۱۲/۰

^c10/0 ± ۳۴/۰

میانگین

۱۰/۰ ± ۶۸/۰

۱۴/۰ ± ۲۶/۰

۱۹/۰ ± ۴۷/۰

^{وجود حداقل یک حرف مشابه در میانگین هر ستون، نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی دار در سطح ۵ درصد است.}
اطلاعات اندکی در مورد اثر ترکیبات استروژنی بر ساختار بافت­شناسی ماهیان بالغ وجود دارد. در مطالعه­ ای که در این رابطه انجام شد، نتایج حاکی از وقوع درجات مختلفی از ناهنجاری­های گنادی در جنس نر بود. به عنوان مثال مطالعه انجام شده بر رویO. minutillus نشان داد که حضور جنس نر این ماهی در معرض ترکیبات شبه استروژنی موجود در رودخانه از قبیل اندوسولفان و DDT منجر به ایجاد جنسیت بینابین در گناد آن­ها شد [۷۴]. مثال دیگر در رابطه با ناهنجاری­های گنادی در جمعیت­های وحشی ساکن آب­های شیرین، ایجاد جنسیت بینابین در گناد جنس نر یکی از گونه­ های ماهیان خاویاری با نام علمی Scaphirhynchus platorynchus و Sander vitreus از سوف­ماهیان است [۹، ۸۰].
از سوی دیگر در مطالعه انجام شده بر روی گناد ماهی کپور معمولی تحت تاثیر ترکیبی از مواد شیمیایی استروژنی از قیبل نانیل­فنول، بسیفنول و E₂ هیچ­گونه جراحت یا ناهنجاری یافت نشد تنها آغاز اسپرماتوژنزیز به تعویق افتاد [۴۳]. علت این موضوع به کم­تر بودن غلظت ترکیبات استروژنی از آستانه لازم برای ایجاد تغییرات در بافت­شناسی گناد (۱/۰ میکروگرم E₂ بر لیتر) نسبت داده شد. نتایج مشابهی از مطالعات انجام شده بر روی کاراس (Carassius carassius) در تالاب­های آلوده با پساب­های صنعتی به­دست آمد که در آن هیچ­گونه اثری از ناهنجاری یا ماده­سازی گناد دیده نشد [۶۰]. همچنین در مطالعه­ ای که بر روی دو گونه A. nebulosus و M. salmoides به عنوان گونه­ های مدل در تعیین سلامت اکوسیستم آبی رودخانه در ایالات متحده آمریکا انجام شد، تفاوتی در بافت­شناسی گناد ماهیان ایستگاه­های آلوده نسبت به شاهد دیده نشد [۵۰].

بنابراین به­نظر می‌رسد مدت زمان، غلظت و نوع ترکیبات آلاینده در آب و همچنین مرحله زمانی که ماهی از نظر توسعه گنادی در معرض آن‌ها قرار می‌گیرد می‌تواند مسوول بروز جنسیت بینابین یا تغییر جنسیت کامل از نر به ماده یا برعکس شود.

PVO
pVO
O
الف

SVO
SVO
O
ب

SD
ج

SD
د

شکل ۴-۴) برش گناد جنس ماده در ایستگاه خرسونک (الف) و چمگردان (ب). گنادها در انتهای مرحله زرده­ساری هستند. O: اووگونیا؛ PVO: اووسیت در ابتدای زرده سازی و SVO: اووسیت زرده­سازی پیشرفته. برش گناد جنس نر در ایستگاه خرسونک (ج) و چمگردان (د). گنادها در مرحله سوم رسیدگی هستند (اسپرماتوگونیا و اسپرماتوسیت اولیه و تعداد کمی اسپرماتوسیت ثانویه وجود دارد.) SD: مجرای اسپرم­بر است (بزرگ­نمایی ×۴۰) [نگارنده].
۴-۴-۳- نسبت جنسی
نسبت جنسی مشاهده شده در عروس­ماهی زاینده­رود در ایستگاه­های مختلف در جدول ۴-۷ نمایش داده شده است. نتایج نشان­دهنده نسبت جنسی ماده به نر ۱:۳ در دو ایستگاه چشمه­دیمه و چمگردان، ۱:۲ در ایستگاه خرسونک و ۱:۱ در ایستگاه پل صفائیه است. مقایسه نسبت جنسی مشاهده شده با نسبت جنسی مورد انتظار (۱:۱) از طریق آزمون مربع کای نشان داد که در تمامی ایستگاه­ها، به­جز ایستگاه پل صفائیه، انحراف معنی­داری از نسبت مورد انتظار دارد (۰۵/۰p<).
انحراف از نسبت جنسی و فراوانی بیشتر جنس ماده در ایستگاه چشمه­دیمه برای عروس­ماهی زاینده­رود پیش از این نیز گزارش شده است [۳]. به طور کلی فرایند­های بسیاری منجر به انحراف نسبت جنسی از ۱:۱ می­ شود. از جمله این عوامل می­توان به بیولوژی ماهی، شرایط محیطی از قبیل دما در زمان انکوباسیون تخم [۱] و یا حضور آلاینده­های زیست­محیطی، مهاجرت فرم­های بالغ از منطقه، رفتارهای مختلف میان جنس­ها و در نتیجه صید آسان­تر یک جنس [۸۱]، مرگ و میر وابسته به جنس و خطای نمونه برداری مربوط به ادوات و مکان صید اشاره کرد [۱۴، ۱۰۸].
جدول ۴-۷) نسبت جنسی ماهیان صید شده در ایستگاه­های مختلف نمونه­برداری.

ایستگاه

تعداد ماهیان نر

تعداد ماهیان ماده

نسبت جنسی (ماده: نر)