الم( قوس قزح): که در قالی ترکمن ها دیده می شود.
ساری چیان( عقرب زرد): مظهر دفع شر بوده است.
یلدیز( ستاره): ستاره شناسی و تشخیص راه در شب از ملزومات زندگی صحرانشینان ترکمن بودهاست.
آلاجه ( نوار سیاه و سفید): بصورت خال سیاه و سفید در قالی دیده می شود.
درناق( ناخن): ناخن نیز د رنقوش قالی دیده می شود.
قوش گول: عقاب بال گشوده.
گول یایلدی:نماد مقدس.
قوچق: نماد سنبل شاخ قوچ، قدرتف توانایی، خیر و برکت. ( جزوه نگاهی به قالی ترکمن.دانشجو: عبدالرضا نظرنژاد. تربیت معلم.بهار ۱۳۸۴)
۳-۱۱ اسامی نقوش قالی ترکمن:
تعداد نقوش قالی ترکمن به بیش از صد نوع می رسد که مهمترین آنها عبارتند از:
ساری گول- درناق گول- قافسه گول- تکه گول- قزل آیاق- توشیگ گول- قوش گول- پنجارا آرا گول.
۳-۱۲ نقش های ترکمن و الهام از طبیعت:
سنت های اجتماعی هر جامعه معلول شرایط مادی معیشت در آن جامعه است و چون رنگ معنوی دارد گذر زمان و تغییر شرایط زندگی کمتر در آن دگرگونی ایجاد می کند. در جوامع بسته، این امر از نسلی به نسل دیگر با حفظ قواعد اولیه حفظ می گردد. هرچند که بعدها علت و انگیزه اصلی این نقوش برای نسل های جدیدتر از بین می رود ولی فرم و هیأت نقش، به منزله سمبل و واسطای که حامل نوعی ارتباط روحی و روانی با نسل های قدیمی تر است را برعهده می گیرد.

نقش شاخ قوچ که نشانی از قدرت و باروری و مظهر برکت، اقتدار و سمبل روح نیاکان است همواره در نقوش قالی ترکمن حضور و تکرار می شود و متداول ترین نمادی است که تراکمه، تا کنون آن را در فرهنگ خود حفظ کرده اند.از دیگر نقوش متداول، در حاشیه قالی ها نقش عقرب است که ازآنبه عنوان نشان دفع شر نام می برند و یا گل یایدی که گلی نه برگ است، بافته می شود.
۳-۱۳ گول یا گل:
ترکمنها گلهای اصلی قالی خود را نام‌هایی داده‌اند که صورت مهم‌ترین آنها و معنی نام آنها مسائل بسیاری را روشن می‌کند.اسامی گل ها و نمونه نقش ها، از روی متن نقشه و بر اساس اصطلاحات محلی رایج د رمنطقه گرگان و گنبد می باشد. اگر بخواهیم اسامی گل ها و بافته ها را طبق بافته های اصلی انتخاب کنیم، امکان این وجود دارد که این تنوع شکل و قواره در منطقه دیگر با نام دیگری بافته شود. گل ها با توجه به محبوبیت خاصی که بین طوایف ترکمن دارد با تغییرات اندکی به همان طایفه معرفی شده اند.
مهمترین گلها چنین است:
۱- فیلپی‌ گولFilpay gul : ( به معنی کف‌پای فیل قابل مقایسه با چپات استر د رسیستانی به معنی کف پای شتر)
۲- چمچمهCemce : به معنی چمچه. چمچه لغت فارسی است به معنی قاشق گود
۳- کجبهKejebe : به معنی کجاوه و گرفته از تلفظ بسیار قدیم واژه یعنی کجابه
۴- گولی‌گولgulli gul : به معنی نقش گل گلدار و آن نقش مایه‌یی است دارای گل ریز.
۵- دغاdoqa : بمعنی طلسم. در ترکی ریشه ندارد و همان دغاست.
۶- سکیزقاپیSekiz qapi : بمعنی هشت در. ترجمه نادرست هشت‌بر است.
۷- سکیزکلهSekiz Kelle : به معنی هشت‌کله
۸- چرخ‌پلکCark Palak : به معنی چرخ فلک
۹- آینا، آیناگل: ayna gol : به معنی نقش آینه
۱۰- آت‌ایاقی at ayaqi : پای اسب به تقلید ازفیلپی‌گول
۳-۱۳-۲ انواع گؤل های سنتی در طوایف ترکمن:
قافسه گؤل: نماد پرنده کوچک( ملاجیق) یا دم جنبانک که به طایفه یموت که در کناره های دریای خزر زندگی می کردند تعلق دارد و قافسه گؤل از کلمه قاب ساماق به معنی بدور خود حصار کشیدن گرفته شده که در بیشه زارهای سر سبز کرانه ی دریای خزر زندگی می کردند.
درناق گؤل: متعلق به طایفه یموت بوده و نماد قایق، مظهر خیر و برکت و فراوانی است.
آینا گؤل یا قیرق قوچاق: متعلق به طایفه یموت، تنهامونس عروس ترکمن داخل آلاچیق قاب آینه ی او بوده و عروس ترکمن با الهام گرفتن از شاخ قوچ که مظهر خیر و برکت و توانایی بوده و همچنین با بهره گرفتن از نماد گلین بارماق ( سر انگشت خونبار بافنده) این نقش زیبا را روی گره آورده.(نظرنژاد، ۱۳۸۴)
۳-۱۳بعد از انقلاب:
با افزایش عوارض گمرک و گرانبها شدن روز افزون رنگ، قالیبافان ناگزیرند که به استفاده از رنگ های انیلین با کیفیتی پایین ترروی بیاورند.
امروزه، پشم های دباغی و کلفت با رج شمار های پایین و با طرح گبه در منطقه ترکمن صحرا رایج شده است. وقتی از بافنده پرسیده می شود چرا این بافت را می بافید! جواب می دهند: برای اینکه درشت بافت است و نخ آن کلفت بوده و در مدت ۱۵ الی ۲۰ روز هم ابعاد ۳*۴ تمام می شود و چون طرح به خصوصی هم ندارد وقت کمتری می گیرد و مواد اولیه آن را می توان به راحتی تهیه نمود.( عادلی)
۳-۱۴ عناصر صوری در مطالعه فرش ترکمن:
۳-۱۴-۱ مهارت در بافت:
با توجه به بستر مطالعاتی در زمینه ارزش هنری فرش ترکمن شاهد آن هستیم، که در اکثر موارد با تولیداتی سرو کار داریم که سطح بالایی از مهارت فنی در آنها بکار رفته است.رابطه تنگاتنگ میان مهارت والای فنی و کمال توسعه هنری را می توان به راحتی در هنر قبایل تک محصولی مشاهده کرد. اقوامی که گونه های فعالیتشان آنقدر محدوداست که تقریباً تمامی وسایل مورد نیازشان به یک شیوه تولید می شود.بطور مثال در میان ترکمن ها، هنر بافت برای جهاز عروس، تزیین آلاچیق، انسی، توربا، جوال و… کاربرد دارد. ترکمن ها، هنر اصلی شان فرش بافی است. اموال و اثاثیه آنها چون، بقچه، وسایل حمل و … اغلب از پشم تشکیل شده است. آنها وقت زیاد برای بافت فرش اختصاص می دهند و مهارت آنان در تولیداین محصول یک استثنااست. فرش بافی فعالیتی زنانه است به عبارتی دیگر در بین تراکمه یگانه هنرمندانی که خلاقیت دارند زنان هستند. در گذشته هر دختر ترکمن موظف بود تا در کنار دیگر اعضای طایفه به فرشبافی بپردازد.در بسیاری از روستاهای ترکمن نشین استان گلستان صنعت غالب فرش بافی است و مشخصه بارز فرش ترکمن را می توان تناسب نقوش، رنگ های مشخص، اشکال هندسی، نظم ریاضی گونه نقوش و الم دانست .
۳-۱۴-۲ نظم در ظاهر و مهارت:
در آثار ترکمانان، بی نظمی دیده نمی شود بلکه آثار اصیل آنان دارای اجرایی صبورانه و دقیق است. این را با اندکی گفت و گو و قضاوت آنان درباره بافته ها می توان فهمید که مادر ترکمن تا چه حد دقت و مهارت را تحسین می کند. تسلط بر اجرای کارهای فنی نشان دهنده نظمی خودکار در انجام آنهاست. تعداد و تناسب ابعاد فرش و شکل نقوش با میزان مهارت بافنده ارتباط مستقیم دارد. نمونه های مختلف نشان می دهد بین مهارت و تسلط کامل بر اجرای فن و همچنین اعمال نظم در شکل هایی که برای تزیین ایجاد شده اند ارتباطی مستقیم و خودکار وجود دارد. نقش مایه های آنها معمولاً متشکل از اشکالی هندسی و لایه وار است که گاه توسط قوچاق احاطه شده. در واقع حتی زمانیکه اجرای آنها کامل انجام نشده باشد می توان به وجود حسی متقارن در انها پی برد. البته، تنوع اشکال می تواند حاکی از قدمت و مهارت در امر بافت باشد.
۳-۱۴-۳ فقدان مهارت :
تزیین اشیا می تواند نشان دهنده محدودیت های فنی بافندگان نیز باشد. تقریباً چنین ویژگی هایی را می توان در تمامی محصولات هنری طوایف مشاهده کرد.سرعت بافت، عدم مهارت و نا هماهنگی بافندگان در بافت را می توان سه عامل اصلی در افت کیفیت فرش دانست.
۳-۱۴-۴ تقارن:
تقارن نقوش، یکی از مشخصه های اصلی بافته های ترکمن است که در تمامی ادوار و طوایف قابل مشاهده می باشد.این ویژگی به علت هندسی بودن نقوش، در فرش بیشتر احساس می گردد و هرگونه اشتباه در بافت نقوش متقارن، سبب پایین آمدن کیفیت بافت می شود. دلایل اصلی استفاده وسیع از شکل های متقارن ممکن است ارتباط مستقیمی با محتوای نقوش با هم داشته باشد.
۳-۱۴-۵ تقارن معکوس:
اشکال مورد استفاده برای تزیین اشیاء مهمی که از زاویه های مختلف در معرض دید قرار دارند اکثراً تابع تقارن دوتایی راست چپ و بالا و پایین هستند.مانندنقوش الم،« گونگ سی ». در اینجا می توان به طراحی قابسه گل سازمان جهاد اشاره کرد.
۳-۱۴-۶ ریتم:
نقوش در فرش ترکمن، با ریتم، هویت خود را در اذهان تثبیت می کنند. استفاده از خطوط و نقوشی که بطور منظم و مرتب در حواشی و متن فرش تکرار شده و آغازگر بازگشت به ریتمی از اشکال است که در ابتدا سلیقه بافنده شکل دهنده آن بوده است.علایم نشانه ای که تراکمه یموت در فرش بافی رعایت کرده اند چنان نظام مندند که می توان نقش مایه تزیینی در نظر گرفته شود.
تکمیل ردیف نقش مایه های متنوع در فرش اصیل ترکمن بصورت یک درمیان و منظم ایجاد می شود. شکل ها بصورت تکرار شونده و در اکثر موارد بصورت افقی قرار گرفته اند که نشان دهنده مراحل شکل دهی طرح نقش مایه های ساده ای است که بصورت ردیفی قرار گرفته اند. بعضی از نکته های تکمیلی مربوط به شکل های تزیینی می توانند به منظور تحکیم این موضوع نیز بیان شوند. همانطور که قبلاً اشاره کردیم کیفیت هنری فرش تنها منحصر به نقوش آن نیست، بلکه شیوه بافت و مواد اولیه آنهاست که ارزش واقعی دستباف مادرترکمن را مشخص می کند.
۳-۱۴-۷ طرح های حاشیه ای: