این سیستمها، نوعی از سیستم های اطلاعاتی مدیریتی شناخته می شوند که طراحان و مدیران را در امر تصمیم گیریهای غیر عادی و راهبردی و منحصر به فرد و غیرتکراری هستند، حمایت مینماید. یعنی در فرموله کردن و تعریف مساله و انتخاب گزینه ها و راه حلهای مختلف از این سیستم بهرهگیری میگردد (قاضیزادهفرد، ۱۳۸۷، ص ۲۵۱). از مزایایی که این نوع سیستم ها میتوانند داشته باشند، می توان به توانایی حمایت از کاربرد در حل مشکلات پیچیده، پاسخ سریع به وضعیتهای پیش بینی نشده که در اثر شرایط به وجود میآیند، ارتباط آسان، کنترل و اجرای مدیریت بهینه، صرفه جویی در هزینه، اتخاذ تصمیمات مبتنی بر واقعیت و بهبود تاثیر مدیریت و … اشاره کرد. فرایند تصمیمگیری با این سیستمها شامل سه مرحله می باشد: الف) مرحله شناخت و تفهیم؛ ب)مرحله طراحی مدل؛ ج) مرحله انتخاب گزینه برتر.
در مرحله شناخت و تفهیم تصمیم گیرنده محیط را مورد بررسی قرار میدهد تا مشکل را شناسایی و اهداف مربوط به آن را تعریف نماید. در مرحله بعد یک مدل تصمیم گیری از وضعیت مشکل که نشاندهند اثرات یک تصمیم بر روی سامانه است، ساخته شده و آزمایش میشود و در مرحله آخر که مهمترین بخش و مرحلهنهایی فرایند تصمیمگیری است، گزینههای طراحی شده در مرحله قبل با بهره گرفتن از شاخصهایی ارزیابی میشوند و در آخر گزینه بهبود که بهترین و قابل قبولترین راه حل آن مشکل است، انتخاب و نمایش داده میشود (غیومیان و همکاران، ۱۳۸۶). این سیستمها در نهایت، میتوانند بخشی از سیستم اطلاعات مدیریت یا سیستم اطلاعات مدیریت ارشد در محدوده سازمانهای تجاری باشند (گئوفری^[۲۸]، ۱۹۹۸، ص ۵۴). و از شبیه سازی که برای نشان دادن معادلات در دنیای واقعی استفاده میشود را نیز میتوان به عنوان یکی از ابزارهای پیچیده در این نوع سیستم، در نظر گرفت (صفایی، ۱۳۹۰، ص ۴۴).

۲-۲-۷-۴. سیستمهای اطلاعاتی پشتیبان مدیریت عالی
سیستمهای اطلاعات مدیران ارشد که به آنها سیستم های پشتیبان مدیران ارشد نیز گفته میشود، به سیستمهای اطلاعات اتوماتیک و جامعی گفته میشود که برای تهیه و تامین اطلاعات مورد نیاز مدیران سطوح عالی و یا اجرایی سازمان طراحی میشوند. این سیستم ها ضمن گردآوری اطلاعات از منابع داخل و خارج سازمان، اطلاعات آماده شده را در قالب و شکل مطلوب و با توجه به اطلاعات کلیدی در دسترس مدیران کاربر خود قرار میدهند (قاضیزادهفرد، ۱۳۸۷، ص ۲۶۷). این سیستمها با مراکز خدمات اطلاعاتی و پست الکترونیک متصل و اطلاعات مورد نیاز و ارتباطات مدیران ارشد را تامین مینمایند (صرافیزاده، ۱۳۸۷، ص ۱۸۹). این سیستم به مدیران ارشد سازمان کمک میکند تا یک تصویر کلی از سازمان در اختیار داشته باشند (صفایی، ۱۳۹۰، ص ۴۶). اهدافی که برای این گونه از سیستمها در نظر گرفته شده است عبارتند از:

1. 1. ایجاد دیدگاهی سازمانی از فرصتها؛

1. 1. ایجاد یک واسطه نزدیک به کاربر را در انواع سبکهای تصمیمهای فردی مد نظر دارد؛

1. 1. تهیه کنترلهای کارا و به موقع؛

1. 1. دسترسی سریع به اطلاعات دقیق موجود در متنها، اعداد یا گرافیک؛

1. 1. متمایز، فشرده و دنبال کردن داده ها و اطلاعات حساس؛

1. 1. تعیین مسائل یا فرصتهای موجود (نادری، ۱۳۸۲، ص ۲۲).

در نهایت سیستمهای اطلاعاتی پشتیبان مدیریت عالی، راه های ساده ای برای تجزیه و تحلیل انواع اطلاعاتی که قبلاً در فرمهای ثابت و یکنواخت سیستمهای اطلاعاتی مدیریت، ارائه میشد، ارائه کنند (زرگر، ۱۳۸۸، ص ۲۵).
۲-۲-۷-۵. سیستمهای اطلاعاتی پشتیبانی گروه کار
سیستمهای پشتیبانی گروه کاری، نوع خاصی از انواع سیستمهای اطلاعاتی است که کلیه مدیران و کارکنان را در انجام وضایف و فعالیتهای اداری روزمره و روزانه، بدون انتقال فیزیکی و رفت و آمد افراد و همچنین بدون استفاده از کاغذ، یاری میدهند (قاضیزاده فرد، ۱۳۸۷، ص ۲۶۹).
۲-۲-۷-۶. سیستمهای اطلاعاتی خبره
سیستمهای خبره، سیستمهایی هستند که با بهره گرفتن از دانش و تجربیات انسان خبره در یک زمینه خاص، میتوانند جایگزین انسان شوند و عمل تصمیمگیری، به معنای انتخاب را انجام دهند. این سیستمها، سیستمهای بسیار سطح بالایی هستند و فعلاً در تجارت به علت هزینه بسیار بالای پیادهسازی، کمتر رواج دارند (صفایی، ۱۳۹۰، ص ۴۵). در کل میتوان بیان کرد که سیستمهای خبره، به نوعی از سیستمهای اطلاعاتی گفته میشود که هم به صورت مجزا و هم بهصورت منفرد و هم به همراه سایر انواع سیستمهای اطلاعاتی که ذکر گرد، مورد استفاده قرار میگیرند. سیستمهای خبره از برنامههای رایانه ای که قواعد و حقایق را در خود ذخیره نمودهاند و آن ها را پایگاه دانش می نامند، جهت تقلید فرایند تخصص و خبرگی انسانها استفاده میکنند (قاضیزاده فرد، ۱۳۸۷، ص ۲۷۱). این سیستم زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که سازمان با مسئلهای پیچیده روبرو میشود و باید تصمیمی مهم اتخاذ کند. سیستم های خبره میکوشند تا شبیه به افراد خبره عمل نمایند. مثلاً این سیستمها میتوانند به مثابه کامپیوتری عمل نمایند که برای تصمیم گیری و حل مشکلات مورد استفاده قرار میگیرد و حتی در بعضی زمینه ها و تخثثها بهتر از افراد خبره عمل میکند. در این سیستم، نظریهای به عنوان نظریه پنهان نیز مطرح شده است که همان فناوری هوش مصنوعی است که خبرگی و تخصص از فرد متخصص به کامپیوتر منتقل میشود (الهی و رجبزاده، ۱۳۸۲، ص ۱۱). این سیستمها از طریق بانک اطلاعاتی ویژه، اطلاعات یکنواخت و پیوسته ای برای کمک به تصمیم گیری ارائه می کند و از طریق ایجاد و حفظ یکنواختی در گردش اطلاعات موجب سهلتر شدن استفاده از اطلاعات در جریان تصمیمگیریها میشود (زرگر، ۱۳۸۸، ص ۲۶).
۲-۲-۸. ویژگیهای سیستم اطلاعاتی اثربخش

1. 1. اطلاعات موجز و به هنگام را به سرعت در اختیار مدیران عالی قرار دهد (مدیران باید به طور خلاصه تغییرات ایجاد شده را دریافت کنند).

1. 1. امکان پیمایش محیطهای درونی و بیرونی را فراهم سازد (تحلیلگران و طراحان باید سیستم را طوری طراحی کنند که بتواند اطلاعاتی نظیر فعالیت رقبا، مصوبات دولت یا سازمان و مسائل یا فرصتهای محیطی را ارائه کند).

1. 1. امکان مرور مطالب را به کاربران بدهد (با بررسی جزئیات عملکرد می توان به تکمیل اطلاعات پرداخت).

1. 1. امکان آزمودن راهبردها را فراهم آورد (نشان دادن تاثیر متغیرهای خاص بر عملکرد و ارزیابی نتایج احتمالی راهبردهای جایگزین).

1. 1. از مدلها کمک بگیرد (سیستمها باید طوری طراحی شوند که از اطلاعات فراهم شده به کمک مدلها استفاده کنند).

1. 1. از سرریز اطلاعات پرهیز کند (عدم ارائه بیش از حد اطلاعات به مدیریت در یک زمان محدود).

1. 1. تفاوتهای مهم را برجسته نماید (نشان دادن انحراف از سطح عملکرد مورد انتظار. فنون ترسیمی و برجسته سازی برای ارائه اطلاعات آشکار به مدیران ضروری است).

1. 1. خلاصه شاخصها را ارائه دهد (استفاده از فنون تصمیمگیری و به کارگیری خلاصه عملکردها نظیر میانگین و دامنه تغییرات).

1. 1. خلاصه اطلاعات با اطلاعات تفضیلی پشتیبانی شود (ارائه اطلاعات جامع و تفضیلی در صورتی که خلاصه اطلاعات دچار ابهاماتی باشد).

1. 1. اطلاعات را به سبکهای گوناگون ارائه دهد (ارائه اطلاعات به گونهای که با توجه به شیوه های پردازش متفاوت افراد، برای آنان بهطور کامل قابل فهم باشد) (رضاییان، ۱۳۹۱، ص ۲۱۶).

۲-۳. قابلیت‌های سازمانی
در دو دهه اخیر با رشد رقابت میان سازمانها، نگاه های جدید در حوزه علوم مدیریت و کسب و کار شکل گرفته است که به دنبال شناسایی ریشه های موفقیت سازمانها در شرایط سخت رقابتی هستند. توجه به قابلیت‌های سازمانی یکی از زاییده این دیدگاه می باشد. با مطالعه رقابت در عرضه بازارها در دهه های اخیر، از جمله موارد کلیدی که همواره مورد توجه بسیاری از دانشمندان حوزه استراتژی بوده است، قابلیت‌های سازمان بهخصوص قابلیت‌های کلیدی سازمان هستند که به عنوان شالوده مزیتهای رقابتی سازمانها مطرح میشوند. مفهوم قابلیت‌های سازمانی، مفهومی وسیع و بسیط است که ابعاد و وجهه های گوناگونی داشته و از دیدگاه های مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است (اسکرینگ تنا و بو لوسار^[۲۹]، ۲۰۰۵؛ ادگار و لاکود^[۳۰]، ۲۰۰۸).
به نظر میرسد نگاه دقیق و ریزبینانه به قابلیت‌های سازمانی با شکلگیری و مطرح شدن اصلاح قابلیت‌های کلیدی سازمان آغاز گردید (والش و لینتون^[۳۱]، ۲۰۰۱). قابلیت‌های کلیدی سازمان اغلب به عنوان پایهای برای رقابت پذیر بودن سازمانها و ایجاد مزیت رقابتی مورد مطالعه قرار میگیرد. با گسترش مطالعات در این حوزه، دیگر توجه تنها به قابلیت‌های کلیدی سازمان که بهطور مستقیم سازنده مزیتهای رقابتی هستند، نبوده و سایر قابلیت‌های سازمانی که صرفاً به توانمند شدن سازمان در رسیدن به هدفی غیر از مزیت رقابتی منجر شوند، نیز مورد مداقه قرار گرفته اند. از آنجاییکه این قابلیت‌ها منجر به مزیت رقابتی میگردند، لازم است تا قبل از بررسی قابلیت‌های سازمانی، اشاراتی مختصر به مزیت رقابتی و تئوریهای مطرح شده در آنها داشته باشیم.
۲-۳-۱. مزیت رقابتی
مزیت رقابتی، وضعیتی است که یک بنگاه را قادر می سازد با کارایی بالاتر و به کارگیری روش های برتر، محصول را با کیفیت بالاتر عرضه نماید و در رقابت با رقبا سود بیشتری را برای بنگاه فراهم آورد. یک واحد اقتصادی زمانی دارای مزیت رقابتی است که بتواند به دلایل خاص که ناشی از ویژگیهای آن واحد است (مانند وضعیت مکانی، فناوری، پرسنلی و…) به طور پیوسته تولیدات خود را نسبت به رقبایش با هزینه پایینتر و کیفیت بالاتر عرضه کند (رودساز و همکاران، ۱۳۹۱). مزیت رقابتی ارزشهای قابل ارائه شرکت برای مشتریان است به نحوی که این ارزشها از هزینه های مشتری بالاتر است (پورتر^[۳۲]، ۲۰۰۸، ص ۱۵). مزیت رقابتی تمایز در ویژگیها یا ابعاد هر شرکتی است که آن را قادر به ارائه خدمات بهتر از رقبا به مشتریان میکند (هائو^[۳۳]، ۱۹۹۹). بر اساس تعریفی دیگر، مزیت رقابتی بهعنوان ارزشی شناخته میشود که سازمان به مشتریان خود عرضه میدارند به نحوی که در آن مقطع زمانی این ارزش توسط رقبای بالقوه و بالفعل عرضه نمیشود (رودریگرز و همکاران، ۲۰۰۲).
بر اساس تعاریف مطرح شده برای مزیت رقابتی میتوان گفت که مزیت رقابتی ارتباط مستقیمی با ارزشهای مشتری دارد به نحوی که در یک طیف مقایسه ای، هر اندازه ارزشهای عرضه شده یک سازمان به ارزشهای مورد نظر مشتری نزدیکتر باشد، میتوان گفت که سازمان نسبت به رقبای خود در یک یا چند معیار رقابتی دارای برتری و مزیت است. موضوع اساسی در رابطه با مزیت رقابتی، ایجاد یا کسب آن از طریق تلفیق موثر منابع محیطی و سازمانی با بهره گرفتن از قابلیت‌های ذهنی و فکری سازمان و همچنین چگونگی حفظ آن از طریق برنامههای سازمان است. در مورد مزیت رقابتی، سه دیدگاه شامل دیدگاه محیطی، دیدگاه عوامل درون سازمانی، و دیدگاه هوشمندی رقابتی مطرح شده است. دیدگاه محیطی، عوامل محیطی را عوامل مسلط و تعیین کننده مزیت رقابتی میدانند. بر اساس نظر پورتر، که از پیروان دیدگاه محیطی در مزیت رقابتی است، واحد اصلی برای تجزیه و تحلیل صنعت است. در این راستا وی اعتقاد دارد که سودآوری شرکتها به جذابیت صنعت و موقعیت نسبی شرکت در صنعت بستگی دارد. طبق مدل وی، اگر استراتژی سبب شود که سازمان فعالیتهای خود را متفاوت و متمایز از رقبا انجام دهد، در آن صورت، شایستگیهای محوری امکان انتخاب تنوع و تمایز را تسهیل نموده و در نتیجه سبب کسب مزیت رقابتی برای سازمان میشود (دیتونی و تونچیا^[۳۴]، ۲۰۰۳).
دیدگاه سازمانی، عوامل درون سازمانی را در کسب مزیت رقابتی موثر میداند که از آن جمله میتوان به نگرش مبتنی بر منابع، نگرش قابلیت‌های پویا، و نگرش مبتنی بر شایستگی اشاره نمود. دیدگاه سوم به مزیت رقابتی، دیدگاه هوشمندی رقابتی است. با توجه به جهانی شدن بازارها و توسعه قلمرو رقابت به کل دنیا، این دیدگاه درصدد تلفیق و توسعه نظریات موجود و ارائه یک دیدگاه جامع جهت دستیابی به مزیت رقابتی است. این هموشمندی رقابتی فقط تحقیقات بازار نیست بلکه آن فرایند شناخت رقابت و دستیابی بهعلل بالا رفتن مزیت رقابتی از طریق جمعآوری اطلاعات در خصوص رقبا، تفکر بر روی اطلاعات و بکارگیری آن در برنامه ریزی استراتژیک کوتاه مدت و بلندمدت شرکت میگردد (طبرسا و همکاران، ۱۳۹۱).
۲-۳-۱-۱. انواع مزیتهای رقابتی
باتوجه به مبانی موجودی که در رابطه با مزیتهای رقابتی وجود دارد، میتوان مزیتهای رقابتی را به پنج نوع کلی زیر تقسیم بندی کرد.

• • مزیت موقعیتی در مقابل مزیت جنبشی (پویا)؛

• • مزیت متجانس در مقابل مزیت نامتجانس؛

• • مزیت مشهود در مقابل مزیت نامشهود؛

• • مزیت ساده در مقابل مزیت مرکب؛

• • مزیت موقتی در مقابل مزیت پایدار (مهری، ۱۳۸۲)

در ادامـه هر کدام از انواع مزیتها به اجمال تشریح مـیگردد:
الف) مزیت موقعیتی در مقابل جنبشی (پویا):
مزیتهای موقعیتی از ویژگیها و موجودیهای شرکت ایجاد میشود که عوامل ایجادکننده این نوع مزیتها معمولاً ایستا بوده و براساس مالکیت منابع و دارائیها و یا براساس دسترسی هستند. بـهعنوان مثال در بازار سس ماینز کشور موقعیت محصولات شرکت مهرام نسبت به سایر رقبا به خاطر قدرت اقناع سازی مشتری است که نتیجه آن تسهیل فروش محصولات شرکت است. مزیتهای رقابتی جنبشی (پویا) اساس کارایی و اثربخشی شرکتها در بازار است زیرا این نوع مزایا باعث میشود که شرکتها فعالیتهای کسب و کار خود را کاراتر و اثربخـشتر از رقبا انجام دهند که معمولاً برمبنای دانش و قابلیت‌های سازمان استوار است. مزیتهای رقابتی جنبشی (پویا) را میتوان در چهار طبقه کلی زیر طبقه بندی کرد:

1. 1. قابلیت‌های کارآفرینی: این نوع قابلیت‌ها بیانگر توانایی شرکت در شناسایی و جذب مشتریان باارزش و بهره برداری از فرصتهای موجود بازار و ایجاد فرصتهای جدید است؛

1. 1. قابلیت‌های فنی: این نوع قابلیت‌ها باعث توسعه و ارتقای خلاقیت، کارایی، انعطاف پذیری، سرعت یا کیفیت فرایندهای شرکت و نیز بهبود کیفیت محصولات شرکت می گردد؛

1. قابلیت سازمانی: این نوع قابلیت‌ها شامل ویژگیهای ساختاری و فرهنگی سازمان است که برای تحرک و پویایی کارکنان، یادگیری سریعتر سازمانی و تسهیل تغییرات ضروری لازم است؛