- صدمه زدن به مناطق باستانی و تاریخی با استفاده بیش از حد و سوء استفاده ی گردشگران و توسعه نامناسب گردشگری.
خطرهای محیطی و مشکلات کاربری زمین ناشی از برنامه ریزی نامناسب ، ساخت و مهندسی ضعیف جاذبه ها و تسهیلات گردشگری(حیدری چیانه،۱۳۸۷،ص۹۶).
۲-۷ دولت،گردشگری و محیط زیست
برعکس سایر فعالیت های اقتصادی،صنعت جهانگردی در محیطی به اجرا در می آید که به وسیله ی نیروهای مختلف شکل می گیرد. یکی از مهمترین نیروها به وسیله یک شبکه بسیار پیچیده از سیاست ها ،قوانین، مقررات و سایر اقدامات دولت اعمال می شود(چاک.وای.گی،۱۳۸۵،ص۳۴۵).
فعالیت های دولت در عرصه گردشگری را در قالب وجوه زیر می توان جستجو نمود :
- تامین زیرساخت های لازم
- برنامه ریزی،نظارت و کنترل بر محیط های مقصد.
راه ، یکی از مهمترین زیرساخت های لازم جهت توسعه گردشگری است اما احداث راه ها مستلزم دستکاری های جدی در محیط طبیعی است. خاکریزی های گسترده ، برداشت از تپه های شنی، وارد ساختن آسفالت به عنوان یک ماده مصنوعی به محیط طبیعی یک سمت مسئله را شکل می دهند. سمت دیگر آن دگرگونی در محیط طبیعی است آن هنگام که مسیر چشمه های آب ، دره های بکر، صحاری و جنگل ها را می خراشاد و به آن هنگام که تپه ها و کوه ها را به واسطه ی عملیات احداث جاده تغییر شکل می دهد. از طرف دیگر علاوه بر پوشش طبیعی گیاهی موضوع پوشش جانوری و تاثیرات احداث راه ها بر آنها را نیز نباید از یاد برد. راه ها مسیرهای طبیعی گذر جانوران را قطع می کنند، به این ترتیب آنها حین تردد طبیعی خود مثلا برای رسیدن به مراتع یا چشمه سارها یا گریز از تعقیب شکارچیان ناگزیر به عبور از محیط ناامن جاده هستند. تصادم جانوران با خودروهای عبوری معضلی است که تمامی مناطق طبیعی که جاده ای از آن عبور کرده است با آن مواجه بوده اند. موضوع دیگر آلودگی هایی است که این خودروها به محیط طبیعی محل گذر خود وارد می سازند، از دود اگزوز خودردها گرفته تا باقی مانده ظروف پلاستیکی یکبارمصرف و ته مانده های غذا که در کناره های جاده ها به چشم می آیند همه بر سلامت محیط زیست گیاهی و جانوری تاثیر منفی دارند(رنجبریان و زاهدی،۱۳۸۸،ص۱۶۰).

حیطه ابزارهای سیاسی قابل دسترسی برای دولت بسیار وسیع است و بخش دولتی را قادر می سازد تا درجه های گوناگونی از تاثیرگذاری در جهت توسعه جهانگردی را بیازماید. در سراسر جهان دولت ها برای کمک و تعدیل بخش خصوصی مداخله کرده اند ، به این دلیل که طبیعت پیچیده محصول جهانگردی باعث می شود امکان محقق شدن همه اهداف سیاسی جهانگردی توسط بخش خصوصی بعید باشد.
گسترش نقش بخش عمومی(دولتی) به فلسفه اقتصادی دولت بستگی دارد.گرایش به سمت بازار سالم اقتصادی در دهه ۱۹۸۰ تحت تاثیر دولت قرار گرفت و این سوال مطرح شد که با این کار بازار بیشتر به سمت پیچیدگی می رود تا سلامت و این موضوع در تقابل کلی با جنبه قابل تحمل توسعه است که ا توانایی بازار خصوصی برای توزیع درآمدها و حفظ محیط زیست مقابله می کند. فوائد عمده جهانگردی به خوبی شناخته شده اند و بیشتر از هر صنعت دیگری جهانگردی با بهره گرفتن از منابع طبیعی و فرهنگی در ارتباط است( کوپر و همکاران،۱۳۸۰،ص۲۸۰) .
شکل۲-۳ - نقشهای مختلف دولت در جهانگردی
(پوررستمی،۱۳۸۴،ص۷۲)
۲-۸ فعالین غیر دولتی،گردشگری و محیط زیست
سازمان های غیر دولتی حفاظت از محیط زیست که (سازمان مردم نهاد) NGO نامیده می شوند، نقش اساسی و پیش روانه در اداره ی اکوتوریسم جوامع پیشرفته و در حال توسعه ایفا می کنند. سازمان های مردم نهاد فعال ، در زمینه نگهداری و حفظ محیط و منابع طبیعی به این نتیجه رسیده اند که اکوتوریسم شامل عوامل مثبت و سازنده ی بسیاری است که به فعالیت های این سازمان ها ، سمت و سو می بخشد. برخی از این فعالیت ها عبارتند از:
- کاهش اثرات عوامل مخرب بر روی محیط زیست.
- جلب توجه بازدید کنندگان و توریست ها به منابع طبیعی و عواملی که بر حفظ و نگهداری آنها تاثیر دارند.
- ایجاد یک منبع درآمد برای فعالیت های مربوط به نگهداری و حفظ محیط زیست(درام و مور،۱۳۸۸،ص۶۹).
جهت ایجاد ارتباط میان اکوتوریسم و حفظ منابع طبیعی بسیاری از این سازمان ها به عنوان بخشی از فعالیت های سازمانی خود دارای بخش اکوتوریسم می باشند. هرچند نقشی که آنها ایفا می کنند می تواند متفاوت باشد. به عنوان مثال:
۱- برخی سازمان های مردم نهاد به عنوان واسطه میان عوامل مختلف اکوتوریسم عمل کرده و برقراری رابطه میان آنها را میسر می سازند، مثل رابطه میان انجمن های حفاظت از محیط ریست با صنعت توریسم یا متصدیان امور این مناطق با انجمن های حفاظت محیط و… این نقش از اهمیت زیادی برخوردار است.
۲- در صورتی که سازمان های مردم نهاد خدمات و سرویس های گسترده ای را ارائه دهند و یا در کار خود با شرکت ها و موسسات خصوصی اکوتوریسم، مشارکت نمایند، می توانند درصد موفقیت خود را افزایش دهند.
۳- سازمان های مردم نهاداغلب به عنوان مربیان و منابع اطلاعاتی و سازمان های تخصصی شناخته می شوند آنها در واقع اطلاعات و تخصص هایی را در اختیار دارند که سایر موسسات مرتبط با اکوتوریسم یا به آنها دسترسی ندارند و یا فرصتی برای گسترش آنها نمی یابند. این اطلاعات می توانند به شکل منابع مکتوب و یا به صورت کارگاه های آموزشی باشد که مستقیمأ از طرف این سازمان ها ایجاد می شوند.
۴- سازمان های مردم نهاد در اجرای برنامه های اکوتوریسم با اداره ی کل مناطق حفاظت شده در منطقه همکاری می کنند ، مانند اجرای طرح های آموزشی مربوط به محیط زیست. معمولا این سازمان ها پشتوانه و سرمایه ی مالی خود را از منابع خارجی تامین می کنند و فعالیت هایشان را طبق برنامه ای توافقی پیش می برند.
۵- اکثر سازمان های مردم نهاد مناطق خاصی را که متعلق به خودشان می باشد تحت کنترل و حفاظت قرار می دهند اما گاهی به طور رسمی و زیر نظر دولت ، حفاظت یک منطقه ی خاص را به عهده می گیرند.در چنین مواردی، مسئولیت تمام امور و فعالیت های آن منطقه به عهده ی این سازمان ها می باشد . در بعضی موارد سازمان های مردم نهاد این فعالیت و مسئولیت ها را با همکاری یک اداره ی دولتی انجام می دهند مثل «انجمن حامیان طبیعت» و »حفاظت محیط زیست» که در گواتمالا فعالیت می کند و پارک طبیعی سیرادو لاکاندون را با همکاری کوناپ^[۳۶] اداره می کنند.
۶- در مواردی خاص سازمان های غیر دولتی مردم نهاد خدمات و سرویس های توریستی و مسافرتی را فراهم می کنند. مثل راه اندازی یک تور مسافرتی ، امکانات حمل و نقل و خدمات غذایی مسافران و…هرچند انجام این امور برای یک سازمان مردم نهاد منطقی به نظر می رسد اما می تواند او را از هدف اصلی خود دور کند.
سازمان های غیردولتی مردم نهاد از طریق فعالیت های دو جانبه و همکاری با انجمن های محلی، بخش خصوصی صنعت توریسم ، اداره ی دولتی مناطق حفاظت شده و سایر دست اندرکاران حفاظت محیط زیست – نقش مهمی در پیشرفت عملی و اجرایی اکوتوریسم ایفا می کنند(همان،صص۷۰-۷۳).
۲-۹ ظرفیت قابل تحمل
بسیاری از مقصدهای اکوتوریستی دارای ظرفیت ثابتی هستند ، اندازه و وسعت ، امکانات و تسهیلات رفاهی ، مکان در دسترس و …عواملی هستند که حدود ظرفیت را تعیین می کنند. این موضوعات بایستی در ارزیابی ظرفیت تحمل مورد توجه قرار گیرند(زاهدی،۱۳۸۵،ص۱۶۳).
مفهوم ظرفیت قابل تحمل تاریخچه ای غنی در موضوع منابع طبیعی دارد. این موضوع به خصوص در چارچوب مسائل مربوط به حیات وحش و مدیریت چراگاه ها کاربرد داشته است. بعدها موضوع ظرفیت قابل تحمل در مورد مقاصد و جاذبه های گردشگری نیز کاربرد یافت و در دهه ۱۹۳۰ میلادی در خصوص پارک های ملی مورد استفاده واقع شد. اما در دهه ۱۹۶۰ میلادی بود که کاربرد جدی این مفهوم در خصوص جاذبه ها واقعا جدی گرفته شد. در ابتدا مسئله میزان استفاده گردشگران از یک مقصد گردشگری و شرایط محیطی مقصد در چارچوب بحث قرار گرفت. فرض بر آن بود که تعداد بازدید کنندگان با میزان تاثیرات بر محیط از نظر تاثیر بر خاک ، محیط گیاهی و متغیرهای دیگر مربوط است. اما بعدها به بعد دیگری از ظرفیت قابل تحمل نیز پرداخته شد. در این بعد مسئله تاثیرات اجتماعی حضور گردشگر در مقصد نیز مورد توجه قرار گرفت. به تعبیری نگاه از این سو که ظرفیت قابل تحمل گردشگاه را تنها به سمت عوامل زیست محیطی و اندازه گیری تاثیرات مخرب چنین حضوری محدود سازیم به سمت معرفی ظرفیت قابل تحمل بر اساس ارزش های انسانی نیز سوق یافت. هرچه افراد بازدید کننده از یک مقصد بیشتر باشند ، نه تنها محیط طبیعی ، بلکه کیفیت بازدید افراد نیز متاثر خواهد شد(رنجبریان و زاهدی،۱۳۸۸،ص۱۷۱).
در بعد تاثیرات اجتماعی نیز همین موضوع را می توان بررسی نمود. باید به این سوال نیز پاسخ گوییم که چه تراکمی از گردشگران در محل مطلوب ایشان برای لذت بردن از محیط طبیعی و خلوت آرامش بخش و به دور از هیاهو است تا محیط دلخواه آنها تامین گردد و مسئله شلوغی روی ننماید زیرا در این بعد از ظرفیت قابل تحمل به محض رویداد پدیده شلوغی تقاضای پایدار برای بازدید از این گردشگاه مورد تهدید واقع می شود و تلقی مراجعان از مناسب بودن محیط تغییر خواهد کرد. چندان که روشن است پاسخ به چنین سوالاتی به قضاوت افراد بستگی خواهد یافت و گاه معیارهای علم دقیقی در این خصوص که مورد توافق جمعی باشند وجود ندارد اگرچه تلاش های متعددی در سراسر جهان در این باره انجام پذیرفته است. چنانچه ذکر گردید در این موارد اغلب قضاوت ها و به خصوص نتایج قضاوت مدیران که تابع اهداف ایشان در برنامه ریزی گردشگاه های طبیعی و غیر طبیعی است مورد لحاظ قرار می گیرند و تلاش در آن جهت سمت می یابد که بتوان بر این اهداف متغیرهایی که متضمن رسیدن به آنها هستند تعریف کرد. در چنین فرایندی برای این متغیرها استاندارد هایی تعریف می شوند . در عین حال بسیار حائز اهمیت است که تأکید گردد موضوع ظرفیت قابل تحمل اختصاص به جاذبه های طبیعی نداشته و دامنه این مفهوم به جاذبه های انسان ساز نیز کشیده شده است. از همین روست که گاه اماکن مورد بازدید اعم از طبیعی یا انسان ساز ، سیاست اعمال محدودیت در تضاد بازدیدکنندگان یا ایام بازدید را مدنظر قرار می دهند(همان،ص۱۷۳).
ظرفیت تحمل مقصد سطح و میزان حضور جهانگردان است که بر جامعه میزبان ، محیط و اقتصاد آنان تاثیر می گذارد و برای جهانگردان و میزبانان قابل قبول و در دوره های آتی پایدار می باشد. توجه داشته باشید که حضور جهانگردان مهم است نه تعداد آنان. این بدان علت است که برای تنظیم تعداد قطعی بازدیدکنندگان ، در نظر گرفتن یک سری از عوامل زیر ضروری است:

• • طول مدت اقامت؛

• • خصوصیات جهانگردان- میزبانان؛

• • تمرکز جغرافیایی بازدیدکنندگان؛

• • درجه و میزان فصلی بودن.

با قبول این حقیقت که جهانگردی با آثاری بر جامعه ، فرهنگ، محیط و اقتصاد همراه است ، احتمال دارد آستانه یا سقف ظرفیت تحمل ابتدا در یکی از این زمینه ها و نه همه ی آنها در یک زمان رخ می دهد. بنابراین در یک مقصد جهانگردی ممکن است که فعالیت جهانگردی در مرحله اول بر اکوسیستم محلی فشار وارد کند و در مراحل بعدی ، ساختار اجتماعی ، فرهنگ یا اقتصاد را مورد تهدید جدی قرار دهد . این به آن معنی است که ظرفیت تحمل برای یک مقصد جهانگردی خاص توسط ملاحظات زیست محیطی تعیین می شود و سایر عوامل ممکن است در زیر سطح ظرفیت قرار گیرد.
برای بررسی و مطالعه ظرفیت تحمل ضروری است تا زمینه های بررسی را برجسته سازیم.شکل۴-۲ نمایی از چارچوب تعیین ظرفیت تحمل را نشان می دهد. تعیین ظرفیت تحمل را می توان به صورت یک کارکرد از عوامل متنوع نشان داد که متعاقب برنامه ریزی و تنظیم قواعد و مقررات ، تاثیری بر مقصد جهانگردی وارد خواهد ساخت. به هر صورت ، ظرفیت تحمل موجب تغذیه میزبانان و بازدید کنندگان (عوامل بیگانه) می شود که به مرور زمان،آنها را تحت تاثیر قرار می دهد و در نتیجه ظرفیت تحمل نیز از آن متاثر می شود. مفهوم ظرفیت تحمل بیش از آنکه یک مفهوم ایستا و ساکن باشد ، متحرک و پر جنب و جوش است(کوپر و همکاران،۱۳۸۰،ص۱۶۶).
شکل ۲-۴ - ظرفیت تحمل
(همان،ص۱۶۷)
۲-۱۰ چرخه زندگی محصول گردشگری
تجربه گردشگران که از ترکییب همه ی لذت های گردشگری حاصل می شود می تواند محصول گردشگری نامیده شود(بورتون،۲۰۰۰،ص۶۶). گردشگری یک پدیده چند بعدی است که دو بعد آن را گردشگر و محصول گردشگری تشکیل می دهند.گردشگران(بعد اول) انگیزه ها و خواسته هایی دارند که تأمین آنها را در مقصدهای گردشگری جستجو می کنند. مقصدهای گردشگری در پاسخ به بعد اول سیستم(خواسته های گردشگران)، بعد دوم(محصول گردشگری) را تدارک می بینند. محصول گردشگری شامل کلیه ی جاذبه ها – طبیعی و انسان ساخت- و تسهیلات و خدماتی می باشد که مقصد گردشگری جهت ارائه به گردشگران تدارک می بینند. بنابراین محصول گردشگری در هر مقصد مراحلی را طی می کند که متخصصان آن را چرخه زندگی محصول نامیده اند. این موضوع اولین بار توسط ونون^[۳۷] مطرح شد. وی چهار مرحله ی زیر را در این ارتباط بیان کرده است:

1. 1. مرحله شروع^[۳۸] ؛ با بازار کوچک گردشگران ، هزینه های بالای گردشگری، ریسک سرمایه گذاری بالا و رقابت کمتر مشخص می گردد.

1. 1. مرحله رشد^[۳۹] ؛ با افزایش تعداد گردشگران ، منافع زیاد سرمایه داری ، بازار رقابتی و شروع افت قیمت خدمات مشخص می گردد.

1. 1. مرحله بلوغ^[۴۰] ؛ تداوم تقاضای بالای گردشگران، رقابت بین بازرگانان و تسهیلات شغل مربوطه در بالاترین سطح خود و رشد منافع حاصله مهمترین ویژگی های این مرحله هستند.

1. مرحله افت۵ ؛ تنزل یا خارج از مد شدن محصولات، کاهش منافع و افزایش مجدد رقابت که تسریع افت را در پی دارد از ویژگی های این مرحله است(بورتون،۲۰۰۰،ص۶۶).