یکی از روشهای بسیار متداول در گردآوری اطلاعات میدانی روش پرسشنامهای است که امر گردآوری اطلاعات را در سطح وسیع، امکانپذیر میسازد (حافظنیا، ۱۷۹:۱۳۸۲).
در پژوهش حاضر پرسشنامه بکارگرفته شده دارای پنج قسمت متفاوت است:
۱- توصیفنامه:
در بخش اول این پرسشنامه به توصیف یک کشور فرضی پرداخته شده است. تمامی ویژگیهای این کشور اعم از ویژگیهای سیاسی، اقتصادی، جغرافیایی و… در این توصیفنامه تبین شده است. به مؤدیان مالیاتی گفته میشود که تصور کنند در این کشور فرضی زندگی میکنند و امکان کسب درآمد دارند و همچنین ناگزیر از پرداخت مالیات هستند. چهار نوع پرسشنامه بین مؤدیان مالیاتی توزیع میگردد. در واقع چهار حالت مختلف برای کشور فرضی در نظر گرفته میشود.
۱- کشور فرضی با مسئولین دولتی با قدرت بالا و اعتماد زیاد مؤدیان مالیاتی به آنها
۲- کشور فرضی با مسئولین دولتی با قدرت کم و اعتماد زیاد مؤدیان مالیاتی به آنها
۳- کشور فرضی با مسئولین دولتی با قدرت زیاد و اعتماد کم مؤدیان مالیاتی به آنها
۴- کشور فرضی با مسئولین دولتی با قدرت کم و اعتماد کم مؤدیان مالیاتی به آنها
سپس سؤالهایی به تفکیک زیر در پرسشنامه تعبیه گردیده تا محقق بتواند فرضیههای مطرح شده را آزمون نماید.
۲-سؤالهای مربوط به گیجی و حواسپرتی:
این بخش شامل ۹ سؤال مختلف است که هدف از طراحی آنها این است که آیا شرکتکننده به درستی توصیفنامه کشور فرضی را مطالعه نموده است یا نه و اینکه در حین پاسخگویی به سؤالها، ذهنیت خود در مورد کشور ایران و پرداخت مالیات در این کشور را القا نکند. بلکه پاسخگویی به سؤالها میبایست صرفاً بر اساس کشور توصیفشده باشد. جوابهای داده شده به این سؤالها به صورت دستی توسط محقق بررسی گردیده و بدین ترتیب پرسشنامههایی که به درستی پاسخ داده نشده بود از نمونه حذف گردید. در پرسشنامه سؤالهای ۷ تا ۱۵ مربوط به این بخش میباشد.
۳- سؤالهایی که میزان قدرت مسئولین دولتی و اعتماد مؤدیان به آنها را میسنجند:
این بخش شامل ۶ سؤال میباشد که ۳ تا از این سؤالها میزان قدرت مسئولین دولتی را اندازه میگیرند و ۳ از آنها میزان اعتماد مؤدیان به آنها را میسنجند. سؤالهای این بخش پرسشنامهها از یافتههای بریتویتز[۴۶](۲۰۰۳)است که کرچلر[۴۷] (۲۰۰۸) نیز آنها را در پژوهش خود مورد استفاده قرار داده است. در پرسشنامه سؤالهای ۱ تا ۶ مربوط به این بخش میباشد.
۴- سؤالهایی که میزان تمکین داوطلبانه را میسنجند:
سؤالهای ۱۶ تا ۲۳ به منظور اندازهگیری میزان تمکین مالیاتی داوطلبانه در پرسشنامه تعبیه شده است. این سؤالها نیز از یافتههای بریتویتز(۲۰۰۳) است که کرچلر (۲۰۰۸) نیز آنها را در پژوهشهای خود مورد استفاده قرار داده است.
۵- سؤالهایی که میزان تمکین اجباری را مورد سنجش قرار می دهند:
آخرین مجموعه از سؤالها میزان تمکین اجباری را اندازهگیری میکنند که شامل سؤالهای ۲۴ تا ۲۹ میشود. این سؤالها نیز از یافتههای بریتویتز(۲۰۰۳) میباشد.
در این پرسشنامه جهت امتیازدهی و ارزشگذاری پاسخها، از نوع سؤالهای بسته استفاده شده که در سؤالهای بسته نیز از روش طیف لیکرت (مقیاس ترتیبی یا رتبهای) استفاده شده است. ازآنجائی که سؤالهای پرسشنامه دارای جهتهای متفاوت مثبت و منفی است، لذا برخی سؤالهای پرسشنامه بر اساس جوال ۳-۲ ارزشگذاری شده است و مابقی برخلاف این حالت امتیازدهی شده اند.
جدول۳-۲:امتیازدهی به سؤال ها در طیف لیکرت
کاملاً مخالف | مخالف | بی تفاوت | موافق | کاملاً موافق | گزینه انتخابی |
۱ | ۲ | ۳ | ۴ | ۵ | امتیاز |
منبع: محاسبات پژوهشگر
پرسشنامه مورد استفاده در این پژوهش به تفکیک توصیفنامه کشور فرضی و سؤالات مربوط به هر بخش در جدولهای ۳-۳، ۳-۴، ۳-۵، ۳-۶ و ۳-۷ نمایش داده شده است. ازآن جائی که ۴ نوع توصیفنامه مختلف طراحی گردیده است، جدولهای شماره ۳-۳، فقط یکی از این پرسشنامهها را نمایش می دهد. اختلاف پرسشنامهها در توصیفنامه کشور فرضی است و تمامی سؤالات در هر ۴ نوع پرسشنامه مشترکند.
جدول ۳-۳: پرسش نامه مورد استفاده در این پژوهش