هم اکنون در ایران دوچرخه به عنوان وسیله حمل و نقل شهری وجهه اجتماعی نسبتاً پایینی دارد، و زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که سایر وسایل نقلیه مانند خودرو و موتورسیکلت در دسترس نباشد. از طرفی دیگر، به دلیل موانع اجتماعی، تقریباً نصف جمعیت ایران که خانم ها هستند از دوچرخه استفاده نمی کنند. این در حالی است که استفاده از دوچرخه برای خانم ها هیچ منع قانونی ندارد و با طراحی وسیله نقلیه مناسب خانم ها و تأمین ایمنی و امنیت دوچرخه سواری می توان در جهت رفع موانع اجتماعی موجود کوشید و به گسترش فرهنگ دوچرخه سواری کمک کرد.

در کل استفاده صحیح از دوچرخه و رعایت قوانین ترافیکی و احترام به حقوق رانندگان وسایل نقلیه و عابران پیاده،عبور از محل های مجاز و عدم ایجاد مزاحمت در حین استفاده از دوچرخه و کاربرد صحیح دوچرخه ابعاد شاخص فرهنگ دوچرخه سواری را تشکیل می دهند.
۲-۹-۱-۴-میزان ایمنی دوچرخه سوار وامنیت دوچرخه ^[۹۰]
دوچرخه سواری از شیوه های پرخطر حمل و نقل بشمار می آید. احتمال تصادف و مرگ، مانعی اساسی برای دوچرخه سواری قلمداد می شود.کاهش دادن سرعت وسایل نقلیه شخصی، بیشترین خدمت را به ایمنی دوچرخه سوار خواهد کرد به عبارت دیگر، در کلیه خیابان هایی که دوچرخه سوار هست، سرعت ۳۰ کیلومتر در ساعت باید در نظر گرفته شود و این برای هر منطقه ای از شهر و برای هر خیابانی معتبر است.تدارک امکانات دوچرخه سواری در خیابان اصلی، اغلب راهبردی مهم برای تقویت ایمنی دوچرخه و مسافرت با دوچرخه قلمداد می شود و در این بین، تسهیلات مربوط به تعیین مسیرهای ویژه دوچرخه از مهمترین راهبردهاست(کریزک و رولاند،۲۰۰۵،۵۵)^[۹۱].
ایجاد پارکینگ های امن و مجهز ۲۴ ساعته رایگان با طراحی پیشرفته و وجود سیستم های امنیتی برای جلوگیری از سرقت دوچرخه ها و لوازم جانبی آنها از دیگر پیش نیاز های مهم برای بالا بردن امنیت دوچرخه هاست. فقدان فضای امن کافی باعث می شود، بسیاری از مردم از دوچرخه به عنوان یک وسیله حمل و نقل اساسی استفاده نکنند و نبود پارک دوچرخه حتی برای مدت کوتاه به راحتی موجب خراب شدن یا سرقت آن می شود (استراتن,۲۰۰۹, ۷۴).
معیارهای طراحی پارکینگ های مخصوص دوچرخه
در این قسمت از مبحث به مکانیزم های مختلف برای تعیین مکان پارکینگ دوچرخه در مسیرهای دوچرخه اشاره می گردد:
- امنیت و قابل مشاهده بودن: باید پارکینگ دقیقاً در دید دوچرخه سواران باشد (مکان قابل دید باشد) و سرقت هم نشود.
- در دسترس بودن: مناطق پارکینگ هم در درب ورودی ساختمان و هم در خیابان در دسترس باشد. اما از خیابان و پیاده رو باید فاصله مناسب را داشته باشد. از اختصاص دادن مکانی که باید دوچرخه بالا و پایین رود (پلکانی) اجتناب گردد. ساختن پارکینگ در کنار مرکز شهر،مراکز خرید،مراکز ورزشی و مجتمع های آموزشی و مسکونی از الزامات ساخت پارکینگ های دوچرخه است.
- نور: پارکینگ های دوچرخه از لحاظ روشنایی باید مناسب باشد. به گونه ای که از تصادف، سرقت و امنیت فردی درامان باشد.
- حفاظت آب و هوایی: منطقه ای که دوچرخه ها را از هوا و تابش نور مستقیم خورشید و بارندگی محافظت کند.
- با عابران پیاده برخورد نداشته باشد: پارکینگ های دوچرخه نباید مسیرهای پیاده رو را بلوک کند یا باعث زخمی شدن دوجرخه سواران و عابران پیاده شود .
- استفاده از وسایلی مانند گاراژهای پارک دوچرخه و قفل کننده برای پارک دوچرخه به مدت طولانی (همان, ۹۶).
۲-۹-۱-۵-تأ ثیرات عوامل محیطی و فصلی بر روی دوچرخه سواری^[۹۲]
در گردشگری، فصلی بودن عبارت است از: عدم تعادل موقتی در پدیده گردشگری. در سطح کلی، فصلی بودن گردشگری به عوامل طبیعی و نهادی نسبت داده می شود. فصلی بودن طبیعی به تغییرات منظم در پدیده های طبیعی گفته می شود، به ویژه آنهایی که به تغییرات آب و هوایی و دمایی که در لذت بردن از فعالیت های تفریحی به خصوص گردشگری با دوچرخه به طور ویژه تأثیر می گذارند عبارتند از: درجه حرارت هوا، رطوبت، بارش، ابری بودن، مقدار روشنایی در روز، باد، و پوشش برف و یخ. آب و هوا به چند دلیل برای گردشگران اهمیت دارد؛ اولاً در بعضی مواقع، آب و هوا به عنوان جاذبه محسوب می شود، مثل جاهایی با زمستان گرم که مورد علاقه مردمی است که در سردسیر زندگی می کنند و برعکس؛ دوم اینکه تنوع آب و هوایی در یک منطقه یا یک کشور گستردگی صنعت گردشگری و امکان وجود فعالیت های گردشگری و گردشگری ورزشی را در فصول مختلف سال فراهم می کند (ابراهیمی،۱۳۸۷،۱۶).
با توجه به چهارفصل بودن طبیعت اصفهان، امکان بهره برداری طولانی تر از از این جاذبه وجود دارد.البته به علت معتدل بودن شهر اصفهان و وجود جاذبه های گردشگری فراوان تاریخی و فرهنگی، گردشگری با دوچرخه تأثیرپذیری کمتری از پدیده فصلی بودن در اصفهان دارد.
میزان استفاده از دوچرخه در فصل زمستان نسبت به تابستان کاهش می یابد، ضمن اینکه در روزهای گرم و بدون باد، میزان دوچرخه سواری بیشتر از روزهای سرد و طوفانی است. معمولاً در ماه های سرد زمستان و به ویژه در برف و یخبندان، استفاده از دوچرخه به حداقل می رسد. میزان دوچرخه سواری به روشنی از شرایط آب و هوایی تأثیر می پذیرد این موضوع در بسیاری از مطالعات تأیید شده است (فورستر^[۹۳] ، هاپکینسون و همکاران^[۹۴],۲۰۰۲, ۷۸).
توپوگرافی و مسطح بودن یا نبودن مسیرهای رفت و برگشت، تأثیر زیادی بر اشتیاق مردم برای دوچرخه سواری خواهد داشت. با توجه به اینکه حرکت دوچرخه وابستگی کاملی به انرژی و قدرت فیزیکی دوچرخه سوار دارد، در مناطق با شیب زیاد، راندن دوچرخه به انرژی و تلاش بیشتری نیاز دارد. در مواقعی که استفاده از دوچرخه به قصد رفتن به محل کار باشد، مسیرهای ناهموار و شیب دار مانع اصلی برای استفاده از دوچرخه به شمار می آید. این در حالی است که افرادی که از دوچرخه به قصد تفریح یا ورزش استفاده می کنند، ممکن است حتی مناطق کوهستانی را به مناطق هموار ترجیح بدهند.به طورکلی، معمولا در شهرهای هموار، زمینه بیشتری برای گسترش دوچرخه سواری وجود دارد (همان,۸۰).
۲-۹-۲-۶-وجود پیشینه استفاده از دوچرخه وشاخص های اقتصادی جامعه^[۹۵]
انجام یک فعالیت روزمره در میان نسل های مختلف جامعه و در طول تاریخ گذشتگان و تاریخ معاصر همیشه باعث تقویت و پیگیری و تداوم این رفتارها به عنوان یک رفتار پذیرفته شده اجتماعی یا یک نرم رفتاری در نسل های جدید و در میان آینده سازان یک جامعه می گردد. استفاده از دوچرخه به عنوان یک روش حمل و نقل وابسته به نرم های اجتماعی پذیرفته شده در آن جامعه دارد، دیدن افراد پیر یا میان سال چه در حال استفاده از دوچرخه و چه در عکس ها و گزارشات قدیمی برای افراد جوان در جامعه باعث تقویت احساس مثبت افراد به استفاده از دوچرخه می گردد. افراد به راحتی با دیدن آثار مثبت روحی و جسمی که در اغلب افرادی که از گذشته های دور از دوچرخه استفاده می کرده اند با یک حساب سرانگشتی در درون خود به این مسأله ایمان می آورند که افرادی که از دوچرخه استفاده می کنند دارای طول عمری بالاتر و سلامت عمومی مطلوبتری هستند که این مسأله مطلوب همه افراد در جامعه است. وضعیت اقتصادی جامعه هم فاکتوری تعیین کننده در نوع، تعداد، کیفیت و عمر دوچرخه های موجود در میان افراد جامعه دارد به طوری که درآمد ناخالص ملی در کشور هلند به خوبی پاسخ گوی چون و چرای تفاوت فاحش شاخص مالکیت دوچرخه در این کشور مرفه حوزه بنلوکس^[۹۶] است. عمر بالای ناوگان دوچرخه در ایران و کیفیت پایین دوچرخه های موجود عامل منفی در حذب افراد به سوی دوچرخه سواری در کشور است (استراتن, ۹۸).
۲-۱۰-ضرورت توسعه گردشگری با دوچرخه در شهر اصفهان
افزایش روند گرایش مردم در ایران به سوی ارتقای سلامت جسمی و روانی و دادن اهمیت بیشتر به گردش و تفریح نسبت به گذشته همراه با بهبود وضعیت مالی و معیشتی افراد همگی دست به دست هم داده اند که جامعه ایران تشنه شیوه های جدید گردشگری ارزان و مهیج باشد که گردشگری اکوتوریسم و گردشگری هیجانی_ ورزشی هم پاسخی مناسب به این گونه تقاضاهای در حال رشد است. شهر اصفهان به عروس گردشگری ایران است و در میان گردشگران داخلی و خارجی دارای نام و آوازه و جایگاه خاصی می باشد از مناسب ترین شهر های ایران برای مطالعه و اجرای گردشگری با دوچرخه است .
یک سری دلایل برای ضرورت معرفی، مطالعه و اجرای گردشگری با دوچرخه در شهر اصفهان می توان ذکر کرد که در بخش زیرین به آنها اشاره می گردد:
۲-۱۰-۱-افزایش جاذبه های گردشگری با بهره گرفتن از دوچرخه در اصفهان
ایجاد تنوع در انواع گردشگری شهری و برون شهری باعث افزایش میزان علاقه مندانی که علایق و سلایق مختلفی هستند می شود و از آنجایی که هر یک از طرفداران دارای سطح درآمدهای متفاوتی هستند گردشگری با دوچرخه می تواند هم به ارضای حس لذت از سفر کمک کند و هم به دنبال خود, اشتغال زایی و اثرات مفید اجتماعی و فرهنگی داشته باشد.
دوچرخه سوارانی که به آرامی در مسیرهای خود با دوچرخه های زیبا و لباس های جذاب تردد می کنند یا دوچرخه های پارک شده در پارکینگ های دوچرخه و با اجتماع دوچرخه سواران در یک محل خاص جذابیت بسیاری به فضای شهری اصفهان می دهد و بر آرامش حاکم در این شهر صحه می گذارد. آرامشی که به دوستداران محیط زیست اجازه استفاده از دوچرخه را به عنوان وسیله حمل و نقل شهری می دهد جذابیت بسیاری برای توریست های خارجی و داخلی بوجود خواهد آورد.
بهبود فضای سبز، کاهش آلودگی بصری و صوتی و آلاینده های هوا و بهبود چشم گیر مناظر شهری اصفهان، بیش از پیش، این شهر را به کانون تجمع گردشگران داخلی و خارجی مبدل می سازد و از اصفهان الگویی برای تمام شهرهای ایران و خاورمیانه خواهد ساخت. امروزه اثبات شده بالا رفتن حجم ترافیک و آلودگی های شهری در مناطق تاریخی و گردشگری آثار منفی زیادی بر روی میزان تقاضای خرید و یا بازدید گردشگران و سرعت و کیفیت ارائه محصولات و خدمات جهانگردی دارد. عبور و مرور شهروندان سوار بر دوچرخه خطرات جانی کمتری برای گردشگران به همراه دارد در صورتی که در اثر تصادف گردشگران با خودروهای عبوری میزان خطر بسیار بالا تر است، ایجاد یک فضای امن و آرام به دور از سر و صدای خودروها و آلودگی های ناشی از آنان در جذب گردشگران و بالا بردن میزان سطح رضایت ایشان و تمایل به تکرار بازدید خود از آن محل در آینده تأثیر مثبتی دارد ( مختاری ملک آبادی,۱۳۸۹, ۶).
۲-۱۰-۲-گردشگری با دوچرخه عنصر مضاعف ساز اقتصاد گردشگری
مزایا و منافع اقتصادی حاصل از گردشگری، جلوه­های طبیعی و جغرافیایی و ویژگی­های مفرّح آن بسیار جالب توجه است. گردشگری بر پایه دوچرخه ترکیبی از «گردشگری» و «ورزش» و «هیجان» است.هر یک از چندگونه گردشگری فوق دارای طرفداران خاص خود می باشند و این طرفداران به دنبال کسب تجربه های گردشگری جدید در مکان های جدید هستند، از همین رو شهر اصفهان با ایجاد گردشگری با دوچرخه و تبلیغ و ترویج آن از طرفی به جذابیت های گردشگری خود می افزاید و از طرف دیگر باعث جذب مستقیم گردشگران خاص که به دنبال تجربه های نوین هستند می گردد و از طرف دیگر باعث می شود گردشگران زمان بیشتری را برای اقامت در شهر اصفهان بمانند زیرا دوست دارند تا جاذبه های گردشگری با دوچرخه در شهر اصفهان را با دوچرخه هم امتحان کنند. در نهایت افزودن گردشگری با دوچرخه به دیگر جاذبه های گردشگری شهر اصفهان هم می تواند به صورت مستقیم و هم به صورت مستقیم با بالا بردن زمان اقامت گردشگران باعث افزایش درآمد های گردشگری شهر اصفهان گردد به این اثر اقتصادی در اصطلاح اثر مضاعف ساز اقتصادی گفته می شود (استراتن,۲۰۰۹,ص۸۶).
۲-۱۰-۳-اثرات استفاده از دوچرخه در کاهش ترافیک و آلودگی هوای شهر اصفهان
مسئله ترافیک و مشکلات مربوط به آن به همراه بیماری ها و مرگ و میرهای ناشی از آلودگی از مسائل جدی و مهم جامعه ما محسوب می شوند که ضرورت چاره اندیشی در مورد آنها هر روز بیشتر از پیش احساس می شود. همچنین تأثیر مستقیم آلاینده های هوا بر دستگاه تنفسی و ریه ها، ایجاد اختلال عصبی – رفتاری در کودکان، بیماری های قلبی – عروقی و افزایش فشار خون سالمندان و بیماران قلبی بر هیچ کس پوشیده نیست.
استفاده از دوچرخه و ترویج فرهنگ آن به عنوان بهترین جایگزین خودروهای آلاینده محیط زیست در سفرهای کوتاه درون شهری، سالهاست که در کشورهای اروپایی نهادینه شده است در بسیاری از کشورها مانند هلند، برای کاهش آثار منفی وسایل نقلیه موتوری تلفیقی از استفاده از دوچرخه و سایر سیستم های حمل و نقل رایج می باشد به طوریکه عده زیادی برای رسیدن به ایستگاههای مترو یا اتوبوس از دوچرخه استفاده می کنند و با رسیدن به ایستگاهها و پارک کردن دوچرخه ها در پارکینگ های مخصوص مجاور این ایستگاهها، سفر خود را با وسایل عمومی ادامه می دهند (ایوبی,۱۳۸۹, ۶۸).
البته از لحاظ اقتصادی نیز خرید ۱۰۰۰دستگاه دوچرخه جهت استفاده عمومی در مقایسه با خرید یک دستگاه اتوبوس شهری عمومی مقرون به صرفه تر می باشد. طبق آمار برای ۱ کیلومتر جابجائی یک نفر، اتوبوس حدود ۲۰ برابر و خودرو شخصی معادل ۴۰ برابر دوچرخه انرژی مصرف می کنند و سرعت دسترسی شهری دوچرخه در مسافت های ۴ الی ۷ کیلومتر بیشتر از سایر وسایل نقلیه است (استراتن,۲۰۰۹, ۹۶).
۲-۱۰-۴-گردشگری با دوچرخه عامل گسترش ورزش دوچرخه سواری
همانگونه که در بخش تاریخچه دوچرخه سواری بیان شد از اوایل قرن بیستم میلادی کشورهای اروپایی و آمریکایی برای معرفی این وسیله و ورزش دوچرخه سواری با برگزاری تورهای مختلف در سطوح محلی، ملی و بین المللی به صورت مستقیم و غیر مستقیم به تبلیغ و فرهنگ سازی در این زمینه اقدام کردند که از این میان کشورهایی مانند فرانسه با تور فرانسه، اسپانیا با تور کاتلانیا ایتالیا و هلند پیش گامند. با رواج یافتن ورزش دوچرخه سواری و ورود دوچرخه به بازیهای المپیک هر روز بر محبوبیت این ورزش افزوده شد از این رو گسترش گردشگری با دوچرخه می تواند عاملی برای افزایش علاقه و گرایش افراد جامعه به سمت ورزش دوچرخه سواری گردد (قیومی,۱۳۸۷, ۵۶).
۲-۱۱-تحلیل نقش دوچرخه در سیستم حمل و نقل اصفهان
وضعیت توپوگرافی مناسب شهر اصفهان، آب و هوای معتدل و ساختار فرهنگی شهروندان از عواملی بوده که در گذشته به طراحی مسیرهای ویژه دوچرخه در شهر اصفهان منجر شده است.به نحوی که حدود ۶ کیلومتر مسیر ویژه دوچرخه در خیابان های چهارباغ بالا، چهارباغ خواجو و چهارباغ عباسی در ابتدای ورود این وسیله به ایران طراحی شده است.
جدول شماره یک نشان می دهد که؛ سهم استفاده از دوچرخه در سفرهای شهری اصفهان امروز فقط ۸٫۳۶ درصد است در حالی که این میزان در گذشته چیزی بیش از دو برابر بوده است. استفاده از وسایل حمل و نقل شخصی با ۳۱٫۳۳ درصد همچنان بالاترین سهم سفرهای شهری دراصفهان امروز را به خود اختصاص داده است (مختاری ملک آبادی,۱۳۸۹, ۹).