بر وزن سازه، سیستم سوخت و موتور نیز باعث ایجاد ممان خمشی می­شوند، برای این هواپیماها، تیرک­های طولی با مقاطعی ساخته می­شوند که اثرات این موارد را نیز تحمل کنند.

• مقاومت در برابر ممان خمشی ایجاد شده در اثر نیروی لیفت:

وظیفه اصلی بال و دم هواپیما تولید نیروی لیفت (برآ) می­باشد. این نیرو در اثر اختلاف فشار بین سطوح بالایی و پایینی بال و دم افقی به سمت بالا ایجاد می­ شود. نیروی لیفت تولید شده، باعث ایجاد ممان خمشی به سمت بالا در این سازه­ها می شود. با توجه به گیردار بودن ریشه تیرک های طولی، وجود تیرک­های طولی باعث مقاومت در برابر ممان خمشی و تغییر مکان به سمت بالا می­گردد.

• مقاومت در برابر نیروی درگ:

حرکت هواپیما در جریان هوا باعث ایجاد نیرویی در خلاف جهت حرکت آن می­ شود که این نیرو پسا نام دارد. با افزایش سرعت و عدد ماخ مقدار پسا افزایش می­یابد. نحوه قرارگیری تیرک­های طولی باعث مقاومت در برابر این نیرو می­ شود.

• کم کردن اثرات نیروی اینرسی:

در اثر غلتش­های هواپیما، نیروهای اینرسی غلتشی ایجاد می­شوند، وجود این نیروها باعث خسارت به سازه­های دم و بال می­شوند. وجود تیرک­های طولی مناسب مانع انتقال نیرو به سازه می­ شود.

• مقاومت در برابر ممان­های خمشی و پیچشی :

تیرک­های طولی تحت ممان­های خمشی و پیچشی قرار دارند. که قدرت تحمل این ممان­ها را دارا می­باشند. تغییر مکان سطوح کنترلی مانند شهپر و بالابر باعث انتقال بارهای پیچشی به تیرک­های طولی می­ شود که در مقابل ایجاد شدن این نیروها از خود مقاومت نشان می­دهد.
با توجه به اهمیت تیرک­های طولی در تحمل نیروها، متناسب با نوع کاربرد، نمونه­هایی از تیرک­های طولی با سطح مقطع متفاوت ساخته شده ­اند. سطح مقطع مستطیلی، دایره­ای، L، T، نمونه­های موجود می­باشند. این تیرک­ها توسط پیچ به بالا و پایین سطح بال یا دم متصل می­شوند. نمونه­هایی از تیرک­های طولی در شکل۲-۳ نشان داده شده است.
شکل ۲-۳- نمونه­هایی از تیرک­های طولی ]۳۲[
۲-۴-۳- تیغه یا دنده­های عرضی^[۲۸]
دنده­های عرضی، شکل آیرودینامیکی مناسب برای تولید نیروی برآ توسط دم را ایجاد می­ کنند. این دنده­ها به شکل ایرفویل طراحی شده ­اند و با قرار گرفتن در پوشش پوسته­ای دم ، شکل مشخصی از این اجزاء به وجود می ­آید. دنده­های عرضی به صورت زاویه­دار و یا به صورت عمود به تیرک­های طولی متصل می­شوند و سختی دم را فزایش می­ دهند. در هواپیماهای تجاری، معمولا دنده­های عرضی با زوایای مختلف از ریشه تا نوک دم، در طول آن­ها قرار می­گیرند. دنده­های عرضی معمولا از سازه خرپایی و یا از ورقه­هایی با سوراخ­های مدور به منظور کاهش وزن ساخته شده ­اند. انواع گوناگونی از دنده­های عرضی با توجه به روش تولید آنها، فورجینگ، فرزکاری و خرپایی نامگذاری می­شوند. دنده­های عرضی خرپایی، بیشتر در هواپیماهای کوچک و سبک استفاده می­شوند. دنده­های آهنگری با بهره گرفتن از دستگاه­های پرس سنگین برای دست یافتن به شکل موردنظر استفاده می­شوند. هرچند بعد از این عملیات هموارکردن لبه­ها مورد نیاز است. بسته به جایگاه و شرایط بارگذاری بر روی دم، انواع مختلف دنده­های عرضی با مقاطع متفاوت در هواپیما استفاده می­ شود. از دنده­های فورجینگ به منظور فراهم آوردن مقاومت و صلبیت سازه، استفاده می­ شود. دنده­های عرضی سبکتر در نزدیکی نوک دم استفاده می­شوند. دنده­ها توسط پرچ، پیچ یا چسب به پوسته دم متصل می­شوند. اجزاء سازه­ای اصلی در یک دم که ایرفویل نیز خوانده می­شوند و به تعداد در امتداد خط وتر قرار می­گیرند. دنده­های عرضی بین لبه حمله دم و لبه فرار دم کشیده شده ­اند و در واقع باعث ایجاد شکل دوکی برای مقطع دم می­ شود و در نهایت توسط پوسته پوشش داده می­شوند. این دنده­ها بار را از پوسته و اجزا تقویت­کننده به تیرک­های طولی منتقل می­ کنند. همچنین این دنده­ها در سطوح کنترلی نیز مورد استفاده قرار می­گیرند. در شکل ۲-۴ سطع مقطع دم افقی و عمودی نشان داده شده است.

شکل ۲-۴- سطح مقطع دم ]۳۲[

۲-۴-۴- اجزاء طولی تقویت کننده^[۲۹]
اجزاء طولی تقویت کننده در بدنه، بال و سطوح مجموعه دم،که به سازه شکل داده و پوسته روی آن نصب می­ شود. این اجزاء در بدنه قاب­ها^[۳۰] و در دم یا بال، دنده­های عرضی را به یکدیگر متصل می­ کنند.
۲-۴-۵- اجزاء تقویت­کننده و استحکام بخش^[۳۱]
اجزاء سازه­ای تقویت کننده ­ای که به منظور تحمل نیروهای عمود بر سطح به سازه متصل می­شوند.
۲-۵- پارامترهای هندسی
۲-۵-۱- نسبت منظری