تعریف دقیق تر تفسیر را چنین معنا کرده‌اند که:
تفسیر در اصل به معنی کشف و اظهار است، و در شرع، توضیح معنی آیه و بیان شأن نزول و قصّه و سببی است که آیه در آن باب نازل شده به لفظی که دلالتِ آن دلالتِ آشکار باشد (همان:۲۳).
واژه‌ی «تفسیر» تنها یکبار در قرآن مجید آمده است (فرقان: ۳۳).
و لا یأتونک بِمثل الا جئناک بالحق و أحسن تفسیراً.
(و]کافران[ برایت هیچ مثالی نیاوردند، مگر آنکه ما حق را برایت بیاوریم با بیانی نیکوتر]از آنها[)

۳-۲- مفسّر کیست ؟
به نظر می‌رسد که پس از پیامبر (ص) و حضرت علی (ع) و همچنین اهل بیت (ع) و بر طبق
آیه‌ی شریفه‌ی (و مایعلم تأویله الا اللهُ و الراسخُون فی العلم) (آل عمران: ۷).
با آنکه (تأویل آن را کسی جز خدا نمی‌داند و استوار گامانِ در دانش گویند: ما بدان گرویده ایم)
تفسیر و تأویل قرآن بر عهده‌ی «راسخونِ فی العلم» باشد(سیوطی،۵۸۳:۱۳۸۰).
قرآن شناسان و علمای اسلامی شرایطی را برای مفسّر قرار داده اند. گر چه در این باب اختلاف نظر وجود دارد ولی به طور اجمال می‌توان گفت که اعتقاد داشتند که مفسّر باید به این علوم آشنا باشد تا بتواند قرآن را تفسیر کند که برخی آن را علوم پانزده گانه نام نهاده‌اند که عبارتند از: علم اللّغه، صرف و نحو، اشتقاق، معانی و بیان و بدیع، علم قرائت، اصول دین، اصول فقه، اسباب النّزول، قصص، فقه، ناسخ و منسوخ، حدیث و علم موهبتی که همان فهم و بصیرتی است که خداوند در اثر رعایت تقوا و پرهیزگاری به بنده‌ی خود عنایت می‌فرماید و به وسیله‌ی آن حقایق و اسرار نهان قرآن را بر او آشکار می‌کند.
شرط دیگر مفسّر این است که او باید همواره در آثار معتبر مفسّران از قدما و معاصران تحقیق کند و شناخت عمیق و ناقدانه‌ای از آثار گوناگون در زمینه‌ی یکایک علوم قرآنی داشته باشد تا آنجا که بدون مراجعه به آثار معتبر علمای گذشته، بتواند اظهار نظر کند(ایزدی مبارکه،۱۸۰:۱۳۷۶).
۳- ۳- فایده‌ی علم تفسیر
غرض از تحصیل این علم نیز عبارت است از: (شناختِ معنای ِنظمِ قرآن به عنوان ریشه‌ی همه‌ی دانش‌های الهی و بسیاری از علوم انسانی) و فایده‌ی این علم، عبارت است از:
توانایی یافتن بر استنباطِ احکام شرعی بر وجه صحیح است زیرا این کتاب، نخستین و مهّم ترین منبع بیرون کشیدن احکام و قوانین است که حیات مادّی و معنوی مسلمانان را در همه‌ی دوره‌های زندگانی آنها در بر می‌گیرد.
موضوع آن نیز کلام خدای تعالی است که منبع هر حکمتی و معدن هر فضیلتی می‌باشد(حلبی ۱۳۸۶:۲۴).
۳-۴- اوّلین مفسّر قرآن
بیشتر مفسّران و قرآن پژوهان در این زمینه شک ندارند که پیغمبر اکرم (ص) مفسّر اصلی و اوّلین مفسّر قرآن مجید می‌باشد.
چنان که خداوند متعال می‌فرماید :
«بالبیّنات وَ الزُبُرِ وَ أنزَلنَا إلیکَ الذِّکرَ لِتُبَیّنُ لِلنَّاسِ مَا نَزِّلَ إلَیهِم لَعَلَّهم یَتَفَکَّروُن»( نحل: ۴۴).
] آنان را[ با معجزات و کتابهای آسمانی فرستادیم، واین قرآن را بر تو فرستادیم تا به توضیح آنچه برای مردم فرود آمده است بپردازی و باشد که بیندیشند.
اوّلین مفسّر قرآن، پیامبر اکرم ( ص) می‌باشدکه افراد به حضور آن حضرت آمده واز معنای آیات قرآن سؤال می‌نمودند و حضرت بیان می‌فرمود و به نظر می‌رسد بعد از ایشان، حضرت علی (ع) و ائمه معصومین (ع) این روش را در تفسیر آیات قرآن داشتند که همین روایات را اصحاب و تابعین جمع آوری و نقل کرده‌اند و کتب تفسیر قرآن در مرحله‌ی اوّل به همین سبک بوده است.)(سایت رسمی علوم اسلامی) (http://wiki.islamic dos.org)
بنا بر مشهور، نخستین کسی که بعد از پیامبر (ص) تفسیر را تدوین نمود«مجاهد» بود که به سال (۱۰۴ه.ق)در گذشت. ولی در الکتب المصرّیه چند نسخه از تفسیر قرآن مجید پیدا شده که به عبدالله
بن عباس (۶۸ هـ.ق )پسر عموی پیامبر اکرم (ص) منسوب است امّا گمان نمی‌رود که او تفسیر مدّونی نوشته باشد ولیکن به روایت و اِسناد از ابن عبّاس نقل شده است. امّا تفسیر مجاهد در دست نیست واحتمال داده‌اند که این همان تفسیر ابن عباس باشد که مجاهد آن را روایت کرده است(حلبی،۱۳۸۶
: ۲۰).
۳-۵- تفسیر عاملی
۳-۵ -۱- درباره‌ی مفسّر
شادروان استاد ابراهیم موّثق عاملی، یکی از قرآن پژوهان سترگ عصر ماست. وی در سال ۱۲۸۰ شمسی در شهر مشهد مقدّس در خاندان علم و تقوا دیده به جهان گشود. پدرش مرحوم شیخ عبدالحسین عاملی، از علمای شهر مشهد بود. نسبتش به شیخ حرّ عاملی (م ۱۱۰۴هـ) که از بزرگترین علمای متبحّر در علم حدیث در قرون اخیر است، می‌رسد یعنی صاحب کتاب معروفِ «وسائل الشیعه » و چندین اثر معروف دیگر.
خاندان عاملی، مدتها جزو کارگزاران و عمّال شایسته‌ی آستان قدس رضوی بوده اند. وی علوم قدیمه را در محضر استادانی چون مرحوم ملااسحاق چولایی (مقدّمات)، مرحوم ادیب نیشابوری (ادبیّات)، مرحوم شیخ حسن برسی (فقه و اصول)، مرحوم آقا زاده‌ی بزرگ (خارج فقه)، مرحوم شیخ اسدالله یزدی (فلسفه و ریاضی) مرحوم آقا بزرگ حکیم شهیدی و شیخ سیف الله ایسی (فلسفه) فرا گرفت و به اخذ تصدیق مدّرسی فقه و اصول نایل آمد.
عاملی، به جهت مراتب فضل و دانشی که دارا بود و علاقه‌ای که به کار تعلیم و تربیت داشت، دعوت رؤسای وقت فرهنگ خراسان را پذیرفت و به کار معلّمی پرداخت و خدمت به فرهنگ را وجهه‌ی همّت خود قرار داد. او همچنین در این مدّت، کفالت مدیریت کتابخانه‌ی اداره‌ی معارف خراسان را بر عهده گرفت و منشأ آثار و خدماتی در این میدان گردید(ایازی، ۶۶:۱۳۷۶).
مرحوم عاملی در تاریخ ۱/۶/۴۲ از آموزش و پرورش بازنشسته شد و کار مطالعاتی و تحقیقاتی گسترده‌ی خود را در زمینه‌ی قرآن و تفسیر دنبال کرد.
عاملی در نوشتن تفسیر خود از علمای برجسته‌ای چون مرحوم علاّمه‌ی امینی (ره) و مرحوم علاّمه‌ی طباطبایی صاحب تفسیر المیزان نیز بهره ها برد .
به هر حال استاد عاملی پس از آنکه سالها بر مسند تعلیم، تدریس وتحقیق در جهت اعتلای فرهنگ این مرز و بوم کوشید، در اردیبهشت سال ۱۳۴۷ شمسی به سرای باقی شتافت و در شهر مشهد به خاک سپرده شد(همان:۳۷).
۳-۵ -۲- اساس کار تفسیر عاملی
تفسیر عاملی، تفسیری است کامل و به زبان فارسی که در ۸ مجلّد به نگارش درآمده است شامل مباحث گوناگونی است از قبیل:
لغت شناسی، شأن نزول آیات، ترجمه، ذکر اقوال مفسّرین و توضیح نکات تربیتی و اجتماعی.
مفسّر گرامی، اساس کار خود را در لغت به توضیح و تفسیر و تبیین لغات مشکل و دیر یاب گذاشته و پس از نقل آیات، بلافاصله این لغات را توضیح می‌دهد، ریشه یابی می‌کند، اِعراب و حرکت آن را روشن می کند پس از ذکر واژه ها، جهت نزول و رابطه‌ی تاریخی و فرهنگی، اسباب و موقعیّت نزول آیه را شرح می‌دهد.
از قسمت‌های مهّم و قابل توجّه تفسیر، ترجمه‌ی آیات به فارسی روان، ساده و مطابق با ترتیب کلمات قرآنی است.
-به هر حال، موثّق عاملی، به جز مطالب و مواردی در خور نقد و بررسی، نکات بسیاری دراین تفسیر ساده و مختصر دارد و تحقیقات علمی و اجتماعی زیادی انجام داده است که بسیار قابل توجّه است.
همچنین در مقدّمه‌ای که در تفسیر نوشته است، انگیزه‌ی خود را از نگارش آن دغدغه‌ی فهم قرآن بازگو کرده است و ارائه‌ تفسیر خود را در پاسخ به نویسنده‌ای می‌داند که گفته است: تفاسیر را یک رشته روایات ضعیف و قصّه‌های بی اساس تشکیل می‌دهد(ایازی،۱۳۷۶: ۳۹).
۳-۶ -تفسیر خسروی
۳-۶-۱- درباره‌ی مفسّر
تفسیر خسروی اثر علی رضا میرزا خسروانی ( ۱۲۷۰-۱۳۴۵ هـ ) است. این اثر تفسیری است ساده و روان به زبان فارسی در ۸ مجلّد که برای عامّه‌ی مردم نوشته شده است. نویسنده نگارش این کتاب را از سال ۱۳۱۸ آغاز نموده است. و در سال ۱۳۳۹ به پایان رسانده است. (سایت دانشنامه‌ی موضوعی قرآنwww.maaref quran.org).
۳-۶-۲- اساس کار تفسیر خسروی
ترجمه‌ی ارائه شده در این تفسیر نیز همانند خود تفسیر، بسیار روان و قابل فهم است. مفسّر ضمن ترجمه‌ی آیات، تفسیر کوتاه آنها را نیز در هلالین آورده است و بدین گونه، ترجمه‌ی آزاد همراه با تفسیر ارائه نموده است. مبنای این ترجمه و تفسیر در درجه‌ی نخست تفسیر مجمع البیان (تألیف استاد المفسّرین امین الاسلام شیخ طبرسی) است، گرچه از سایر تفاسیر نیز بهره جسته است. در ترجمه‌ی واژگان به معنای تفسیری توجّه کرده است، از این رو «متّقین»را به کسانی که بخواهند خویشتن را از عذاب پروردگار خود نگهداری کنند و از مخالفت باری تعالی پرهیز نمایند ترجمه کرده است.ساختار عبارات نیز کاملاً فارسی و روان است(سایت دانشنامه‌ی موضوعی قرآنwww.maaref quran.org).

۳-۷ -تفسیر نور
۳-۷-۱- درباره‌ی مفسّر
حجه الاسلام و المسلمین محسن قرائتی در سال ۱۳۲۴ در کاشان متولّد شد.در زمان حکومت رضا شاه پهلوی، پدر بزرگ وی جلسات قرائت قرآن را در خانه‌های مردم کاشان تشکیل می‌داد پس از او پدرش برگزاری این جلسات را در مساجد و تکایا ادامه داد، لذا خانواده‌ی آنها به «قرائتی» مشهور شد، ایشان در پانزده سالگی به حوزه علمیّه‌ی قم رو آورد، دروس مقدّمات و سطح و چند سال درس خارج را به راحتی گذراند و تصمیم گرفت که همّت خود را جهت احیاء قرآن و رفع مهجوریّت از آن صرف کند.
ایشان در تألیف تفسیر نمونه که زیر نظر ناصر مکارم شیرازی منتشر می‌شد مشارکت جست تا آنکه تفسیر در ۲۷ جلد به اتمام رسید.
از ده سال قبل از انقلاب، تحقیق در تفسیر و تفسر پژوهشی را آغاز کرد. از طریق شهید مرتضی مطهری (ره) به تلویزیون راه یافت. کمتر کسی است که برنامه‌های تفسیری رادیو یا تلویزیونی ایشان را در دو دهه بعد از انقلاب نشنیده یا ندیده باشد. وی تبلیغات دینی را از مساجد و حسینیه ها به مدارس، کارگاهها، مراکز آموزش عالی و رسانه‌ی ملّی، گسترش داد. هدف وی، کشاندن قرآن به
صحنه‌ی زندگی مردم بود. تفسیر صوتی را در رادیو، از سال ۱۳۷۴ شمسی آغاز و تاکنون ادامه داده است.پس از ویرایش و بازبینی، آن را به شکل تفسیر نور درآورده است که در سال ۱۳۷۶ به عنوان کتاب سال در رشته‌ قرآن پژوهی، اعلام شد.(سایت رسمی کتاب سال ایران www.ketab.sal.ir).
از دیگر فعالیّتهای قرآنی وی: ۱. تدوین تفسیر برای کودکان و نوجوانان ۲. تشکیل ستاد احیای تفسیر قرآن کریم ۳. تفسیر ویدیویی قصّه‌های قرآن ۴. تفسیر ویدیویی آیات قرآن ۵. تفسیر یک آیه در سه دقیقه ۶.طرح هزار جواب از قرآن و کتابهای دیگر، می‌باشد.