ناگفته نماند: نَفَق (بر وزن فرس) نقبى است در زیر زمین که درب دیگرى براى خروج دارد و در آیه«… فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَبْتَغِیَ نَفَقاً فِی الْأَرْضِ أَوْ سُلَّماً فِی السَّماءِ…»[۴۳۷] ؛ مراد همان نقب است یعنى اگر بتوانى نقبى در زمین یا نردبانى بر آسمان بجوئى. لذا منافق را از آن منافق گوئیم که از ایمان خارج شده چنانکه از طبرسى نقل شد و یا از درى وارد و از در دیگرى خارج شده چنانکه از راغب نقل گردید.[۴۳۸]
به طور کلّی «نفاق» در اصطلاح قرآن عبارتست از: مخالفت درون با برون و ظاهر با باطن آدمی است که با نیّت فساد و معصیت یا فتنه و آشوب شکل میگیرد زیرا که منافق با زبان چیزی را میگوید ولی نیّت واقعی خود را مخفی میدارد تا به دیگران زیان و آسیب برساند.[۴۳۹]به عبارت روشنترمنافق، کسی است که ظاهر و باطن او یکی نباشد و به اصطلاح «دورو» باشد. منافق اختصاص به اسلام ندارد بلکه آن دسته افراد دور از منطق و استدلال هستند که برای اغراض شخصی خود تا آنجا که شرایط اجازه میدهد کارشکنی می کنند ولی به دوستی تظاهر مینمایند.
۳-۳-۲) ضرورت شناخت نفاق و منافق:
قرآن کریم با نزول ۳۰۰ آیه در سیزده سوره (بقره، آل عمران، نساء، مائده، انفال، توبه، عنکبوت، احزاب، فتح، حدید، حشر، منافقین و تحریم)، اهتمام زیادی به شناساندن و افشای چهره و صفات منافقان داشته است. خطر این گروه را باید جدّی گرفت زیرا که ، خطر دشمن دوستنما بیش از دشمن شناخته شده است. انسان با پرهیز از دشمن شناخته شده، خود را بر ضدّ او مسلح می کند. مشکل اساسی از دشمن دوستنما که در سنگر دوستی، شکنندهترین ضربه را بر انسان وارد میسازد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی، در تبیین خطر منافقین در جامعه چنین میفرمایند: «اگر انقلابی در طول حرکت خود، پس از پیروزی، روال کارش طوری باشد که منافقان بتوانند در آن جذب شوند، این انقلاب محکوم به زوال است. اما اگر انقلاب طوری باشد که هر چه از عمر آن میگذرد، منافقان یکی پس از دیگری از آن طرد شوند، این انقلاب ماندنی و پایدار است»[۴۴۰]
پیچیدگی و مخفیکاری منافقین از یک سو و ظاهرسازی آنها از سوی دیگر سبب می شود که شناخت آنها نیازمند بصیرت خاصی باشد و همین مطلب موجب می شود که شناخت آنها از اهمیّت ویژه برخوردار شود. از طرفی به دلایل ذیل شناخت این گروه از دشمنان از اهمیت ویژهای برخوردار است:
الف) این گروه با زندگی در درون جامعه اسلامی از تمام اسرار با خبرند.
ب) شناختن آنها همیشه کار آسانی نیست، گاه خود را چنان در لباس دوست نشان می دهند که انسان باور نمیکند.
ج) به لحاظ عدم شناسایی چهرهی اصلی آنها برای بسیاری از مردم، درگیری مستقیم و مبارزه صریح با آنان کار مشکلی است.
د) وجود پیوندهای سببی، نسبی یا تجاری و…آنان با مؤمنان مبارزه با آنها را پیچیدهتر میسازد.
ه) آنها از پشت خنجر میزنند و ضرباتشان غافلگیرانه است پس باید برای رفع شرّ آنها برنامه ریزی دقیق و وسیعی داشت[۴۴۱] و برای داشتن برنامه نیاز به شناخت این گروهِ موش صفت هستیم.
خطرناکترین دشمن چه در مجموعه اعتقادات دینی و مذهبی و چه در ناحیه معاشرتهای اجتماعی دشمن ناشناخته است، دشمن شناخته شده هر چند هم قوی و نیرومند باشد، ضررش کمتر و خیانت او قابل دفاع و جبران است زیرا هویّت او معلوم و سوء قصد او روشن است، اما دشمن ناشناخته هر چه هم کوچک و ناتوان باشد چون نقابی از دوستی و محبت بر چهره دارد و شعار او شعار توده مردم است ولی زیر آن نقاب و لباس ظاهری، دلی مملو از کین و عداوت و خنجری زهرآلود و کشنده پنهان دارد و همواره منتظر فرصتی است تا به اغراض پلیدش جامه عمل بپوشاند. اسلام در طول تاریخ خود بیشترین ضربه را از منافقان خورده است. به همین دلیل است که قرآن سختترین حملات خود را متوجه منافقان ساخته است و بزرگترین اعلام خطر را درباره آن دسته از دشمنان داشته است که میفرماید: «هم العدو فاحذرهم» طبق این فراز نورانی، تنها منافقان دشمنان حقیقی هستند و باید از آنان پرهیز نمود و برای فاصله گرفتن از آنها، باید آنها را در مرحله نخست شناخت سپس از آنها فاصله گرفت.[۴۴۲]
خطر این قشر برای اسلام و مسلمین تا آنجاست که پیامبر، قهرمان و مقاومی که در برابر قدرتهای بزرگ و دشمنان سرسخت اسلام بدون هیچ ترس و بیمی ایستاد و سرسختانه میخروشید و میجنگید، درمورد نقشههای خائنانهی منافقین بر پیکر امت اسلام فرمود: «من بر امتم نه از مؤمنان بیمناکم، نه از مشرکان؛ مؤمن، ایمانش مانع ضرر اوست و مشرک، خدا او را به خاطر شرکش رسوا می کند ولی من از منافق بر شما میترسم که از زبانش علم میریزد(و در قلبش کفر و جهل است) سخنانی میگوید که برای شما دل پذیر است، اما اعمالی (در خفا) انجام میدهد که زشت و بد است.[۴۴۳]
از منظر قرآن بحث منافقین، آنچنان مهم و حسّاس است که سورهای به نام «منافقون» در قرآن آمده است و به صراحت میتوان ادّعا کرد که شدیدترین لحن در قرآن پیرامون نفاق و منافقین میباشد زیرا که اسلام ضربههای سخت و جبران ناپذیری را از سوی آنان متحمل گشته است.
۳-۳-۳) ویژگیهای منافقان:
باید دانست آیاتی که بیانگر ویژگیهای منافقان هستند، نباید به عنوان یک مسئله تاریخی و مربوط به زمان گذشته مورد مطالعه قرار دهیم بلکه باید آنرا درسی برای امروز و فردایِ خود و همه انسانها بدانیم، زیرا هیچ جامعهای از گروه منافق، اندک یا بسیار خالی نیست و صفات آنها تقریباً یکسان و یک نواخت است. خصوصیّات و ویژگیهای متعددی که قرآن برای منافقان بیان نموده است، تصویر روشنی را از شخصیّت منافق ارائه میدهد که در قالب خصوصیّات زیر قابل تبیین است:
۳-۳-۶-۱) ویژگیهای فردی روانی:
۳-۳-۳-۱-۱) بیماری روحی:
این افراد دارای قلب مریض هستند، بنابراین از نظر روحی بیمار هستند و قرآن این موضوع را چنین میفرماید: « فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً»[۴۴۴] در دلهای آنها یک نوع بیماری است و خداوند هم بر بیماری آنها میافزاید آنها مىگویند: به خدا و پیامبر ایمان داریم و اطاعت مىکنیم؛ ولى بعد از این ادعا، گروهى از آنان رویگردان مىشوند. آنها (در حقیقت) مؤمن نیستند. نفاق در حقیقت بیماری انحراف است. انسان سالم، یک چهره بیشتر ندارد و روح و جسم او هماهنگ است. اگر مؤمن است، تمام وجودش فریاد ایمان میکشد و اگر منحرف است، ظاهر و باطنش بیانگر انحراف است؛ اما اینکه ظاهرش دم از ایمان بزند و باطنش بوی کفر دهد، این یک نوع بیماری است. مستحق لطف و هدایت خدائی نیستند از آنجا که اینگونه افراد بر اثر لجاجت و پافشاری در برنامههایشان مستحق لطف و هدایت خدائی نیستند، خداوند آنان را به حال خود میگذارد، تا این بیماریشان افزوده گردد.
مرض قلب همان بیماری روحی و شک و تردید آنان نسبت به شریعت و احکام قرآن و حقانیت دین مبین اسلام است چون دارای قلب بیماری هستند.
۳-۳-۳-۱-۲) خود بزرگبینی:
تکبر خود و تحقیر دیگران از بزرگترین بیماری روحی، منشأ بسیاری از انحرافهای اخلاقی و جزء گناهان کبیره هست. این صفت بسیار خطرناک میباشد.
« وَ إِذا قِیلَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّهُ بِالْإِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ وَ لَبِئْسَ الْمِهادُ»[۴۴۵]
آیه شریفه بعضى از عادات گروه منافق را یادآورى فرموده، که به عناوین مختلف بر شئون ملى اجتماع حکومت دارند و از هیچگونه ظلم و ستمى فرو گذار نکرده و هرگز حقوق افراد و اجتماع را رعایت نمىکنند و چنان در نخوت و غرور فرمانروائى فرو رفتهاند که نه از کسى نصیحت مىپذیرند و نه از عقوبت الهى وحشت دارند.[۴۴۶]
۳-۳-۳-۱-۳) ترس و اضطراب:
شجاعت و ترس ریشه در ایمان دارد زیرا که با وجود ایمان، شجاعت هم هست و منافقان چون ایمان ندارند بنابراین ترسو هستند. « …یَحْسَبُونَ کُلَّ صَیْحَهٍ عَلَیْهِمْ…»[۴۴۷]: نظر به این که درباره امور و حوادث عمومى در مدینه منادى فریاد میزد منافقان از نظر خوف و هراس از مسلمانان که به نفاق و دروئى و خیانت آنان پى برده باشند و در مقام آزار و اضرار آنان بر آمده از شنیدن فریاد بیمناک مىشدند و به ضرر خود مىپنداشتند که در اثر توجه مسلمانان اقدام به هتک و دستگیرى آنان نمایند زیرا خائن و منافق بر حسب طبع خائف و ترسان خواهد بود از اینکه اسرار و منویات آنان براى مسلمانان آشکار شود و در مقام انتقام و دستگیرى و قتل آنان برآیند از نظر جنایتها که در باره رسول(صلّى اللّه علیه و آله) و تکذیب رسالت او و نیز کارشکنىها که درباره امور مسلمانان نمودهاند.[۴۴۸]
ترس و وحشتى عجیب همیشه بر قلب و جان آنها حکمفرماست و یک حالت سوء ظن و بدبینى جانکاه سرتاسر روح آنها را فرا گرفته است. و در پایان آیه به پیامبر(صلّى اللّه علیه و آله) هشدار مىدهد که«اینها دشمنان واقعى تو هستند پس از آنها بر حذر باش».[۴۴۹]
« وَ یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ إِنَّهُمْ لَمِنْکُمْ وَ ما هُمْ مِنْکُمْ وَ لکِنَّهُمْ قَوْمٌ یَفْرَقُونَ»[۴۵۰]
نشانه دیگرى از منافقان! در اینجا یکى دیگر از اعمال و حالات منافقان به روشنى ترسیم شده است مىگوید: «آنها به خدا سوگند یاد مىکنند که از شما هستند» (وَ یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ إِنَّهُمْ لَمِنْکُمْ)
«در حالى که نه از شما هستند (و نه در چیزى با شما موافقند) بلکه آنها گروهى هستند که فوق العاده مىترسند» و از شدت ترس کفر را پنهان کرده اظهار ایمان مىکنند مبادا گرفتار شوند (وَ ما هُمْ مِنْکُمْ وَ لکِنَّهُمْ قَوْمٌ یَفْرَقُونَ)
۳-۳-۳-۱-۴) لجاجت:
قرآن کریم در اینباره میفرماید:« صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَرْجِعُونَ»[۴۵۱] خداوند این دسته را مذمت و سرزنش می کند که اینان گویى قلبشان مهر شده و ایمان داخل آن نمیگردد مانند آیه کریمه: «صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ» اینان گویى کر و کور و گنگاند یعنى کفر چنان در دل آنان جا گرفته است که دیگر نمىبینند مانند کسانى که قلبشان مهر شده است.[۴۵۲]
صاحب تفسیرآسان مینویسد: یعنى از گمراهى خود باز نمیگردند و توبه نمیکنند. علت اینکه خدا آنان را به شخص کر تشبیه نموده این است که به دلیلهاى خداى تعالى گوش نمیدادند. پس گویا: کر بودند. و چون به خدا و رسول اقرار نمیکردند پس مثل اینکه گنگ بودند و چون به عظمت و اهمیّت آسمان و زمینها نظر نمیکردند پس گویا: کور بودند.[۴۵۳]
۳-۳-۳-۱-۵) سستی در معنویت:
یکی دیگر از صفات فردی منافقان سستی در معنویت است، قرآن چنین بیان می کند:« إِنَّ الْمُنافِقِینَ یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ، وَ إِذا قامُوا إِلَى الصَّلاهِ قامُوا کُسالى یُراؤُنَ النَّاسَ وَ لا یَذْکُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِیلًا. »[۴۵۴]
این جمله وصف دیگرى است از اوصاف منافقین و آن این است که وقتى به نماز مىایستند اولاً به حالت کسالت مىایستند و پیدا است که هیچ اشتها و میلى به نماز ندارند و در ثانى همه در صدد آنند که به مردم بفهمانند که ما نمازخوانیم، با اینکه نماز برترین عبادتى است که خداى تعالى در آن ذکر و یادآورى مىشود و اگر به راستى دلهایشان علقه و محبتى به پروردگارشان مىداشت و به او ایمان مىداشت، در توجه به سوى خدا و در ذکر خدا دچار کسالت و سستى نمىشدند و عمل خود را به قصد ریا و نشان دادن به مردم انجام نمىدادند و در عوض بسیار خدا را به یاد مىآوردند، آرى قلب به هر چه تعلق داشته باشد و خاطر آدمى به هرچه مشغول باشد، دائماً به یاد همو خواهد بود.[۴۵۵]
۳-۳-۳-۱-۶) هواپرستی:
هواپرستی آنان جای خداپرستی را گرفته است. قلب آنها به جای این که جای خدا باشد، جایگاه شیطان و هوا و هوسها شده است.« وَ مِنْهُمْ مَنْ یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ حَتَّى إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِکَ قالُوا لِلَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ ما ذا قالَ آنِفاً أُولئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلى قُلُوبِهِمْ وَ اتَّبَعُوا أَهْواءَهُمْ»[۴۵۶]: گروهى از آنان به سخنانت گوش فرامىدهند، امّا هنگامى که از نزد تو خارج مىشوند به کسانى که علم و دانش به آنان بخشیده شده (از روى استهزا) مىگویند: « (این مرد) الان چه گفت؟!» آنها کسانى هستند که خداوند بر دلهایشان مُهر نهاده و از هواى نفسشان پیروى کردهاند.
۳-۳-۳-۱-۷) بهانه تراشی:
تمام تلاش منافقان، اخفای باطن پلیدشان از طریق ظاهرسازی است تا خود را در صف مؤمنان قرار بدهند به عنوان مثال، برای عدم حضوردر صحنهی جنگ با دشمن به توجیهگری دست میزنند:« وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ ائْذَنْ لِی وَ لا تَفْتِنِّی أَلا فِی الْفِتْنَهِ سَقَطُوا وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَهٌ بِالْکافِرِینَ»[۴۵۷]
منظور از این افرادى که آیه مورد بحث مىفرماید همان: جدّ بن قیس است. این شخص منافق اعتراف مىکند: اگر من به جنگ رومیان بیایم ناچارم با دختران و زنانشان زنا کنم، یا محمّد (ص) اگر من زنا کردم و دچار فتنه زنا شدم گناهى بر من نیست. بلکه چون تو مرا براى جهاد فى سبیل اللّه میبرى باعث این گناه خواهى شد.[۴۵۸]
۳-۳-۳-۱-۸) امر به بدی و نهی از خوبی:
این کار منافقان درست بر عکس برنامه مؤمنان راستین است، قرآن این موضوع را چنین بیان می کند:« الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمُنْکَرِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَ یَقْبِضُونَ أَیْدِیَهُمْ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُمْ إِنَّ الْمُنافِقِینَ هُمُ الْفاسِقُونَ»[۴۵۹]
مردان منافق و زنان منافق برخى از آنان از برخى دیگرند. یعنى همگى سر و ته یک کرباسند و طرز تفکر و عملکرد همگى مشابه هم است و آنان هدف مشترکى دارند و آن نابودى اسلام است. آنان براى رسیدن به این هدف خود، دست به کارهایى مىزدند که در این آیه سه مورد از آن ذکر شده است.[۴۶۰]
۳-۳-۳-۱-۹) بخل:
قرآن کریم میفرماید: «… وَ یَقْبِضُونَ أَیْدِیَهُمْ…»[۴۶۱]؛ منافقان نه در راه خدا انفاق می کنند و نه به کمک محرومان میشتابند. روشن است که آنها چون ایمان به آخرت و نتایج و پاداش انفاق ندارند، در بذل اموال سخت بخیلند. هر چند، آنها برای رسیدن به اغراض شوم خود اموال فراوانی خرج می کنند و یا به عنوان ریاکاری بذل و بخششی دارند، امّا هرگز از روی اخلاص و برای خدا دست به چنین کاری نمیزنند.[۴۶۲]به منظور اجتناب از تطویل بحث صفات روانی منافقین، دیگر صفات را به صورت اجمال فقط نام میبریم: فریب کار[۴۶۳]، مسخره کننده[۴۶۴]، فتنه گر[۴۶۵]، پر توقع[۴۶۶]، راحت طلب[۴۶۷]، دروغ گو[۴۶۸] و…
۳-۳-۳-۲) ویژگیهای سیاسی منافقان:
۳-۳-۳-۲-۱) دوستی با بیگانگان:
یکی از مهمترین ویژگی سیاسی منافقان، دوستی با بیگانگان است قرآن کریم در اینباره میفرماید: « أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ تَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ ما هُمْ مِنْکُمْ وَ لا مِنْهُمْ وَ یَحْلِفُونَ عَلَى الْکَذِبِ وَ هُمْ یَعْلَمُونَ »[۴۶۹]
این آیات سرگذشت دستهاى از منافقین را ذکر مىکند که با یهودیان دوستى و مودت و با خدا و رسولش دشمنى داشتند و ایشان را به خاطر همین انحراف مذمت نموده، به عذاب و شقاوت تهدید مىکند، تهدیدى بسیار شدید. و در آخر به عنوان حکمى قطعى و کلّى مىفرماید: ایمان به خدا و روز جزا نمىگذارد انسانى با دشمنان خدا و رسولش دوستى کند، حال این دشمنان هر که مىخواهند باشند. و سپس مؤمنین را مدح مىکند به اینکه از دشمنان دین بیزارند و ایشان را وعده ایمان مىدهد، ایمانى مستقر در روح و جانشان، ایمانى از ناحیه خدا و نیز وعده بهشت و رضوان مىدهد.[۴۷۰]
۵-۸- تشخیص و تحلیل عوامل فرسودگی و موانع نوسازی
برای نیل به تشخیص و تحلیل عوامل فرسودگی و موانع نوسازی از یکسو و ترسیم چشم انداز طرح و تدوین و اولویت بندی اهداف که مرحله نتیجه طراحی راهبردی را تشکیل می دهد ، نیاز به تکمیل فرایند فوق احساس می گردد . پس از تکمیل داده های جدول SWOT ، برای تدوین راهبردها از تکمیل ماتریس STWO یا Tows استفاده می گردد . این ماتریس عبارت از تعامل دوبه دوی میان گزاره های چهار شاخص جدول SWOT و تعریف چهار دسته راهبرد می باشد . این چهار دسته راهبرد در ماتریس SWOT براساس جدول شماره ۷-۱ تدوین شده است .
جدول شماره ۵-۶ ماتریسSWOT به همراه چهار دسته راهبرد حاصل از آن
فهرست ضعف های درونی (جدول ۷-۱)Weakness
فهرست قوت های درونی
Strength (جدول ۷-۱)
عوامل درونی
عوامل بیرونی
راهبردهای رفع موانع O- W
- کاهش فشردگی و تراکم جمعیت با توجه به پیش بینی طرح فرادست .
- استفاده از نفوذ و اعتماد شورایاری محله جهت رشد فرهنگ آپارتمان نشینی و حقوق شهروندی
- معرفی تسهیلات مختلف به ساکنان جهت رفع نگرانی از سطح پایین درآمد خانوار
- اصلاح نحوه توزیع کاربریها و استقرار شبکه تاسیسات شهری با اصلاح ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری بصورت موضعی
- ایجاد سلسله مراتب شبکه عبوری و اصلاح دسترسی های نامناسب و تشدید کننده فرسودگی محله گل کوب
- ایجاد تعادل بین ترکیب توده و فضا و بررسی امکان کاهش یکنواختی تیپولوژی مسکن و گونه بندی معماری
- کاهش آلودگی محیط با کنترل و هدایت مناسب فاضلابهای جاری در معابر
راهبردهای کنشگر S-O
- کاهش جمعیت منطقه از طریق آزاد سازی پهنه های مسکونی
- بهره گیری از وضعیت قیمت زمین و روشن بودن مالکیت اراضی جهت امکان تملک یا تجمیع قطعات
- اصلاح ضوابط مربوط به نوسازی در منطقه با توجه به رونق ساخت و ساز
- بسط و گسترش کاربری های پارکینگ عمومی و اصلاح معابر برای جلوگیری از پارک های حاشیه ای
- ایجاد نشانه ها و لبه های شاخص شهری با بهره گرفتن از عوامل فعلی موجود در محله
- اختصاص بخشی از کاربری های آزاد شده به فضای سبز و عدم تعریض بیش از حد معابر سواره رو
فهرست فرصت های بیرونی Opportunities
(جدول ۷-۱)
راهبردهای بقا W-T
- کاهش تراکم و فشردگی جمعیت و اعتماد سازی نسبت به مدیریت شهری
- استفاده از راهکارهای فرهنگ ساز جهت تقویت روحیه مشارکت عمومی
- امکان تعریف پروژه های مولد و زود بازده برای افزایش سطح درآمد ساکنین و شهرداری
- توزیع مناسب تر کاربری های خدمات عمومی برای گرایش صرف به تولید مسکن و تبیین عواقب ناشی از فشردگی و فرسودگی بافت محله
- ایجاد دسترسیهای منظم و متناسب جهت جلوگیری از اثر گذاری ترافیک حجیم خیابان ها بر بافت مسکونی
- تدوین و تدقیق ضوابط مناسب برای هویت بخشی و تنظیم ترکیب فضای شهری
- استفاده از راهکارهای افزایش فضای سبز و کاهش آلودگی محیط زیست .
راهبرد های تهدید زدایی S-T
- استفاده از الگوهای اعتماد سازی نسبت به مدیریت شهری
بنابراین ما یک شکل کروی داشته که با دایره نشان دادهایم. زیرا هر درخواست به یک بردار تبدیل میشود:
درخواست اول (فرایند C1):
درخواست دوم (فرایند C2):
درخواست سوم (فرایند C3):
که a اولویت است، b زمان اجرا هست و c برچسب زمانی است. در شکل بالا، N بردار مرجع بوده و ترتیب برنده شدن بردارها مشخص شده است: ابتدا W1 دوم ۲W در نهایت W3. بنابراین بعد شبیهسازی اولین درخواستی که وارد ناحیه بحرانی خواهد شد فرایند C1 خواهد بود سپس C2 و در نهایت C3 خواهد بود.
ارزیابی
ارزیابی مدل پیشنهادی
نرمافزارهایی برای شبیهسازی رفتار شبکههای عصبی مصنوعی و زیستی که به صورت مستقل عمل میکنند و قادرند فرایند آموزش شبکهی عصبی را به شکل تصویری نمایش دهند وجود دارد از رایجترین آنها برای شبکههای عصبی مصنوعی SNNS، PDP++ و JavaNNS است و رایحترین شبیهسازهای شبکههای عصبی زیستی میتوان به XNBC و BNN Toolbox اشاره نمود. در مقابل نرمافزارهای گفته شده شبیهسازهای آنالیز داده وجود دارد که کاربردهای علمی این شبکهها مانند دادهکاوی و پیشبینیها را مطالعه میکنند. استفاده از آنها نسبتاً ساده در عوض تواناییهایشان محدود است از جمله میتوان به Microsoft Excel و Matlab اشاره نمود. در این پایاننامه برای شبیهسازی ایده پیشنهادی از نرمافزار Matlab استفاده میکنیم.
Matlab یک زبان سطح بالا و با محیطی جذاب میباشد، که در ابتدا براساس زبان برنامهنویسی C توسعه داده شد. واژه متلب هم به معنی محیط محاسبات رقمی و هم به معنی خود زبان برنامهنویسی مربوطه است که از ترکیب دو واژه MATrix (ماتریس) وLABoratory (آزمایشگاه) ایجاد شدهاست. این نام حاکی از رویکرد ماتریس محور برنامه است، که در آن حتی اعداد منفرد هم به عنوان ماتریس در نظر گرفته میشوند. کار کردن با ماتریسها در متلب بسیار ساده است. در حقیقت تمام دادهها در متلب به شکل یک ماتریس ذخیره میشوند. برای مثال یک عدد (اسکالر) به شکل یک ماتریس ۱×۱ ذخیره میشود. یک رشته مانند «Tehran is capital of Iran» به شکل ماتریسی با یک سطر و چندین ستون (که تعداد ستونها به تعداد کاراکترهاست) ذخیره میشود. حتی یک تصویر به شکل یک ماتریس سه بعدی ذخیره میگردد که بُعد اول و دوم آن برای تعیین مختصات نقاط و بُعد سوم آن برای تعیین رنگ نقاط استفاده میشود. فایلهای صوتی نیز در متلب به شکل ماتریسهای تک ستون (بردارهای ستونی) ذخیره میشوند. بنابراین جای تعجب نیست که متلب مخفف عبارت آزمایشگاه ماتریس باشد.
Matlab امکان آسان عملیات ماتریسی، محاسباتی و توابعی، استفاده از الگوریتمهای مختلف و همچنین امکان ارتباط آسان با زبانهای مختلف برنامه نویسی را به کاربر میدهد. Matlab دارای طیف کاربردی گستردهای است، از جمله میتوان به سیگنال و پردازش تصویر، ارتباطات، طراحی کنترلر، تست و اندازهگیری، مدلسازی مالی و تجزیهوتحلیل و زیست شناسی محاسباتی اشاره نمود. همچنین امکان گسترش محیط Matlab با بهره گرفتن از افزودن Toolbox برای اهداف مختلف داده شده است. علاوه بر توابع فراوانی که خود متلب دارد، برنامهنویس نیز میتواند توابع جدید تعریف کند. استفاده از توابع متلب برای نمایش دادهها بسیار راحت و لذت بخش است. انواع مختلفی از ورودیها و خروجیهای قابل نمایش در نرمافزار Matlab در شکلهای ۵-۱ و ۵-۲ نشان داده شده است.
شکل ۵‑۱- انواع مختلفی از ورودی های قابل نمایش
هسته متلب برای سرعت و کارایی بالا به زبان سی نوشته شده است ولی رابط گرافیکی آن به زبان جاوا پیادهسازی گشته است. برنامههای متلب اکثراً متن باز هستند و در واقع متلب (مانند بیسیک) مفسر بوده و کامپایلر نیست. قدرت متلب از انعطافپذیری آن و راحت بودن کار با آن ناشی میشود، همچنین شرکت سازنده و گروههای مختلف، از جمله دانشگاههای سرتاسر جهان و برخی شرکتهای مهندسی هر ساله جعبهابزارهای خاص کاربردی به آن میافزایند که باعث افزایش کارآیی و محبوبیت آن شده است. فهرستی از این جعبهابزارها در زیر آمدهاست :
simulink ، ابزاری برای شبیهسازی سامانهها به صورت مجرد
جعبهابزار مخابرات متلب، توابع و ابزارهای محاسبات مهندسی مخابرات
جعبهابزار کنترل متلب، توابع و ابزارهای محاسبات مهندسی کنترل
جعبهابزار فازی متلب، توابع و ابزارهای محاسبات فازی
جعبهابزار تخمین متلب، توابع و ابزارهای محاسبات بحث تخمین در مهندسی کنترل
جعبهابزار آمار متلب، توابع و ابزارهای محاسبات آماری و محاسبات عددی
جعبهابزار جمع آوری داده متلب، توابع و ابزارهای جمع آوری داده
جعبهابزار شبکه عصبی متلب، توابع و ابزارهای محاسبات شبکه عصبی
جعبهابزار پردازش تصویر متلب، توابع و ابزارهای محاسبات پردازش تصویر
جعبهابزار پردازش صوت متلب، توابع و ابزارهای محاسبات پردازش صوت
جعبهابزار احتمالات و جعبهابزار محاسبات سیمبولیک متلب
متغیر های مورد مطالعه در این تحقیق، شامل متغیر وابسته، متغیر مستقل اصلی و متغیر های مستقل کنترل به شرح زیر می باشند:
الف- متغیر مستقل:
در این تحقیق، محافظه کاری شرکتها، متغیر مستقل تحقیق را تشکیل می دهد؛ که جهت اندازه گیری آن با توجه به نبود شاخص های بازار برای سهام عرضه های عمومی اولیه و همچنین نبود تعداد مشاهدات کافی برای استفاده از مدل های رگرسیونی جهت سنجش محافظه کاری، از مدل گیولی و هاین[۱۰] که مبتنی بر متغیرهای حسابداری است، استفاده می شود. گیولی و هاین در سال ۲۰۰۰ میلادی با بهره گرفتن از اقلام تعهدی، روشی را برای اندازه گیری محافظه کاری ارائه نمودند. طبق این روش، وجود مستمر اقلام تعهدی عملیاتی منفی در طی یک دوره زمانی بلند مدت در شرکت ها، معیاری از محافظه کاری بشمار می رود. یعنی هرچه قدر میانگین اقلام تعهدی عملیاتی طی دوره مربوطه منفی و بیشتر باشد، محافظه کاری بیشتر خواهد بود. در عین حال نرخ انباشتگی خالص اقلام تعهدی منفی، نشانگر تغییر درجه محافظه کاری در طول زمان می باشد.
شاخص محافظه کاری گیولی و هاین (۲۰۰۰) بصورت زیر محاسبه می شود:
در این تحقیق برای کاهش اثرات موقتی اقلام غیرعادی بزرگ که اقلام تعهدی را تحت تاثیر قرار می دهند، بر اساس تحقیقات گذشته نظیر ریچاردسون و همکاران[۱۱] (۲۰۰۵) و گارسیا لارا و همکاران[۱۲] (۲۰۰۹) شاخص محافظه کاری گیولی و هاین بوسیله بر آورد میانگین ۳ سال گذشته هر یک از داده ها محاسبه گردیده است.
ب- متغیر وابسته :
متغیر مذکور در این تحقیق بازده غیرعادی کوتاه مدت سهام عرضه های اولیه می باشد که برای اندازه گیری بازده غیر عادی اولیه معمولا از متدولوژی استاندارد از جمله روش تحقیق آگاروال، لیل و هرناندز[۱۳]، چان و همکاران[۱۴] و کولی و سورت[۱۵] به شرح رابطه زیر استفاده می شود:
که در رابطه فوق:
Rit: بازده سهم i در زمان t
Pit: قیمت معاملاتی سهم i در زمان t
Pi0: قیمت عرضه اولیه سهم i در تابلو بورس اوراق بهادار
بازده کوتاه مدت پرتفوی بازار هم در مقاطع زمانی متناظر به شرح رابطه ذیل محاسبه می شود:
که در رابطه فوق:
Rmt: بازده پرتفوی بازار در زمان t
Mt: شاخص کل بازار در زمان t
M0: شاخص کل بازار در زمان عرضه اولیه سهم i در تابلو بورس اوراق بهادار
با در نظر گرفتن روابط فوق بازده کوتاه مدت تعدیل شده یا بازده غیرعادی سهام عرضه های عمومی اولیه از طریق رابطه زیر محاسبه می شود:
که در رابطه فوق:
MAARit: بازده کوتاه مدت تعدیل شده (بازده غیرعادی اولیه )سهم i در زمان t بعد از عرضه
Rit: بازده کوتاه مدت (تعدیل نشده ) سهم i در زمان t
Rmt: بازده پرتفوی بازار (شاخص کل بازار ) در زمان t بعد از عرضه اولیه سهم i
ج- متغیرهای کنترل :
در تحقیق جاری، متغیر های کنترل شامل موارد زیر هستند که بر اساس تحقیقات صورت گرفته از جمله جان لین و تیان (۲۰۱۲) و باقرزاده و همکاران (۱۳۸۸) انتخاب شده اند:
-
- اندازه شرکت ( SIZE):
فاما و فرنچ [۱۶](۱۹۹۳) نشان دادند که یکی از فاکتور های فزاینده ریسک شرکت ها، اندازه آنها است. در این تحقیق برای کمی کردن این متغیر، از لگاریتم طبیعی کل دارایی های در ابتدای سال عرضه عمومی اولیه استفاده می شود.
-
- اهرم مالی ( LEV):
در این تحقیق برای محاسبه اهرم مالی از نسبت کل بدهی ها به کل دارایی ها استفاده می شود.
-
- نرخ بازده حقوق صاحبان سهام (ROA):
نرخ بازده حقوق صاحبان سهام با نسبت سود خالص پس از مالیات به کل دارایی ها، برای سال قبل از عرضه اولیه عمومی محاسبه خواهد شد.
-
- سن شرکت ( Age):
سن شرکت برحسب لگاریتم طبیعی فاصله زمانی بین تاریخ تاسیس شرکت و تاریخ پذیرش توسط هیات پذیرش سازمان بورس اوراق بهادار محاسبه می شود.
-
- نوسان بازده شاخص بازار ( MCON):
برای نشان دادن شرایط عمومی بازار قبل از عرضه عمومی اولیه، از متوسط انحراف معیار بازده روزانه پرتفوی بازار(شاخص کل بازار بورس اوراق بهادار ) در مقطع زمانی ۳ ماه قبل از عرضه اولیه سهم استفاده خواهد شد.
-
- ساختار مالکیت سهامداران ( OW.RAT):
این متغیر، لگاریتم طبیعی تعداد سهامداران با مالکیت بیش از ۱۵ درصد سهام شرکت را در تاریخ عرضه اولیه سهم نشان می دهد.
-
- درصد سهام عرضه شده ( TS):
درصد سهام عرضه شده، براساس درصد سهام عرضه شده در مقطع عرضه اولیه محاسبه می شود.
-
- حجم عرضه های اولیه (OFF SIZE):
حجم عرضه های اولیه با لگاریتم طبیعی، حاصلضرب تعداد سهام عرضه شده در میانگین قیمت عرضه سهم برابرخواهد بود.
شکل(۱) . مدل مفهومی تحقیق
اثر افزایشی
اثر کاهشی
۱۱۷ >
Non - Classified
نامربوط
۳-۸- استفاده از شبکه های باور بیزین جهت ارزیابی معیارهای خاک، آب زیرزمینی، فرسایش بادی و بیابانزایی
در منطقه مورد مطالعه با توجه به اطلاعات موجود، بررسی منابع جامع و شاخص های در نظر گرفته شده برای مدل مدالوس، از شبکه های باور بیزین برای ارزیابی معیارهای خاک، آب زیرزمینی، فرسایش بادی و همچنین بیابانزایی منطقه استفاده شد. به علت کم بودن شاخص های در نظر گرفته شده برای معیارهای اقلیم، مدیریت و سیاست و پوشش گیاهی، از شبکه های باور بیزین برای ارزیابی آنها استفاده نشده است.
در سالهای اخیر سیستمهای پشتیبانی تصمیم، جهت جمعآوری و یکپارچه سازی بهترین اطلاعات موجود برای اتخاذ تصمیم گیریهای مناسب در سطح وسیعی از علوم، گسترش یافته است که مدل شبکهی تصمیم گیری بیزین یکی از مدلهایی است که برای ایجاد انواع مختلف سیستمهای تصمیم گیری مورد استفاده قرار گرفته است. شبکه های باور بیزین مدلهای گرافیکی احتمالاتی هستند که نشان دهنده مجموعه ای از متغیرها که دارای وابستگیهای درونی میباشند و از طریق یک گراف غیر چرخهای هدایت میشوند [ ۱۰۹]. هر شبکه بیزین نشان دهنده روابط علت و معلولی عوامل تاثیرگذار در سیستم است [ ۹۷].
BBNs ابزارهایی هستند که بصورت گرافیکی و با بیان احتمالات، روابط علت و معلولی میان متغیرها را نمایش می دهند.در مواقعی که اطلاعات پراکنده کمی و کیفی وجود داشته باشد و چگونگی روابط اجزای داخل یک سیستم حتمی نباشد و به عبارتی با عدم اطمینان روبرو باشیم، این روش می تواند به عنوان روشی مناسب اطلاعات پراکنده را با یکدیگر تلفیق کرده و با زبان احتمالات روابط اجزا را به طور گرافیکی نشان دهند و بنابراین به مدیران در انتخاب بهترین روش مدیریتی جهت مدیریت حوزه های آبخیز کمک می نمایند[ ۴۸].
شبکههای باور بیزین از سه جزء اصلی تشکیل شده است: مجموعه ای از گرهها، مجموعه ای از بندها (روابط سببی بین متغیرها) و مجموعه ای از احتمالات.
شکل ۳-۴- نمایش ساختار شبکه بیزی، a) دوایر نشان دهنده متغیر ها و لینک ها نشان دهنده نحوه روابط بین متغیر ها می باشد b.) حالات و احتمالات مربوط به هر متغیر را نشان می دهد. c) جداول احتمال شرطی که نشان میدهد اگر گره A در حالت High و گره B در حالت True باشد،گره C به احتمال ۱۰۰ درصد در حالت High می باشد.
ساختار BBN از سه نوع گره تشکیل شده است : گرههای ورودی که حاوی احتمالات پیشین بوده و نشان دهنده شرایط واقعیاند، گرههای بینابینی که حاوی آرای کارشناسی، یا مطالعات میدانی در قالب جداول احتمال شرطی (CPTS) است و گره خروجی که حاوی احتمالات پسین است [ ۹۹]. احتمالات پیشین پس از اعمال آرای کارشناسی، احتمالات پسین را به بدست میدهد که مبنای تصمیمگیریها خواهد بود. و در واقع عدم اطمینان را میتوان با جمع آوری دادههای تجربی و انجام آزمایش کاهش داد [ ۷۷].
در حالت کلی، گرهها یا والد هستند یا مولود (فرزند). یک گره فرزند می تواند توسط چندین والد، تولید شده باشد. گرههایی که قبل از آنها گره دیگری در گراف وجود دارد با توزیع احتمال شرطی تعریف میشوند. در غیر این صورت با احتمال آغازین (اولیه) آنها بیان میشوند. بستههای نرمافزاری متعددی برای ساخت الگوهای شبکه بیزین وجود دارد مانندHUGIN و Netica،که در این مطالعه از نرمافزار نتیکا (Netica) استفاده شده است. Netica به صورت گستردهای در مورد شبکه های بیزی استفاده شده است. این ابزار به خوبی بطور گرافیکی می تواند روابط متغیرها را در یک سیستم نشان داده و برآورد سریعی از وضعیت سیستم تحت مطالعه ارائه کند [ ۱۱۴].
ترسیم نمودار تاثیر
(تعیین روابط بین متغیرهای سیستم)
جمعآوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز براساس الگوی مفهومی:
- اطلاعات مربوط به موقعیت منطقه مطالعاتی
- اطلاعات مربوط به هر یک از متغیرهای سیستم
تهیه الگوی مفهومی
(تعریف مسئله مدیریتی و متغیرهای سیستم و نوع ارتباط بین آنها)
کلاس بندی متغیرهای شبکه بیزین براساس داده های به دست آمده
پرکردن جداول احتمالات شرطی
با بهره گرفتن از داده های به دست آمده
صحت سنجی مدل
با آنالیزهای حساسیت سنجی و تجزیه و تحلیل سناریوهای مدیریتی
شکل ۳-۵- نمایش مراحل مورد استفاده برای ایجاد و کاربرد یک مدل باور بیزین
۳-۸-۱- شناخت متغیرهای موثر در مدل
برای شروع فرایند مدلسازی ابتدا میبایست متغیرهای موثر در مدل را شناسایی کرد. از آنجا که برای ارزیابی صحت مدل شبکه های باور بیزین میبایست خروجی مدل و نقشههای تهیه شده از مدل بیزین را با داده ها و نقشههای معیارهای مدل مدالوس مقایسه کرد. بنابراین متغیرهای موجود در مدل بیزین، همان متغیرهای معیارها، در مدل مدالوس در نظر گرفته شد. شاخص های درنظر گرفته برای معیارهای مدل مدالوس که از آنها برای مدلسازی شبکه های باور بیزین استفاده شد با مرور منابع و کمک گرفتن از نظر متخصصین انتخاب شدند.
۳-۸-۲- ترسیم نمودار تاثیر (روابط بین متغیرها)
نمودار تاثیر نشان دهنده ارتباطات و اثرات هر یک از متغیرها بر یکدیگر و بر گره خروجی مدل میباشد. طراحی نمودار اثر، طی چندین مرحله طراحی و اصلاح، با بهره گرفتن از نظرات متخصصین صورت گرفت. هر متغیر موجود در مدل از جنبه های مختلفی بررسی و بحث شد. عوامل موثر بر متغیرها ، تعریف هر متغیر و حالات مربوط به هر متغیر تعیین و تعریف گردید . طی فرایند تهیه نمودار اثر تا حد ممکن از دستورالعملهای تهیه شده توسط مارکوت و همکاران (۲۰۰۶ ) استفاده گردید. این رهنمودها به طور خلاصه بیان میگردد.
- تعداد لینکهایی که به هر گره وصل می شود تا جایی که ممکن است باید ۳ یا کمتر از ۳ لینک باشند.
- تا حد امکان از گره هایی استفاده شود که قابل کمی سازی باشند و یا به خوبی تشریح گردند.
- تعداد لایه های شبکه ( زنجیره ای از گره های موثر برهم ) تا حد امکان بهتر است ۴ و یا کمتر باشد.
- زمانی که نیاز به مدل سازی در مقیاسهای متفاوت باشد، باید این مدلها به طور هم زمان تهیه گردند، به طوری که خروجی یک مدل، ورودی مدلی دیگر است .
- چنانچه میان گرههای ورودی مدل همبستگی وجود داشته باشد، در نظر گرفتن ارتباط میان آنها در شبکه ضروری است.
- گرههای فاقد گره والدی ( گره های ورودی ) از طریق داده های موجود و یا سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS برآورد میگردد.
در نهایت با بهره گیری از نظر متخصصین در زمینه خاک، آب، فرسایش بادی و بیابانزایی نمودار تاثیر از عوامل علت و معلولی تهیه و روابط بین متغیرها نشان داده شد. این نمودارها شامل جعبههایی است که با پیکانهایی به هم مرتبط شده اند و جهت پیکانها نشاندهنده روابط و تاثیر میان متغیرهاست. اطلاعات مربوط به متغیرهای هر مدل نیز در قسمت نتایج آورده شده است.
۳-۸- ۳- تشکیل جداول احتمالات شرطی
برای ایجاد مدل ، نمودار تاثیر با بهره گرفتن از نرم افزارهای موجود مانند Netica و HUGIN به یک BBN تبدیل می شود که در این پژوهش از نرم افزار Netica استفاده شد. Netica یک برنامه توانمند و با کاربری آسان جهت کار نمودارهای اثر و شبکه های باور بیزین است که توسط شرکت نرم افزاری Norsys ، تهیه شده است .
در صورتی که بتوان برای هر گره مجموعه ای از حالت ها را تعریف و احتمالات مربوط به هر گره را وارد کرد، نمودار تاثیر به BBN اولیه تبدیل می شود. تعیین حالتهای مختلف برای هر گره نیز با مرور منابع و نظر کارشناسی امکان پذیر است. برای تعریف احتمالات بین گرههای مولود و والدهای آن از جداول احتمال شرطی (CPTS) استفاده می شود. جداول احتمال شرطی ، جدول سادهای است که به ازای هر ترکیب ممکن از سناریوهای موجود در سیستم، نتیجه را به شکل احتمالات نشان میدهد. پرکردن جداول احتمال شرطی ، کاری حساس و وقتگیر بوده که نیازمند مطالعه دقیق و داشتن تجربه زیاد در زمینه خاک، آب، فرسایش بادی و بیابانزایی میباشد. بنابراین، تکمیل این جداول از طریق جلسات ، بررسی تغییرات و اصلاحات بسیار متعددی صورت گرفت. تکمیل جداول احتمال شرطی گرههای ابتدایی که فاقد گرههای والد هستند ، کار ساده ای بوده که در مراحل نهایی مربوط به اعتبار سنجی و کار با داده های واقعی با کمک داده ها و اطلاعات موجود صورت میگیرد[ ۱۱۵].مرحله دشوار این بخش به تکمیل جداول احتمال شرطی مربوط به گرههای میانی و گره نهایی باز میگردد. در صورتی که جداول احتمال شرطی بزرگ و سناریوهای زیادی در آن تعریف شده باشد ، می توان از رایانه یا روش های آماری استفاده کرد. محاسبهگر جداول احتمالاتی ( محاسبهگر CPT ) نمونه مناسبی از برنامه های آماری جهت تکمیل جداول احتمالاتی بزرگ میباشد. این محاسبه گر با کمک اطلاعاتی مانند نام مثبتترین و منفیترین حالت گره مورد بررسی ، و اطلاعات گره والدی مانند نام و نوع گره ، تعداد حالات و نام مثبت ترین و منفیترین حالت هر گره والدی جدول کوچکی ارائه میدهد که شامل حداقل سناریوهای مورد نیاز برای تکمیل جداول احتمالات اصلی می باشد. این سناریوها شامل :
- وضعیتی که حالات تمامی گرههای والدی در مثبتترین حالت ممکن قرار دارند.
- وضعیتی که حالات تمامی گرههای والدی در منفیترین حالت ممکن قرار دارند.
- وضعیت هایی که حالات تمامی گرههای والدی به جزء یکی در مثبتترین حالت ممکن قرار دارد می باشند.