تراکم بنگاه ها
نوآوری
اعتماد آفرینی
هزینه ها
؟
؟
؟
شکل ۱۱-۲ : رابطه میان رقابت پذیری و عوامل توسعه خوشه ( karavev et al, 2007)
سون و همکاران[۱۱۷] (۲۰۰۹) نیروهای پیش برنده برای رشد و توسعه خوشه های صنعتی را مورد مطالعه قرار داده و جهت انتخاب بهترین سیاست برای توسعه خوشه های صنعتی، روش رتبه بندی سیاست های توسعه ای با بهره گرفتن از AHP فازی[۱۱۸] را به کار بردند. بنابراین درمطالعات این محققین ، نیروهای پیشران توسعه خوشه ، به عنوان شاخص های تصمیم و سیاست های توسعه خوشه به نیروهای پیشران توسعه خوشه در این مطالعات عبارت بودند از : ۱) شرایط عوامل، ۲) شرایط تقاضای محلی ، ۳) صنایع مرتبط و پشتیبان ، ۴) ساختار، استراتژی و هم چشمی شرکت ها ، ۵)پشتیبانی دولت، ۶) فرهنگ
سیاست های توسعه خوشه نیز به ۵ نوع تقسیم می گردند : ۱) سیاست واسطه گری ، ۲)سیاست جانب تقاضا، ۳) سیاست آموزش ، ۴) سیاست ارتقای پیوند های بین المللی، ۵) سیاست چارچوب گسترش دهنده.
گاگنه و همکاران[۱۱۹] (۲۰۱۰) توسعه و تکامل خوشه ها را مورد توجه قرار داده و در مطالعات خود عوامل توسعه را بررسی نموده اند. شایان ذکر است که موضوع پژوهش نویسندگان، به طور مشخص خوشه های تکنولوژی است. آنان نتیجه گیری نموده اند که سرعت توسعه و شکل گیری خوشه تحت تاثیر عوامل درون زا و برون زا می باشد. محققین ، عوامل توسعه خوشه را زیر چهار گروه با عناوین سرمایه انسانی، سرمایه مالی ، سرمایه اجتماعی و سرمایه فیزیکی دسته بندی نموده اند.
الف) سرمایه انسانی: نیروی کار ماهر، تکنولوزی نوآورانه و انتقال تکنولوژی[۱۲۰]
ب) سرمایه مالی: حمایت دولتی، هزینه های تحقیق و توسعه و خدمات پشتیبان کسب و کار
ج) سرمایه اجتماعی: شبکه سازی، منبع دانش بیرونی، رهبری ، تسهیل کننده ارتباطات و نام تجاری خوشه
د) سرمایه فیزیکی: مهارت آموزی تخصصی و زیرساخت های آموزشی
پیراسته (۱۳۸۸)، خوشه های صنعتی را مصداق تئوری رشد منطقه ای می داند. وی متذکر می شود صادرات ناشی از تقاضای خارج از منطقه موجب تزریق درآمد به منطقه شده و این تزریق با توجه به جریان ضریب فزاینده اقتصاد پایه ( اثر بر سایر بخش ها با شدت فزاینده) موجب رشد اقتصاد منطقه ای خواهد شد.وی معتقد است وجود تجمع های صنعتی در درون مناطق، تاثیر بسیار زیادی در سرعت رشد (آهسته یا سریع ) آن منطقه دارد. مناطقی که دارای تمرکز بالای صنعتی هستند نسبت به نواحی دیگر گرایش شدیدتری به رشد دارند.روشن است که در کنار تجمع صنعتی عصر رقابت ( اثر رقابتی) نیز می تواند عاملی در گرایش شدید به رشد تلقی شود و مجموع رشد حاصل از رقابت و تجمع ، تشکیل دهنده نرخ کلی در یک منطقه خواهد بود، لذا او شاخص تفکیک اثر رقابتی و تجمع صنعتی از روند رشد ملی را در ساختار صنعتی منطقه موثر می داند.
( گزارش سازمان صنایع کوچک ۱۳۸۲)، بیان می کند برای فعالیت های صنعتی یک منطقه وجود اثر مزیت رقابتی و مزیت تجمعی باید بررسی شود تا در صورت وجود این مزیت ها بتوان به ارزیابی وضعیت همکاری و رقابت ، فعالیت های پشتیبانی و زیر ساخت های جانبی پرداخت . لذا دو اثر ذکر شده به عنوان شاخص های تعیین پتانسیل های خوشه صنعتی باید محاسبه شود.
( ۲۰۰۲Stimson et al,) ، معتقد است تمامی مناطقی که به دنبال تشکیل خوشه های صنعتی هستند باید توجه ویژه ای به شاخص های رقابت های اصلی ، زیرساخت های اساسی و سیستم های اطلاع رسانی جهت دقیق بازار نمایند.
بارکلی وهنری[۱۲۱] (۲۰۰۲) معتقدند خوشه های صنعتی چهار مزیت را برای کشورایجاد می نمایند:
وجود خوشه های صنعتی به توسعه و بهره برداری بیشتر از پتانسیل موجود در صنعت کمک می کند.
ضریب فز اینده تأثیر یک بنگاه درون خوشه ، خیلی بیشتر از وضعیتی است که بنگاه به تنهایی فعالیت نماید ؛ یعنی تأثیرات غیرمستقیم بیشتری را در منطقه ایجاد می نماید.
وقتی بنگا ه ها در داخل خوشه قرار می گیرند قابلیت استخدام نیروی کار برای آنها افزایش مییابد.
خوشه های صنعتی نسبت به سایر تشکل ها یا بنگاه های مجتمع ، توان و تمایل بیشتری به گرد هم آوردن بنگاه ها و پیوند آنها با یکدیگر دارند
(ندوی و اشمیتز ،۱۳۸۱) ، بیان می کنند چون در خوشه های صنعتی رقابت در عین همکاری صورت می گیرد کسب اطلاعات عقلایی از بازار جهت دستیابی به مزیت های تولید انبوه[۱۲۲] ، مزیت های هدف هم در تداوم حرکت خوشه موثر است و هم در زمینه تحکیم رقابت و همکاری در داخل خوشه اثر گذار خواهد بود. عامل اساسی دیگر در تشکیل خوشه های صنعتی این است که پس از فعالیت های دارای قابلیت خوشه ای شدن و ارزیابی زیرساخت های مناسب باید در زمینه تکمیل زنجیره تولید مرتبط با خوشه و رفع نواقص زیرساختی ظرفیت سازی نمود. پس از طی کردن مراحل قبل و انجام اقدامات مرتبط با آنها باید راهکاری اتخاذ نمود که از تمام امکانات و منابع حداکثراستفاده صورت گیرد تا هم هزینه فرآیندهای تولیدی در خوشه صنعتی حداقل گردد و هم اینکه تا حد امکان قابلیت های منطقه مورد نظر در زمینه تشکیل خوشه صنعتی و بهبود عملکرد آن نمایان شود.
(Pyke,2002) شاخص بسیار مهم در تشکیل خوشه های صنعتی را وجود همکاری آگاهانه بین واحدهای صنعتیمی داند ، زیرا دستیابی به توانمندی های نیروی ماهر، ابداعات، نوآوری ها و توانایی های تکنولوژیک بین بنگاه ها نیاز به وجود فضاهای مناسب همکاری دارد و در غیر اینصورت هیچ بنگاهی نمی تواند از امکانات یاد شده بهره مند شود.
با توجه به عوامل ذکر شده و مطالعات انجام شده شاخص های موثر بر موفقیت خوشه های صنعتی که باید در نظر گرفت در جدول زیر گرد آوری شده است:
جدول ۴-۲ شاخص های استخراج شده از مرور ادبیات
| شاخص | منبع | |
| نیروی انسانی | وجود ذخیره ای از نیروی کار ماهر و متخصص | پورتر(۱۹۹۰) . پایک (۱۳۸۱) . رابلوتی( ۱۹۹۵) . یونیدو (۲۰۰۳). Baptistsa R. and Swann 1998)). اندرسون (۲۰۰۴). سون و همکاران (۲۰۰۹) |
| تولید کننده و مواد اولیه | حضور تولید کنندگان کالاهای واسطه | پورتر(۱۹۹۰). پایک (۱۳۸۱). اشمیتز و ندوی( ۱۹۹۵). رابلوتی (۱۹۹۵). |
| تکنولوژی مورد استفاده در خوشه |
