۳-در رهن عین مرهونه متعلق به راهن بوده و مرتهن دارای حق وثیقه بر آن است بدین جهت منافع و نمائات مدت قرض، تابع عین مرهونه و از آن راهن است و در معاملات با حق استرداد عین مورد معامله در ظاهر به مالکیت انتقال گیرنده در می آید و بدین جهت، منافع آن در مدت حق استرداد تابع عین و متعلق به انتقال گیرنده است.
۴-در رهن در صورتی که در زمان عقد خسارت تاخیر تادیه برای پس از انقضای مدت معین نشده باشد مدیون ملزم به خسارت تاخیر تادیه نمی شود مگر اینکه بستانکار طلب خود را بوسیله دادخواست یا اظهارنامه مطالبه کرده باشد ولی در مورد معاملات با حق استرداد خسارت تاخیر تادیه از تاریخ انقضای مدت محسوب می شود^[۱۴۵] خسارت تاخیر تادیه طبق نظر شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام در خصوص بانکها جائز می باشد و در مورد اشخاص و دیگران قابل لحاظ نیست.

بند دوم : خصوصیت اسناد وثیقهای
کلیه معاملات فوق‌الذکر تحت یک عنوان کلی «معاملات وثیقه‌ای» شناخته می‌شود که مهم‌ترین خصوصیت آن عبارت است از:
الف ـ در معاملات وثیقه‌ای، مالک مال، آن را ضمن عقدی به وثیقه می‌دهد خواه بیع شرط باشد یا رهن یا هر عقد دیگر.
ب ـ مال مورد وثیقه به‌موجب این عقد از مالکیت مالک اولیه خارج نمی‌شود به همین دلیل، قانونگذار در ماده ۳۳ ق.ث. حق تقاضای ثبت را به انتقال‌دهنده داده است
بند سوم : ترتیب اجرا در اسناد دارای وثیقه
ترتیب اجرای اسناد وثیقه مربوط به اموال منقول و غیرمنقول طبق مقررات مندرج در ماده ۳۴ اصلاحی ق.ث و آ.ا.م.ا.ر است که ذیلاً در ۹ بند تشریح می‌گردد؛
الف : صدور اجرائیه
در کلیه معاملات با‌حق‌استرداد، شرطی و رهنی، بستانکار در صورت عدم پرداخت بدهی از طرف بدهکار در موعد مقرر در سند، می‌تواند وصول طلب خود را توسط دفترخانه تنظیم‌کننده سند درخواست نماید. درخواست اجرای سند باید حاوی نکات مذکور در موارد ۳و۴ آ.ا.م.ا.ر باشد.
الف- دفترخانه به تقاضای بستانکار برای وصول مطالبات قانونی وی اجرائیه صادر و به اداره ثبت ارسال می‌کند.
ب- بدهکار از تاریخ ابلاغ اجرائیه ۱۰روز مهلت دارد تا نسبت به پرداخت بدهی اقدام نماید^[۱۴۶].
در‌صورتی که بدهکار ظرف مهلت مقرر نسبت به پرداخت بدهی خود اقدام نکند، اداره ثبت بنا به تقاضای بستانکار یا بدهکار مورد معامله را ارزیابی و پس از قطعیت ارزیابی حداکثر ظرف مدت دو ماه از تاریخ قطعیت، نسبت به مزایده مال اقدام می کند.
درماده۳۴ اصلاحی جدید و آیین‌نامه اجرایی آن، نسبت به ماده۳۴ سابق تفاوت‌های زیر مشهود است:
۱ ـ درماده۳۴ اصلاحی جدید، ترتیب اجرای اسناد وثیقه راجع به اموال منقول وغیر‌منقول یکسان است.
۲ ـ مواعد ۴ ماه و ۸ ماه مقرر در ماده۳۴ سابق به ۱۰ روز کاهش یافته است.
۳ ـ حراج مورد وثیقه منتفی گردیده و وثیقه پس از ارزیابی و قطعیت آن از طریق مزایده به فروش گذارده می‌شود.
۴ ـ مبنای مزایده، بهای ارزیابی مورد وثیقه است که در صورت انقضای یکسال از تاریخ قطعیت ارزیابی مال غیر‌منقول و تا قبل از تنظیم صورت‌مجلس مزایده به درخواست هر یک از طرفین ارزیابی قابل تجدید خواهد بود. (ماده ۳۴ اصلاحی و تبصره ۲ ماده ۱۰۱ آ.ا.م.ا.ر )
۵ ـ پس از آنکه مطالبات قانونی بستانکار و هزینه‌های اجرایی از محل فروش مورد‌وثیقه وصول گردید، چنانچه مازادی باشد به متعهد مسترد می‌گردد. (ماده۱۲۶ آ.ا.م.ا.ر)
۶ ـدر صورتی‌که بستانکار قادر به استرداد مازاد بر طلب خود نباشد، در صورت تقاضا، به نسبت طلب، از مال مورد مزایده به وی واگذار می‌گردد. (تبصره ماده ۱۲۶ آ.ا.م.ا.ر )
۷ ـ در مواردی که وثیقه تکافوی طلب بستانکار را ننماید، او می‌تواند برای وصول مانده‌ی‌طلب خود به سایر اموال متعهد رجوع نماید. (قسمت اخیر ماده ۱۱۶ آ.ا.م.ا.ر)
۸ ـ مقررات فوق در مواردی هم که مال یا ملکی وثیقه دین یا انجام تعهد یا ضمانتی قرار‌داده شود و عنوان رهن و معاملات با‌حق‌استرداد را نداشته باشد هم مجری خواهد بود. (تبصره یک ماده ۳۴ اصلاحی ق.ث و ماده ۱۰۵ آ.ا.م.ا.ر)
ب: ارزیابی
هرگاه متعهد ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه نسبت به پرداخت بدهی خود اقدام ننماید، اداره ثبت بنا به درخواست و معرفی هر یک از طرفین معامله (متعهد یا متعهد‌ٌله) نسبت به ارزیابی مورد وثیقه اقدام می کند. چنانچه معرفی‌کننده به مبلغ ارزیابی معترض باشد فقط می‌تواند ضمن امضای صورت‌مجلس اعتراض نماید و اگر طرف مقابل هم حاضر و به ارزیابی معترض باشد مکلف است به همین‌نحو عمل نماید. در این‌صورت، معترض باید حداکثر ظرف سه روز به اجرا مراجعه و با اطلاع از میزان دستمزد کارشناس، آن را پرداخت و قبض آن را به اجرا تسلیم و رسید دریافت نماید.
در صورت عدم حضور هر یک از طرفین معامله، مراتب ارزیابی حداکثر ظرف ۳ روز از طرف اجرای ثبت به آنان که حاضر نبودند، ابلاغ می‌شود. در این حالت، میزان دستمزد کارشناس مجدد نیز در اخطار قید می‌گردد تا چنانچه مخاطب به ارزیابی معترض باشد ظرف ۵ روز از تاریخ ابلاغ، اعتراض خود را با پیوست کردن قبض سپرده دستمزد کارشناس مجدد، به اجرا تسلیم نماید.
در موارد فوق که به ارزیابی اعتراض می‌شود, رئیس ثبت محل به قید قرعه از بین سه نفر کارشناس رسمی، یکنفررا انتخاب و مراتب را به طرفین وکارشناس منتخب ابلاغ می کند و با تعیین مهلت مناسب به کارشناس اخطارمی‌کندکه اظهار‌نظرنماید. نظریه کارشناس مجدد، درهرحال، قطعی وغیر‌قابل اعتراض است.
چنانچه به ترتیب فوق اعتراضی نرسد ارزیابی قطعی است. (مواد ۹۸ ـ ۱۰۱ و ۱۰۲ آ.ا.م.ا.ر)
به عبارت دیگر؛
الف: طرفین معامله در زمان ارزیابی مورد وثیقه حاضر باشند و اعتراض ننماید. در این صورت، ارزیابی قطعیت یافته و پس از آن اعتراض مسموع نخواهد بود. (ماده ۹۸ آ.ا.م.ا.ر)
ب: معترض که ضمن امضای صورت‌مجلس به ارزیابی اعتراض نموده، ظرف مدت ۳‌روز مقرر به اجرا مراجعه نکرده و یا در صورت مراجعه، دستمزد کارشناس مجدد را واریز ننموده باشد. در این صورت نیز ارزیابی اولیه قطعی خواهد بود^[۱۴۷].
ج: طرفین یا هر یک از آنها در زمان ارزیابی حاضر نبوده و نتیجه ارزیابی به آنها ابلاغ شود. در این‌صورت، چنانچه معترض ظرف مدت ۵ روز از تاریخ ابلاغ, کتباً و با واریز هزینه کارشناس مجدد اعتراض ننماید, ارزیابی قطعیت یافته و عملیات اجرایی ادامه می‌یابد. (ماده ۱۰۱ آ.ا.م.ا.ر)
د: با اعتراض طرفین یا یکی از آنها کارشناس مجدد به قید قرعه از طرف رئیس ثبت انتخاب و نسبت به ارزیابی مورد وثیقه اقدام می کند. در این صورت، نتیجه ارزیابی مجدد قطعی و غیر‌قابل اعتراض می‌باشد.(ماده ۱۰۲ آ.ا.م.ا.ر)
*نکات:
۱ ـ در صورتی که یکسال از قطعیت ارزیابی مال غیر‌منقول (مورد وثیقه یا مورد بازداشت) گذشته باشد، به درخواست هر یک از طرفین تا قبل از تنظیم صورت‌مجلس مزایده، ارزیابی تجدید می‌گردد.(تبصره ۲ ماده ۱۰۱ آ.ا.م.ا.ر)
مفاد تبصره فوق از نوآوری‌های آیین‌نامه اجرا است که با توجه به نوسان شدید قیمت‌ها در اموال غیرمنقول, جهت حفظ حقوق طرفین پیش‌بینی گردیده است.
۲ ـ طبق بند ”ر“ ماده یک آیین‌نامه اجرا کارشناس رسمی کسی است که به مناسبت خبره بودن در فنی می‌تواند در مسایل مربوط به فن خود به عنوان صاحب‌نظر اظهار‌نظر کند و از مراجع ذی‌صلاح پروانه برای این کار را داشته باشد. بر‌این‌اساس ادارات ثبت در ارزیابی اموال باید از کارشناس رسمی دادگستری و نیز کارشناسان موضوع ماده ۱۸۷ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مصوب ۱۳۷۹ استفاده نماید.
۳ ـ با توجه به مفاد بند ”ر“ فوق‌الذکر ادارات ثبت در انتخاب ارزیاب مکلف‌اند با توجه به نوع مال مورد ارزیابی از کارشناس متخصص در همان موضوع استفاده نمایند. در غیر‌این‌صورت, ارزیابی به‌دلیل عدم تخصص کارشناس مربوطه فاقد اعتبار خواهد بود.
۴ ـ دستمزد ارزیابی با در نظر گرفتن درجه علمی و تجربه کارشناس یا خبره محلی، محل ارزیابی، نوع مال ارزیابی‌شده و میزان کار توسط رئیس ثبت محل تعیین می‌گردد.
ج: مزایده
مزایده: صورت خاصی از فروش مال که خریداران با هم رقابت کرده و هریک قیمتی بیش از آنچه که ابتدا به بایع عرضه شده عرضه می نمایند ثمن آخرین قیمتی که عرضه شده و چون قیمت معینی که از طرف بایعی ماخذ و مبداء شروع مزایده و رقابت است رکن مزایده است^[۱۴۸].
همچین مزایده برابر آئین نامه اجرای ثبت عبارت است از صورت خاصی از فروش مال است که از منبع ارزیابی مال شروع شده و به پیشنهاد کننده بالاترین قیمت واگذار می شود.^[۱۴۹]
برابر ماده ۳۴ اصلاحی جدید در اجرای اسناد وثیقه تمامی مورد معامله ارزیابی و پس از قطعیت بهای آن حداکثر ظرف مدت ۲ ماه از تاریخ قطعیت، از طریق مزایده به فروش می‌رسد. ابراء ذمه مدیون نسبت به خسارت یا قسمتی از اصل نیز مانع از ارزیابی و مزایده تمام مورد وثیقه نخواهد بود. در این‌حالت، چنانچه مورد وثیقه به دلیل عدم‌وجود خریدار به بستانکار واگذار شود مبلغ ابراء‌شده به مدیون مستردد می‌گردد. (ماده ۳۸ آ.ا.م.ا.ر)
قبل از برگزاری مزایده، اداره ثبت مکلف است پس از قطعیت بهای ارزیابی، آگهی مزایده مربوط به مال مورد وثیقه (اعم از منقول یا غیر‌منقول) را با رعایت مواد ۱۲۱ الی ۱۲۴ آ.ا.م.ا.ر تهیه و نسبت به انتشار آن در یک نوبت در روزنامه کثیر‌الانتشار محل یا نزدیک‌ترین به محل اقدام کند و علاوه بر آن آگهی الصاقی نیز تهیه و به محل وقوع ملک، محل مزایده, ابنیه عمومی از قبیل شهرداری, بخشداری, فرمانداری, نیروی انتظامی, دادگستری و ثبت اسناد محل الصاق نماید. فاصله انتشار آگهی مزایده تا روز مزایده نباید از ۱۵ روز کمتر باشد.
مزایده با حضور رئیس اداره یا مسؤول اجرا, متصدی مزایده و نماینده دادستان در یک جلسه از ساعت ۹ الی ۱۲ برگزار و شرکت در آن برای عموم آزاد است. در مزایده اموال منقول، مأمور اجرای مربوطه به جای مسؤول اجرا یا رئیس اداره شرکت می کند.
در صورتی که مورد وثیقه از طریق مزایده به‌فروش رود, پس از پرداخت مطالبات بستانکار و هزینه‌های اجرایی, چنانچه مازاد داشته باشد، به مدیون مستردد می‌گردد. در این حالت، اگر برنده مزایده نسبت به پرداخت بدهی‌های مربوط به مورد مزایده موضوع فراز ۶ بند ”الف“ ماده ۱۲۱ آ.ا.م.ا.ر اقدام نموده باشد, می‌تواند وجوه پرداختی را از محل مازاد مذکور مسترد نماید.
چنانچه مورد وثیقه در جلسه مزایده خریدار پیدا نکند مال با دریافت حق‌الاجرا و حق مزایده به قیمتی که مزایده از آن شروع می‌شود به بستانکار واگذار شده و اگر مازاد بر طلب داشته باشد از بستانکار وصول می‌گردد. در این مورد نیز کلیه هزینه‌های موضوع فراز ۶ بند ”الف“ ماده ۱۲۱ فوق جزو مطالبات بستانکار محسوب و به موجب همان اجرائیه قابل وصول خواهد بود. (مواد ۱۲۵ ـ ۱۲۲ ـ ۱۲۹ آ.ا.م.ا.ر )
در صورتی که بستانکار قادر به استرداد مازاد بر طلب خود نباشد، به درخواست وی، نسبت به طلب، از مال مورد وثیقه به وی واگذار می‌گردد. (تبصره ماده ۱۲۶ آ.ا.م.ا.ر )^[۱۵۰]

۲-۶ علت افزایش بیماری ام اس در جهان

علت یا علل ایجاد کننده ام اس هنوز ناشناخته است ، ممکن است عوامل عفونی یا فاکتورهای وابسته به سیستم ایمنی نقشی داشته باشند ولی مدارکی که از این فرضیه حمایت می کند پراکنده وغیر مستقیم می باشد(هاریسون ، ۱۹۹۱).
تازه ترین تحقیقات در آمریکا نشان داده که فشارهای عصبی ، سیگار ورژیم نا مناسب غذایی از دلایل افزایش بیماری ام اس در جهان است . به گزارش ایرنا نتایج آخرین تحقیقات انجام شده در باره بیماری ام اس احتمالا می تواند دلیل افزایش این بیماری در آمریکا وسراسر جهان را نشان دهد. این بیماران در مقایسه با افراد سالم تغیرات ژنتیکی نشان داده وتعداد جهش های ژنتیکی آنها بیش از افراد غیر مبتلاست دانشمندان بر این عقیده اند که عوامل محیطی مانند رژیم غذایی نامناسب ، سیگار وفشارهای روحی می تواند موجب جهش ژن ها شود . در افرادی که ژن های مستعد به بیماری ام اس دارند این عوامل می تواند بیماری را فعال کند . بیماری ام اس یک بیماری عصبی است که سلسله اعصاب مرکزی را گرفتار می کند و با ایجاد ضایعه در غلاف اعصاب موجب بیماری می شود. این بیماری در زنان جوان شایع تر است . اما نتایج مطالعات اخیر نشان از افزایش قابل توجه این بیماری در مردان دارد این بیماری طیف وسیعی دارد واز یک بیماری خفیف تا بیماری شدید وکشنده در این طیف دیده می شود . معمولا این بیماری به صورت دوره ای است وبا علایم چشمی وتعادل آغاز می شود . دانشمندان معتقدند که کمبود ویتامین( د)می تواند یکی از عوامل این بیماری باشد . این بیماری در مناطقی که تابش آفتاب کمتر است شایعتر است اما از آنجاییکه عوامل دیگری در بروز آن دخالت دارد مسایلی مانند فشار های روحی ورژیم غذایی نامناسب اهمیت بیشتری پیداکرده است (میرزا بیگی ، ۱۳۹۱).

۲-۷ عوامل موثر در توزیع بیماری ام اس

عوامل متعددی در توزیع این بیماری نقش دارند:
عوامل جغرافیایی : شیوع ام اس در نقاط مختلف جهان یکسان نیست، بطوریکه در برخی از مناطق جغرافیایی پدیده ای کاملا نادر با ریسک کم ( شیوع کمتر از ۵ مورد در صد هزار نفر ) به شمار می رود ، در حالی که در برخی از مناطق با ریسک بالا ( بیشتر از ۳۰ نفر در صد هزار ) به مراتب شایع تر است. بطورکلی ودر سطح جهانی ام اس در مناطق گرمسیری واستوایی نادر است وبا افزایش عرض جغرافیایی یا دور شدن از خط استوا در هر نیمکره این شیوع افزایش می یابد. بیشترین شیوع در مناطقی با عرض جغرافیایی بالاتر از ۵۰درجه شمالی یا پایین تر از ۵۰درجه جنوبی دیده می شود . شمال اروپا ، جنوب کانادا ، استرالیاونیوزلند جزء مناطق با ریسک بالا ، جنوب اروپا ، جنوب امریکا ، خاور میانه ، جنوب افریقا وهند جزء مناطق با ریسک متوسط وژاپن ، چین ، امریکا ی لاتین جزء مناطق کم خطر محسوب می شود، عامل نژاد نیز در شیوع ام اس در عرض های جغرافیایی موثر است ، به طوریکه شیوع بالای ام اس در بریتانیا ( ۸۵نفر در صد هزار ) وشیوع پایین آن در ژاپن ( ۴نفر در در صد هزار نفر ) که هر دو در یک عرض جغرافیایی قرار دارند ، با دخالت عامل نژاد توجیه می شوند. شیوع ام اس در یک منطقه جغرافیایی نیز در بین افراد نژادهای گوناگون متفاوت است ( هاریسون ، ۱۹۹۱).
نژاد وژنتیک: اگرچه ام اس در هر سه نژاد سفید ، زرد وسیاه دیده می شود ، ولی شیوع آن در سفید پوستان به مراتب بیشتر است . البته با در نظر گرفتن عامل جغرافیایی ، تنوع زیادی در بروز این بیماری چه در سفید پوستان وچه در سیاه پوستان مشاهده می شود . ام اس در نژاد اروپایی شمالی شایعتر است ، ولی افراد افریقا یی واسیایی نیز ایمن نیستند . در برخی از جمعیتها شواهد ژنتیکی خاصی در افراد مبتلا به ام اس یافت شده است .ولی هنوز هیچ ژن خاصی به عنوان عامل ایجاد ام اس شناخته نشده است ، اگر چه ارتباط انواع خاصی از ژنها با بروز ام اس مورد تصور است. تحقیقات گستر ده ای برای شناسایی ژنهای چند گانه دخیل در بروز ام اس ادامه دارد. مطالعات نشان داده است که عوامل ژنتیک شانس بروز ام اس را در برخی افراد بیشتر می کند . البته این بدان معنا نیست که ام اس ارثی است بالاترین خطر تخمین در مورد احتمال ابتلا به ام اس در فرزند فرد مبتلا به ام اس تنها ۳ در صد است (ادیب نژاد ، ۱۳۸۴).

ام اس در مناطق معتدل بیشتر از مناطق گرمسیری است ولی در مناطقی که آب وهوای یکسانی دارند اختلافاتی از نظر شیوع بیماری وجود دارد، بنابر این بروز بیماری تنها تحت تاثیر درجه حرارت وعرض جغرافیایی نمی باشد ( هاریسون ،۱۹۹۱).
مهاجرت: در مورد افرادی که از یک نقطه به نقطه ای دیگر از جهان مهاجرت می کنند نتایج شگفت انگیزی در مورد میزان بروز ام اس بدست آمده است . به نظر می رسد خطر ابتلا به ام اس در مهاجرین ، مطابق با محل اقامت جدید تعیین می شود . این مساله فرضیه دخالت یک عامل محیطی را در بروز ام اس تقویت می کند . چنانچه فردی در سنین کودکی ( زیر ۱۵ سال ) از کشوری به کشور دیگر مهاجرت کند خطر بروز ام اس در این افراد در نهایت معادل افرادی است که در مقصد سکونت دارند ولی چنانچه این مهاجرت در سنین بالاتر از ۱۵ سال انجام شود خطر بروز ام اس در فرد ، معادل خطر بروز در هموطنان اصلی وی ( والدین ) باقی خواهد ماند (بلادی مقدم ، ۱۳۸۶).
سن: خطر بروز ام اس از دوران کودکی با افزایش سن افزایش یافته ودر ۳۰ سالگی به حداکثر می رسد سپس به تدریج کاهش یافته ودر ۶۰ سالگی وبعد از آن به حداقل ممکن کاهش می یابد . اغلب افراد مبتلا در سنین بین ۲۰تا ۴۰سالگی تشخیص داده می شوند . تنها ۵درصد از موارد ام اس در سنین کمتر از ۲۱ سال تشخیص دادهمی شود که به آن ام اس ( زود رس )می گویند ودر ۴/۹درصداز موارد نیز ام اس در بالای ۵۰سالگی مشخص می شود که نوع (دیر رس ) نام دارد. جنس : شیوع ام اس در زنان ۳-۲برابربیشتر از مردان است . عوامل هرمونی وتداخلات سیستم ایمنی در این تفاوت نقش دارند . در سنین بالاتر ، ظهور بیماری در هر دو جنس تقریبا یکسان می شود . آنچه در مورد توزیع جغرافیایی ام اس خواندید این عقیده را تقویت می کند که مواجهه با یک عامل محیطی در افرادی که استعداد ابتلا به ام اس را دارند به عنوان یک نقطه شروع برای بروز ام اس به شمار می رود . برخی مطالعات در انگلستان نیز نشان دادند که شیوع ام اس در بین خانواده ها ی مرفه ( از نظر سطح اقتصادی – اجتماعی ) بیشتر از سایرین است . عده ای نیز بروز ام اس را را با عواملی همچون سابقه عمل جراحی ، بیهوشی ، مواجهه با حیوانات خانگی ونیز پر کردن پوسیدگیهای دندان با آمالگام که حاوی جیوه است ، مرتبط دانسته اند . البته هیچ یک از موارد فوق اثبات نشده است ودر نهایت باید گفت که هر کسی در هر سنی ودر هر کجای جهان ممکن است به ام اس مبتلا شود (ادیب نژاد ، ۱۳۸۴ (.
روشهایی برای تشخیص ودرمان بیماری توسط پزشکان در هنگام معاینه بیماران مبتلا بکاربرده می شود که به قرار زیر است.

۲-۸ روش های تشخیص بیماری ام اس

ازآنجا که در بیماری ام اس ، علایم بالینی می تواند بسیار متنوع ویا گاها پیچیده باشد ، تشخیص بیماری همیشه آسان نیست .تشخیص بالینی ام اس هنگامی قابل اعتماد است که بیمار سابقه حداقل دو دوره اختلال نورو لوژیک را دارا بوده وعلایم بالینی در بیمار دال بر وجود ضایعه در بیش از یک محل باشد (هاریسون ۱۹۹۱).
هیچ روش تشخیصی به تنهایی نمی تواند بیان گر این بیماری باشد وحتما لازم است قبل از اینکه این تشخیص را قطعا مطرح کنیم سایر بیماریهایی راکه می توانند علایم مشابه ام اس را ایحاد کنند کنار بگذاریم .اگر شما به دلیل بروز علایم عصبی که قابل توجیه با بیماریهای دیگر نباشد به یک پزشک عمومی مراجعه کنید در اولین بار ی که این علایم بروز می کند ودر صورتی که شدت هم نداشته باشد این احتمال وجود دارد که که مورد بررسی ویا درمان اختصاصی قرارنگیرید گرچه در مقطع دیگری از زمان علایم عصبی مجدد بروز کند در این صورت به نورولوژیست ارجاع خواهید شد . اگر نورولوژیست بر این باورباشد که شما ممکن است دچار ام اس شده باشید تعدادی از بررسی های تکمیلی برایتان درخواست خواهد کرد. روش های تشخیص ام اس براساس نتایج موارد زیر خواهد بود ۱- شرح حال ومعاینه سیستم عصبی ۲- تصویر برداری به روش ام آرآی از مغز ونخاع ۳- پتانسیل های برانگیخته ۴- بررسی مایع مغزی ، نخاعی ۵- سایر آزمایشات .آگاه بودن نورولوژیست ، شروع بیماری ، نوع علایم ، دفعات عودعلایم وهمچنین انجام یک معاینه ی دقیق سیستم عصبی ، کمک بسیاری در تشخیص بیماری می کند (بلادی مقدم،۱۳۸۷).

۲-۹ علایم و درمان بیماری ام اس

در قرن ۲۱ با شیوع بیماری‌هایی چون سکته مغزی و ام. اس روبه‌رو بوده‌ایم و امروزه با توجه به تغییر روش زندگی شهرنشینی و عوارض ناشی از آن به ویژه عدم رعایت رژیم غذایی و فعالیت‌های مناسب و استرس‌های زندگی شهری زمینه برای بروز بیماری‌های مختلف از جمله بیماری‌های مغز و اعصاب فراهم شده است. همچنین برای کنترل بیماری‌های جسمی به ویژه بیماری‌های مغز و اعصاب فراهم‌سازی شرایط روحی و روانی و کنترل عوامل هیجانی ضروری است، چرا که تاثیر بیماری‌های روحی بر بیماری‌های جسمی دوسویه است. بیماری‌های جسمی سبب بروز علایم روحی و روانی و بیماری‌های روحی سبب تشدید علایم بیماری‌های جسمی می‌شوند.در رابطه با ام. اس باید گفت تاری دید ناگهانی یک‌چشم که حداکثر تا یک روز ادامه یابد مهم‌ترین علامت بروز ام اس است و خواب‌رفتگی و سوزن‌سوزن‌ شدن اعضا از دیگر علامت‌های این بیماری است (حبیب اللهی ، ۱۳۸۶).
علایم بیماری ام. اس، بسته به اینکه چه منطقه ای از سیستم اعصاب مرکزی گرفتار شده باشد، بسیار متغیر هستند و الگوی بیماری ام. اس از هر فردی به فرد دیگری متفاوت است. این علایم حتی در یک فرد خاص در طول سیر بیماری تغییر می کند (عصار زادگان ، ۱۳۸۷).

۲-۹-۱ علایم شایع بیماری ام اس

۱- اختلالات بینایی: تاری دید، دو بینی، حرکات غیر ارادی و سریع چشم و به ندرت از دست دادن کامل بینایی.
۲- اختلالات تعادل: لرزش، عدم تعادل در راه رفتن، سرگیجه، ضعف و کرختی اندامها، اختلال در انجام حرکات موزون.
۳- سفتی عضلات
۴- اختلالات حسی: گزگز و مور مور ، احساس سوزش، بی حسی و درد.
۵- اختلالات تکلم: صحبت کردن آهسته و شمرده ، تغییر حالت تکلم ، کشیدن کلمات و اختلال بلع.
۶- خستگی.
۷-مشکلات مثانه و اختلال در اجابت مزاج، اختلالات مثانه شامل : تکرر ادرار ، فوریت در ادرار کردن، دفع ناقص مثانه یا دفع غیر ارادی.
۸-اختلات اجابت مزاج شامل: یبوست و به ندرت بی اختیاری.
۹- مشکلات جنسی: ناباروری، کم شدن میل جنسی.
۱۰- حساسیت به گرما: گرما در بسیاری از موارد باعث تشدید علایم می شود.
۱۱- اختلالات شناختی: اختلال در حافظه کوتاه مدت، اختلال در تمرکز و قدرت تصمیم گیری.
باید توجه داشت که علاوه بر علایم آشکار، نشانه های پنهانی چون خستگی ، اختلالات حافظه و تمرکز هم در بیمار ایجاد میشود که چندان مورد توجه اطرافیان قرار نمیگیرد. خستگی مشکل شایعی در این بیماران است ، تقریباً همه بیماران آن را تجربه می کنند .آماندتادین جهت درمان آن توصیه شده است . امولین ، مدافیلین و (درایران نیست ) باعث کاهش خستگی می شوند. آنچه مهم است اینست که بیمار بداند چه چیزی او را خسته می کند یا بیشتر خسته می کند . نکته مهم این است که ۱۰ دقیقه کار کند و ۵ دقیقه استراحت کند . به هیچ وجه خودش را خسته نکند چه از لحاظ جسمی و چه از لحاظ روحی . راه سوم روش های توانبخشی و ورزش ها برای جلوگیری از خستگی است . راه چهارم اینکه به نحوی برنامه ریزی کند که انرژی زیادی برای انجام کار صرف نکند (ادیب نژاد ، ۱۳۸۴).
افسردگی، در این بیماران بسیار شایع است. استرس و هیجانات روحی در پیدایش علائم نقش دارد. هر چند که علت بروزشان نیست . بیمار همیشه باید آرام باشد ، گروه درمانی بسیار مفید است . اختلال حافظه : با مرور زمان و پیشرفت بیماری ، آتروفی قحر رخ می دهد . INF و کوپکسان علاوه بر جلوگیری از پیشرفت ، مانع آتروفی قحر شده و آن را به تأخیر می اندازد . بیماران ، تمرکز و توجه کافی ندارند. بخشی از این مسئله مربوط به آتروفی قحر است . برای تقویت حافظه روش های زیادی وجود دارد،اولین کار،کاهش اضطراب است واینکه توجه وتمرکز خود را به آنچه می خواهیم معطوف کنیم .
مشکلات ادراری و جنسی : در بیماری ام اس شایع است. تکرر ادرار شایع ترین مشکل ادراری است. روش های زیادی در درمان وجود دارد. اکسی بوتینین در موارد خاص بکار می رود و موثر است. جهت رفع مشکلات جنسی،روش های دارویی،روانشناسی و وسایلاستفاده می شود ( بلادی مقدم ، ۱۳۸۷).
لرزش: همه بیماران ام اس، لرزش را تجربه کرده اند. اکثراً لرزش ها خوب به دارو پاسخ می دهند. در لرزش مخچه ای که عمدتاً همراه عدم تعادل است ، هنوز درمان قطعی ودرستی برای آن یافت نشده است .مشکلات چشمی: دوبینی،تاری دید، که درمان خاص خودش را دارد.
اسپاستیسیتی یا سفتی پا: مهمترین روش درمان ریال استفاده از روش های کششی و ورزش های توانبخشی است. داروها نیز در درمان به کار می روند . اسپاستیسیتی و سفتی پاها می تواند باعث خستگی بیش از حد شود. ورزش، توانبخشی و تغذیه نیز از روش های درمان است شایعترین وجود مشخصه ام اس شامل موارد زیر است:
- معمولا زمان شروع بیماری بین سنین ۱۵الی ۵۰ سال است،
- فروکش کردن وتشدید بیماری( پیشرفت و شعله ور شدن ) از علایم مهم وشایع است،
چون نواحی مختلفی از مغز ونخاع مسول حس وحرکت قسمت های مشخصی از بدن است لذا ضایعه عصبی به وجود امده بیانگر محلی است که ضایعه در آنجا ایجاد شده است . مثلا وقتی در مخچه ناحیه ای حاوی میلین تخریب می شود، قسمتی از مغز که برای هماهنگ کردن حرکات است دچار مشکل می شود . چون نشانه ها بستگی به محل ضایعه دارند لذا هرگز دوبیمارمبتلا به ام اس از نظر علایم کاملا شبیه یکدیگر نخواهند بود . در فردی ممکن است گسترش علایم ام اس به صورت اختلال خفیف در راه رفتن وبینایی باشد در حالی که فرد دیگر ممکن است از فقدان کامل حس یا حرکت رنج ببرد. می دانیم که سرطان انواع مختلفی دارد بعضی تومورها بد خیم وبعضی دیگر نسبتا خوش خیم هستند ام اس نیز انواع مختلفی دارد برخی بیماران ام اس ممکن است بیماری سختی داشته باشند در حالی که برخی دیگر حال عمومی بسیار خوبی دارند (نبوی و ایران پور، ۱۳۸۵).

۲-۹-۲ روش درمان بیماری ام اس

برای درک بهتر انواع مختلف این بیماری وتدابیر درمانی مناسب این بیماران را می توان به چند گروه طبقه بندی کرد.
- عود کننده – فروکش کننده : این نوع از ام اس با حمله حادی که بطور کامل بهبود می یابد ویا فقط با بعضی از علایم ونشانه های نورولوژیک که آنها نیز نهایتا بهبود می یابند مشخص می شود . در فواصل بین عود ها بیماری پیشرفت نمی کند وبیمار حالتی طبیعی دارد .
- پیشرونده اولیه: بیماری با ناتوانی پیشرونده بدون دوره های بهبودی وگاهی با پیشرفت تدریجی مشخص می شود .
- پیشرونده ثانویه: بیماری با یک دوره عود کننده – فروکش کننده شروع می شود وسپس وارد پیشرونده می شود در برخی حتی ممکن است بهبودی وتسکین کوچکی هم ایجاد شود .
- پیشرونده – عود کننده: این شکل از ام اس از آغاز به شکل پیشرونده است و شعله ور شدن یا عود نیز در آن دیده می شود. احتمال بهبودی یا فروکش کردن بیماری نیز وجود دارد این حالت بیشتر در بیمارانی دیده می شود که شروع بیماری بعد از ۴۰ سالگی اتفاق می افتد. دو موضوع را همیشه باید در نظر داشت اول اینکه پژوهش های بسیاری نشان داده اند. بیش از ۲/۳درصد افرادی که ام اس دارند ۲۰سال بعد از تشخیص هنوز روی پای خود هستند. دوم اینکه حتی افرادی که به نوع پیشرونده گرفتار شده اند بالاخره بیماری آنها در نقطه ای ممکن است متوقف شود هدف درمان توقف پیشرفت بیماری در زودترین زمان ممکن است. سیستم ایمنی از سلولهای مختلف که عمل حفاظت از بدن را بر عهده دارد ساخته شده اند. این سلولها در قسمت های مختلف بدن ساخته وذخیره می شوند وشمار زیادی از مواد تعدیل کننده سیستم ایمنی را می سازند. ترکیب سلولها وموادی که ممکن است تشکیل شوند بسیار متنوع است و این موضوع به پیچیدگی سیستم ایمنی می افزاید . تعدادی از این سلولها در مغز استخوان ساخته می شوند و به سلول بی معروف اند. برخی دیگر در غده تیموس ولوزه ها ساخته می شونند که سلول T نام دارد ، این سلولها با یکدیگر ارتباط داشته وکار همدیگر را تنظیم می کند.گروهی از این سلولها که سلولهای تی سرکوبگر نام دارند وظیفه سرکوب سیستم ایمنی را بر عهده دارند وگروهی دیگر سلول های کمک کننده نامیده می شونند. مارکو فاژ ها از سلولهای هستند که در سیستم ایمنی وجود دارند وهدف را برای انهدام آماده می کنند. هر کدام از این سلولها عملکرد اختصاصی مهمی دارند ومجموع این عملکرد واکنش ایمنی نامیده می شود . این واکنش ها منجی زندگی هستند اما گاهی باعث کاهش عملکرد سیستم ایمنی ومشکل خود ایمنی می شونند. به نظر می رسد در ام اس نیز چنین اتفاقاتی می افتد به این خاطر شبیه به یک بیماری خود ایمنی است ، عوامل مختلفی سیستم ایمنی را تحت تاثیر قرار می دهند از قبیل مواجه با مواد خارجی ،استرس وسبک زندگی ، یک ویروس ممکن است سیستمی را خاموش کنددر حالی که دیگری ممکن است سیستم را روشن نماید (نبوی وایران پور ۱۳۸۵).
اگر چه خود ام اس بیماری ارثی نیست ولی ممکن است فاکتور های ارثی در فرد مستعد زمینه بروز یا پیشرفت بیماری را مهیا سازد. تقریبا ۱۰الی ۲۰ درصد بیماران در خانواده شان ام اس دارند ، اما تعدادافرادی که صرفا در اثر شانس مبتلا به ام اس می شوند به مراتب بیشتر است. احتمال ابتلا به ام اس در نزدیکان فرد مبتلا به ام اس ۲درصد است. اگر یکی از والدین ام اس داشته باشد احتمال اینکه دختر بیماری را بگیرد ۴ درصد است در حالی که شانس فرزند پسر ۲ درصد است. اگر چه این اعداد کوچکند ولی بیشتر از حد انتظار هستند. ام اس یک بیماری چند عاملی است واین عوامل باید در یک سیر وتعاقب خاص وجود داشته باشد تا بیماری ایجاد شود به احتمال زیاد این امکان وجود دارد که ویروس ها در تحریک سیستم ایمنی نقش داشته باشد ومنجر به ایجاد ام اس در افراد مستعد شوند . به این دلیل اغلب تحقیقات برای جستجوی یک ویروس القاء کننده ام اس اختصاص پیداکرده است. استراتژی تحقیق در مورد سیستم ایمنی بسیار مختلف است، زیرا واقعا مشخص نیست که در کجای سیستم ایمنی روندی غیر طبیعی اتفاق افتاده است. برخی محققین در حال ساخت مواد بلوک کننده آنتی بادها از پروتین ها می باشند برخی دیگر روی اصلاح عملکرد سلولهایT کار می کنند.کار آزمایی های بالینی انجام شده عمدتا دررابطه با از بین بردن سلولهای Tبا شیمی درمانی ، برداشتن این سلول ها با لنفوسیستوفرز وریشه کن کردن آنها با پرتودرمانی است همه این تحقیقات در جهت اصلاح سیستم ایمنی بیمار است (نبوی و همکاران،۱۳۸۱ ).
به جز تخریب میلین در سیستم عصبی مرکزی به نظر می اید که ام اس مناطق دیگری از بدن را درگیر می کند . بنابر این بیماران ام اس نسبتا سالم هستند طول عمر طبیعی دارند ومشکلات عمده ای در دیگر سیستم ها ودستگاههای بدن ندارند . به هر حال پژوهش های بسیاری در زمینه بررسی علل ، عوامل زمینه ساز وفعال کننده بیماری وراهکارهای درمانی ام اس در حال انجام است ، یکی از نکات مهم وبارز آن مشخص شدن این نکته است که تخریب رشته های عصبی ( اکسون ها) وکوچک شدن واتروفی نسج عصبی از ابتدای بیماری وشروع التهاب آغاز می شود واگر جلوی این پدیده گرفته نشود ممکن است برای درمان بیماری زمان بحرانی ومهم از دست بدهیم (هاریسون ، ۱۹۹۱).
بیشتر بیماران در سنین ۴۰-۲۰ سال متوجه علائم بیماری ام اس می شوند. نوع این علائم و چگونگی پیشرفت آنها نیز بستگی به محل پلاکها در دستگاه عصبی مرکزی بیمار دارد. بعضی از بیماران دچار تاری دید و یا دیددوگانه می شوند. همچنین علائمی مثل کرختی و سوزن سوزن شدن صورت، دستها و پاها، بدن، اختلال تعادل ، لرز گیجی، اختلال در بلع و یا اختلال در صحبت کردن، از بین رفتن کنترل مثانه هم در بیماری ام اس مشاهده می شود، این بیماری دارای مرحله علامتدار و فعال و مرحله نهفته می باشد. امروزه ترکیب درمان داروئی و درمان فیزیکی برای کاهش علائم و یا حتی به مرحله نهفته بردن بیماری توصیه می شود. درمان بیماری ام اس توسط یک تیم شامل متخصص مغز و اعصاب و متخصص درمان فیزیکی انجام می گیرد. استفاده از داروهای استروئیدی مثل متیل پردنیزون و پردنیزون برای تخفیف علائم بیماری مفید می باشند البته اگر در یک دوره کوتاه مدت مصرف شوند..استروئیدها همچنین می توانند به بهبود اشکالات بینائی در این بیماران کمک کنند. سایر داروها مثل « بتا اینترفرون » و « گلاتیامر » هم می توانند تعداد حمله های حاد بیماری را کاهش دهند. داروهای اخیر که تزریقی هستند باعث جلوگیری از حمله سیستم ایمنی به پوشش اعصاب میلین می شوند. سایر داروها هم ممکن است برای رفع علائم همراه بیماری مثل افسردگی، مشکلات ادراری و یا اسپاسم عضلات مورد استفاده قرار گیرند. اسپاسم عضلات بخوبی به تزریق « سم بوتولینوم » پاسخ می دهد که با رفع اسپاسم، درد ناشی از آن نیز بر طرف می شود. بیماران با مشکلات شدید مثانه ممکن است برای تخلیه ادرار خود به نصب لوله ادارای نیاز پیدا کنند. درمانهای فیزیکی و شغلی نیز به بیمار کمک می کندکه محدوده حرکات خود، قدرت عضلات و انعطاف پذیری آنها را حفظ کنند و همچنین تکنیک هایی را برای جبران اختلال هماهنگی بین حرکات در تعادل را بیاموزند تا بتواند علیرغم ناتوانائی هائی که دچار آن شده اند، کارکرد خود را حفظ و به شغل خود ادامه دهند. برای رفع خستگی نیز علاوه بر بعضی از داروها، تنظیم روش زندگی خود برای قرار دادن دوره های مکرری از زمان جهت استراحت و تجدید قوا می تواند مفید باشد. کسانی که در مبارزه با ام اس موفق هستند که با آن کنار بیایند و روحیه خود را نبازند. «جیمی هگال» برنده مدال برنز اسکی در سال ۱۹۹۴ که مبتلا به ام اس بود، درشرح حال خود گفت: «من ام اس دارم اما ام اس مرا ندارد!»طبق تحقیقات به عمل آمده بیماری ام اس بیشتر در افرادی بروز می کند که شخصیت خاصی دارند. چنین افرادی انسان های مسئولیت پذیر و حساسی اند که هنگام بروز ناملایمات خودخوری می کنند. فرد مبتلا به ام اس که چنین شخصیتی دارد، باید تغییر نگرش داده و خودخوری را کنار گذارد. نمونه های بسیاری از افراد وجود داشتند که با تغییر نگرش توانستند به حد سلامت کامل برسند. «ریچارد بی کرافت» یک بیمار مبتلا به ام اس بود که بیماری او با لنگیدن آغاز اما کم کم به فلج کامل دست ها و پاها منجر شداو تسلیم نشد و با تغییر روحیه و انجام تمرینات حتی قهرمان دوچرخه سواری معلولان شد (نبوی وهمکاران ، ۱۳۸۱).

۲-۹-۳ درمان بیماری ام اس با کاردرمانی

اگرچه بیماری مولتیپل اسکلروزیس اغلب در گروه سنی ۲۰تا ۴۰سال دیده می‌شود در افراد با دامنه سنی۲ تا ۸۰سال قابل تشخیص است. بین ۴/۰تا ۷/۵درصد از کل موارد ‌ام‌اس در کودکان دیده می‌شود. ام‌اس هنگامی در بدن ظاهر می‌شود که گلبول‌های سفید که نقش دفاعی در بدن دارند به میلین که حفاظتی برای رشته‌های عصبی است، حمله می‌کنند و هر‌بار که این گلبول‌ها به رشته‌های اعصاب مربوط به یکی از اندام‌های بدن حمله کنند، آن اندام دچار مشکل می‌شود. طبق مطالعات انجام شده معمولا ۲ گروه از اشخاص بیشتر در معرض بیماری ام اس هستند: گروه اول: این نوع افراد عموما اشخاصی هستند فوق‌العاده حساس, زودرنج و عصبی و با کمترین ناملایمات از حالت عادی خارج شده و تعادل خود را از دست می‌دهند و ساعت‌ها فکر خود را مشغول کرده و به‌خود و دیگران پیله می‌کنند. گروه دوم: افرادی هستند که از نظر ژنتیک دارای طبع سردی بوده و مدام از غذاهای سردی بخش (غذاهایی با pH اسیدی) به حد وفور استفاده می‌کنند و علاقه زیادی به خوردن ترشی، سرکه، تمبر هندی،‌ ماست،‌ قره‌قروت و مانند آنها دارند. تا به امروز درمان قطعی برای ام اس پیدا نشده است اما خوشبختانه داروهایی در جهت درمان فاز حاد بیماری و کنترل محورهای بصری و پیشگیری از روند پیشرفت بیماری در دسترس است. درواقع باید به روند درمان بیماری ام اس خوشبینانه نگاه کرد زیرا این بیماری در هر فرد پاسخ خاص خود را دارد. پاسخ به درمان در برخی ها بسیار خوب است و برای سال ها علایمی ندارند. علاوه براین داروهای جدیدی در جهت کنترل بیماری در دست ساخت است و هر روز تحقیقات زیادی در جهت پیدا کردن علت و درمان قطعی انجام می شود. از آنجایی که علت بیماری مشخص نیست، نمی توان از ایجاد آن پیشگیری کرد. اما با تشخیص به موقع ام اس و استفاده از درمان های موجود می توان بیماری را تحت کنترل درآورد. بیماری ام اس علل مختلفی دارد و تحت تاثیر ساختار بیولوژی و استعداد فردی ایجاد می شود. اما یکی از عوامل مهم در بروز علایم و ایجاد حمله اول بیماری و سیر پیش رونده، استرس است. بنابراین می توان گفت بهداشت زندگی در بیماری ام اس نقش مهمی دارد. ورزش نیز شامل این مبحث می شود. ورزش به تنهایی یکی از عوامل کنترل استرس به شمار می آید و باعث تقویت و تنظیم سیستم ایمنی بدن می شود. برای مثال بیمارانی که دچار ام اس پیشرفته هستند و اختلال حرکتی و تعادلی دارند باید از ورزش های خاص و توانبخشی (فیزیوتراپی) استفاده کنند (نبوی وهمکاران ، ۱۳۸۱).
همچنین به سایر بیماران مبتلابه ام اس توصیه می شود که به طور مرتب ورزش های هوازی و تمرکزی انجام دهند. محدودیت در فعالیت های کاری مبتلایان به ام اس بستگی به نوع بیماری دارد. حتی برخی از بیماران باید شغل، محل کار و میزان ساعات کاری خود را تغییر دهند و در موارد پیشرفته بیماری توصیه می شود که فرد از کارکردن صرف نظر کند. علاوه براین استفاده از آب گرم، حمام گرم، بخار، سونا و جکوزی می تواند احتمال عود یا تشدید علایم بیماری را بیشتر کند.  در مورد موضوع ازدواج مبتلایان به این بیماری باید گفت که مبتلایان به ام اس نیز می توانند مانند افراد عادی ازدواج کنند و صاحب فرزند شوند. البته این موضوع بستگی به شدت و نوع بیماری ام اس دارد و باید درمورد هر بیمار جداگانه تصمیم گرفت (شبان وهمکاران ، ۱۳۸۶).

۱- Stock solution
۱-۲-۳- محلول های ذخیره مواد معدنی محیط کشت MS
محلول های ذخیره شامل محلول های ذخیره نیترات، محلول ذخیره سولفات، محلول ذخیره PBMO¹ (فسفر، بر و مولیبدن)، محلول ذخیره آهن و محلول هالوژن با غلظت ۵۰ برابر غلظت های نهایی محیط کشت تهیه شد و به مقدار ۲۰ میلی لیتر از هر محلول ذخیره برای تهیه ۱۰۰۰ میلی لیتر محیط کشت استفاده شدند (جدول ۱-۳). محلول ذخیره آهن (NaFeEDTA) بایستی در مقابل نور محافظت شود، بنابراین لازم بود پس از تهیه در یک شیشه تیره نگهداری شود.

جدول ۱-۳: ترکیب محلول های ذخیره (۵۰×) پنج نمک غیر آلی در فرمولاسیون موراشیگ و اسکوگ (MS)

KNO₃ ۱۹۰ H₃ BO₃ ۶۲/۰
محلول ذخیره سولفات محلول ذخیره NaFeEDTA
MgSO₄.7H₂ O 37 FeSO₄.7H₂ O 4/784
MnSO₄.H₂ O 1/69 Na₂ EDTA 3/724
ZnSO₄ .۷H₂ O 86/0
CuSO₄ .۵H₂ O 0025/0
۱- KH₂ PO₄ +H₃ BO₃ +Na₂ MoO₄ .۲H₂ O
۳-۳- محلول های ذخیره هورمون
برای تهیه محلول ذخیره ۱۰۰ میلی گرم در لیتر BAP و IAA، ابتدا مقدار ۱۰۰ میلی گرم BAP و ۱۰۰ میلی گرم IAA را وزن کرده و در محلول یک نرمال NaOH حل گردید و حجم آنها به ۱۰۰ میلی لیتر رسانده شد. محلول های ذخیره را می توان به مدت چند ماه در یخچال نگهداری نمود. این محلول ها در طولانی مدت در اثر واکنش های فتوشیمیایی از بین می روند. هورمون BAP قبل از اتوکلاو کردن به محیط کشت اضافه می شود چون این هورمون در برابر گرما مقاوم است و طی اتوکلاو شدن تجزیه نمی شود ولی هورمون IAA، بعد از اتوکلاو و زیر هود به محیط کشت اضافه می گردد.
۴-۳- سایر مواد
بعضی از مواد از قبیل ساکارز و آگار و میواینوزیتول، که با مقادیر زیاد مورد استفاده قرار می گیرند هنگام تهیه محیط کشت بطور مستقیم وزن شده و به محیط کشت اضافه شد. ساکارز به مقدار ۳۰ گرم در لیتر و آگار به مقدار ۸ گرم در لیتر به عنوان عامل ژلاتینی کننده و میواینوزیتول به مقدار ۱۰۰ میلی گرم در لیتر مورد استفاده قرار می گیرند.
۵-۳- ضدعفونی نمودن نمونه ها
به دلیل بروز برخی آلودگی های قارچی و باکتریایی در آزمایشات کشت بافت، از هیپوکلریت (NaClO) و الکل جهت استریلیزاسیون و ضدعفونی بذور استفاده گردید. از الکل اتانول ۷۰ درصد به مدت ۱ دقیقه و هیپوکلریت سدیم در غلظت ۵/۲ درصد به مدت ۱۰ دقیقه استفاده شد.
۶-۳- کشت بذور و شرایط نگهداری و رشد
پس از کشت بذور در شیشه، اطراف درب شیشه ها توسط پارافیلم بسته شد و در اتاقک رشد با شرایط دمای روز ۲±۲۷ و دمای شب ۲±۲۲ درجه سانتیگراد، نور سفید فلورسنت و فتوپریود ۱۶ ساعت روشنایی و ۸ ساعت تاریکی با شدت نور ۳۰۰۰ لوکس قرار گرفتند.
۷-۳- آزمایشات
این پژوهش در سه آزمایش جداگانه صورت گرفت.
۱-۷-۳- آزمایش اول: بررسی اثرات نوع ترکیبات هورمونی بر باززایی درون شیشه ای زنیان
این آزمایش به منظور بررسی تأثیر تنظیم کننده های رشد گیاهی بر میزان باززایی ریزنمونه نوک شاخه از توده ارومیه، در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار انجام گردید. فاکتورهای آزمایشی شامل ترکیب هورمون BAP در ۴ سطح (صفر، ۲/۲، ۴/۴ و ۸/۸ میکرومولار) و هورمون IAA در ۴ سطح (صفر، ۵/۰، ۱/۱ و ۲/۲ میکرومولار) بودند. پس از گذشت ۹ هفته و پایان ۳ بار واکشت، درصد و میانگین باززایی در هر تیمار یادداشت گردید.
۲-۷-۳- آزمایش دوم: بررسی اثرات ریزنمونه بر باززایی درون شیشه ای گیاه زنیان
این آزمایش به منظور انتخاب بهترین نوع ریزنمونه با ژنوتیپ ارومیه انجام گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح آماری کاملاً تصادفی با دو فاکتور A نوع ریزنمونه در ۴ سطح (نوک شاخه، گره، کوتیلدون و هیپوکوتیل) و B تیمار هورمونی شامل BAP (صفر و ۴/۴ و ۸/ ۸ میکرومولار) و IAA (5/0، ۱/۱و ۲/۲ میکرومولار) در سه تکرار انجام شد و پس از گذشت ۹ هفته و انجام ۳ بار واکشت، درصد و میانگین باززایی مستقیم در هر ریزنمونه شمارش گردید.
۳-۷-۳- آزمایش سوم: بررسی اثر ژنوتیپ های مختلف بر میزان باززایی درون شیشه ای زنیان
این آزمایش به منظور بررسی اثر ژنوتیپ بر میزان باززایی ریزنمونه نوک شاخه با بهره گرفتن از ژنوتیپ های مختلف به صورت فاکتوریل در قالب طرح آماری کاملاً تصادفی با دو فاکتور A نوع ژنوتیپ در سه سطح ( توده های مشهد، اصفهان و ارومیه) و B نوع محیط هورمونی در چهار سطح ( غلظت های ۴/۴ و ۸/۸ میکرومولار BAP و غلظت های ۴/۴ و ۸/۸ میکرومولار TDZ در محیط کشت MS) به همراه هورمون IAA (5/0 میکرومولار) در سه تکرار انجام گردید. پس از ۹ هفته و پایان ۳ بار واکشت، حداکثر درصد و میانگین باززایی در هر تیمار یادداشت گردید.
۸-۳- ریشه زایی
این آزمایش به منظور بررسی اثر هورمون IBA و IAA و نوع محیط پایه بر میزان ریشه زایی گیاهچه های باززا شده در آزمایشگاه انجام گرفت. تیمارهای آزمایشی شامل محیط ۱/۲MS حاوی هورمون IBA (5/0 و ۱ میلی گرم در لیتر) و IAA (5/0 و ۱ میلی گرم در لیتر) و محیط MS حاوی هورمون IBA (5/0و ۱ میلی گرم در لیتر) و IAA (5/0 و ۱ میلی گرم در لیتر) بودند. آزمایش به صورت طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار صورت پذیرفت. در پایان واکشت ها، درصد ریشه زایی و طول ریشه های حاصله اندازه گیری گردید.
۹-۳- سازگاری
به منظور استقرار گیاهچه های ریشه دار شده از مرحله باززایی، از محیط پرلیت استریل شده استفاده گردید. گیاهچه ها بعد از واکشت های مکرر و رشد مناسب به محیط پرلیت در داخل لیوان های پلاستیکی و سپس به منظور حفظ رطوبت به داخل جعبه های پلاستیکی انتقال داده شدند. برای آبیاری گیاهچه های سازگار شده از محلول ۱/۲MS استفاده شد. سازگاری به تدریج و طی دو هفته صورت گرفت. گیاهچه ها پس از سازگاری، به شرایط گلخانه انتقال یافتند.
۱۰-۳- تجزیه و تحلیل آماری داده ها و نرم افزارهای مورد استفاده
داده های حاصل از آزمایش با بهره گرفتن از نرم افزار کامپیوتریSAS 9.1 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و داده هایی که نرمال نبودند توسط روش تبدیل زاویه ای (Arc sin√x +0.5) نرمال شدند و برای رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده شد و برای مقایسه میانگین از آزمون دانکن^۱(DMRT) استفاده گردید.

در معادله بالا مقدار ثابت ۸۳٫۵۱۲ و ضریب اعتماد به دولت ۲٫۱۰۷ برآورد شده است؛ از آنجایی که مقدار ثابت زیاد و ضریب اعتماد به دولت کم است میتوان نتیجه گرفت که با وجود تایید فرضیه پنجم، تاثیر این متغیر بسیار کم خواهد بود تا جایی که میزان تاثیر این متغیر بر مشارکت برابر ۱۹٫۷% تخمین زده شده است (R²=0.197) .
فصل ششم
نتایج تحقیق ، پیشنادات و محدودیت ها
طی تکمیل مراحل مختلف این مطالعه، مشخص شد که دانشگاه ها و مراکز علمی ایران اخیرا توجه خوبی به مقوله انتخابات اینترنتی ابراز داشتند و پایان نامه هایی نیز در این زمینه به انجام رسیده است؛ اما با بررسی عناوین این پایان نامه ها معلوم شد که همه آنها بر جنبه های امنیتی و فناوری و مزایا و محدودیت های فنی شیوه های آنلاین متمرکز شده اند و این طور که از شواهد بر می آید، این پایان نامه نخستین مطالعه در این زمینه است که بر مسائل فنی تمرکز نکرده و به مسائل روانشناختی و تئوریک موضوع پرداخته است.
ما در این تحقیق به بررسی و بازبینی مجموعه ای از عوامل که در ترغیب مردم ایران برای شرکت در انتخابات اینترنتی موثر هستند پرداختیم . این عوامل شامل دیدگاه مردم نسبت به حکومت و دولت و انتخابات و استفاده از تکنولوژی های آنلاین می باشد. علاوه بر آن، عوامل فردی و شخصیتی نیز در این تحقیق مورد مطالعه قرار گرفتند تا میزان تاثیر چنین فاکتورهایی نیز شناسایی شود.

بطور کل، هرچه اطلاعات ما از عوامل موثر بر گرایش افراد برای مشارکت در انتخابات بیشتر باشد، می توان برنامه ریزی های بهتری را در جهت سیاست گذاری های آینده، تصمیمات مدیریتی و مدیریت افکار عمومی تدارک دید. همچنین میتوان انتخابات الکترونیک در ایران را بنحوی پیاده سازی کرد که باعث افزایش مشارکت در انتخابات شود.
در این فصل اطلاعاتی را که از مراحل مختلف تحلیل بدست آوردیم جمع بندی کرده و گزارشی از محدودیت هایی که در طول انجام این تحقیق مشاهده شدند را ارائه می کنیم ضمن اینکه راه حل هایی جهت بهتر شدن کیفیت مطالعات آتی درکشور پیشنهاد می کنیم و در نهایت اهمیت فرایند رای گیری آنلاین را اندازه گیری می کنیم.
در باب اهمیت این تحقیق دو دیدگاه وجود دارد که در ساده ترین مورد می توان تاثیر تحقیقاتی از این قبیل را بر توسعه مدل دولت الکترونیک موجود مورد ارزیابی قرار داد و آن را مقدمه ای برای شکل گیری فرایند انتخابات آنلاین در نظر گرفت ؛ در دیدی وسیع تر می توان چنین تحقیقاتی را عامل تولید دانش مورد نیاز برای تغییر در سیاستها و شیوه های مدیریت جامعه و افکار عمومی دانست .
فارغ از اینکه این تحقیق در کدامیک از این ابعاد مورد بررسی قرار خواهد گرفت، این امیدواری وجود دارد که این کار و کارهای مشابه ای که انجام شده یا انجام خواهند شد باعث پیشرفت کشور و انتخاب بهترین روشها برای ارتباط بین دولت و ملت باشد.

تشریح نتایج مطالعه
در این تحقیق مدلی مفهومی از فرایند انتخابات اینترنتی ارائه دادیم که عوامل و فاکتورهایی که بنظر می رسد در ترغیب افراد برای مشارکت در انتخابات اینترنتی تاثیر داشته باشند را در دل خود جای داده است. این مدل میتواند با مدل دولت الکترونیک که هم اکنون مورد استفاده قرار می گیرد ترکیب شده و آن را توسعه دهد و باعث افزودن ارزش عملیاتی جدیدی به مدل موجود باشد که در آن امر انتخابات آنلاین نیز مورد توجه قرار گرفته باشد.
پس از جمع آوری پرسشنامه ها و تحلیل داده های بدست آمده، فاکتورهایی که بعنوان فاکتورهای مهم و تاثیر گذار در استفاده از انتخابات آنلاین خواهند بود شناسایی شدند . این فاکتورها عبارتند از فاکتورهای مربوط به سودمندی، تجربه تکنولوژیکی و قابلیت تطبیق. همچنین متغیر های مهمی از قبیل ” سابقه مشارکت در انتخابات ” و ” میزان استفاده از ایمیل جهت ارتباطات روزانه ” نیز در زمره عوامل تاثیر گذار بر گرایش افراد برای شرکت در انتخابات اینترنتی معرفی شدند.
نتایج بدست آمده مشخص می کنند که فاکتور سودمندی روش انتخابات آنلاین عامل برتری آن نسبت به روش سنتی است؛ بنابراین ارگانهای دولتی می توانند با در نظر گرفتن این واقعیت ، روشهایی را تدارک ببینند که ملاحظات زمانی و مکانی مدنظر مردم را پوشش دهد و به این صورت میزان مشارکت را افزایش دهد.
بطور معمول در طراحی سیستمهای آنلاین از جمله سایت های تجارت الکترونیک یا دولت الکترونیک باید فرآیندی انتخاب شود که درک آن ساده و استفاده از آن به اندازه ای آسان باشد که همه افراد با سطح و دانش مختلف بتوانند از آن بهره بگیرند و در استفاده از آن فرایند احساس راحتی و سودمندی داشته باشند. برای تحقق این امر، طراحان سیستم های انتخابات آنلاین باید فرآیندی را در طراحی سایت مربوطه در نظر بگیرند که راحتی انجام یک عملیات را تضمین کند. همچنین ارگانهای مسئول دولتی نیز باید بتوانند با طراحی فرآیندهای آنلاین مشابه با فرایند سنتی و پرهیز از اعمال تغییرات اساسی در فرایند موجود، سطح استفاده از خدمات دولت الکترونیک را بهبود بخشند ( Carter and Blenger,2005) .
در ادامه مبحث تحلیل، با بررسی فرضیه های تحقیق مشخص شد که فاکتورهای اعتماد به تکنولوژی و اعتماد به دولت دو مورد از فاکتورهای تاثیر گذار بر مشارکت افراد می باشند. هرچند تغییر دیدگاه افراد در مورد اعتماد یا عدم اعتماد به یک مقوله کار بسیار سختی می نماید، اما وقتی مردم با کارهای خوب و جدی دولت در جهت حفظ امنیت اطلاعات الکترونیکی و حفظ حریم شخصی و برخورد قاطع و بدون مسامحه قانون با متخلفان مواجه شوند به مرور اعتماد به تکنولوژی نزد آنها شکل خواهد گرفت . همچنین ارائه پشتیبانی های آموزشی دقیق و به موقع از سوی موجودیت ها و ارگان های دولتی دیدی خوب از امنیت و قابلیت اطمینان در مردم ایجاد خواهد کرد. از جمله ارگانهایی که میتوانند در این امر موثر واقع شوند پلیس فتا می باشد که وظیفه مشخصی را در امر حفظ امنیت فضای سایبر و محافظت از حریم شخصی کاربران بر عهده گرفته است.
علاوه بر متغیر های اعتماد که در فرضیه چهارم و پنجم مورد بررسی قرار گرفتند، فرضیه های اول و دوم و سوم نیز به بررسی فاکتورهای شخصیتی و هویتی افراد پرداخته و نتایجی را مشخص کردند که گزارش آنها در ادامه آورده شده است.
هرچند که ارتباط سن رای دهندگان با میزان مشارکت ( فرضیه اول ) ثابت نشد و رابطه تجربه تکنولوژیکی با میزان مشارکت و اعتماد به دولت با میزان مشارکت با ضریب پایینی تایید شد، اما مشخص شد که اعتماد به تکنولوژیکی ( فرضیه چهارم ) و سابقه مشارکت در انتخابات ( فرضیه سوم) فاکتورهایی مهم در گرایش افراد برای شرکت در رای گیری های آنلاین و اینترنتی هستند.
محدودیت های تحقیق
در این قسمت به بیان مشکلات و محدودیت هایی که در طول انجام این مطالعه بوجود آمدند خواهیم پرداخت تا مطالعات مشابهی که در آینده انجام خواهند شد از همان شروع کار این موارد را مد نظر داشته باشند و برای مواجه شدن با آنها برنامه ریزی کنند.
اولین مشکلی که در انجام این تحقیق وجود داشت ، عدم درک صحیح مسئولین از اهمیت موضوع مورد مطالعه بود بنحوی که با مراجعه به استانداری های استان گیلان و تهران جهت اخذ حمایت ، مشخص شد که هیچ مسئول مستقیمی برای این امر وجود ندارد. در واقع حتی معاونان استانداری هم اطلاع نداشتند که چنین موضوعی به کدامیک از معاونتهای سیاسی امنیتی یا فناوری و یا انتخابات مربوط خواهد شد .
مشکل دوم در مرحله جمع آوری اطلاعات مشاهده شد ، زمانی که می بایست پرسشنامه ها بین افراد جامعه توزیع و پاسخ آنها دریافت می شد. در این مورد بسیاری از افراد حاضر به پاسخگویی به پرسشنامه نبودند.
مرحله جمع آوری اطلاعات با بهره گرفتن از پرسشنامه های دستی و آنلاین به انجام رسید . برای اینکه پرسشنامه آنلاین به مردم معرفی شود، افرادی استخدام شدند تا تراکت هایی که به منظور معرفی سایت مربوطه و ارائه توضیحاتی مقدماتی از هدف انجام کار تدارک دیده شده بود را در سطح شهر تهران و رشت توزیع کنند. همچنین تبلیغاتی در سایتهای پر ترافیک درج شد تا بازدید کنندگان را به سایت مربوط به پرسشنامه دعوت کنند. در این راستا گروه های مجازی چندین دانشگاه در سطح کشور نیز همکاری داشتند و مشخصات نسخه الکترونیک را در گروه های خود درج کردند.
برای توزیع نسخه دستی پرسشنامه نیز از آنجا که مخاطب می بایست از بین همه اقشار جامعه و همه گروه های سنی بالای ۱۸ سال می بود، این پرسشنامه ها در مکانهای عمومی مانند پارکها، پاساژها ، کتابخانه ها و مساجد توزیع و پس از تکمیل ، باز پس گرفته شدند اما فقط دو نفر از افراد بالای ۴۰ سال پرسشنامه ها را تکمیل کرده بودند و میانگین سنی افرادی که در این نظر سنجی شرکت کردند حدود ۲۷ سال محاسبه شد که التبه با توجه به جوان بودن جامعه ما این میانگین سنی خیلی هم بد نیست.
مورد دیگری که در اینجا میتوان به آن اشاره کرد ، مشکلی بود که در زمان تحلیل پاسخ های دریافتی رخ داد. در این مرحله مشخص شد که بعضی از سوالات نمی توانند به امر تحلیل کمک خاصی ارائه کنند. از آن جمله میتوان به سوالات ۲۵ و ۳۰ و ۴۲ اشاره کرد که به منظور جمع بندی میزان مشارکت در هر بخش مطرح شده بودند اما در زمان تحلیل حذف شدند. همچنین تصمیم گیری بعضی از نتایج مثل تحلیل فرضیه های دوم و پنجم به سختی و با مشکل انجام شد که این امر احتمالا به دلیل حجم کم داده های تحلیل است و اگر تعداد پاسخها و دقت پاسخها بیشتر می بود نتایج واضح تری بدست می آمدند.
علارغم محدودیت های موجود ، مطالعه حاضر توانست فرضیه های مطروحه را با سطح اعتبار خوبی مورد آزمون قرار دهد و مدلی را برای انتخابات اینترنتی ارائه دهد . با توجه به این موضوع ، این تحقیق کمک بزرگی به شناسایی رابطه اصلی بین متغیرها داشته بطوری که مطالعات دیگر می توانند این یافته را پیشفرض خود در نظر گرفته و با بهره گرفتن از آن موضوعات مدنظر خود را مورد تحقیق قرار دهند.
پیشنهاد برای مطالعات آینده
در اینجا مجموعه ای از پیشنهادات که می توانند باعث تدقیق نتایج بدست آمده از مطالعات آینده در زمینه انتخابات اینترنتی باشند ارائه خواهد شد.
اولین پیشنهادی که مطرح می شود این است که در مطالعات آتی از گویه های بهتر و واضح تری برای ارزیابی میزان استفاده افراد از تکنولوژی و اعتماد آنها به تکنولوژی استفاده گردد. همچنین همانطور که در آنالیز آلفا کرونباخ مشاهده شد، بخش های قابلیت تطبیق و تجربه تکنولوژیکی نتوانستند در حالت معمول قابلیت اتکای بالای ۰٫۷ کسب کنند اما وقتی بعضی از گویه های این بخشها را حذف کردیم این مقدار به بالای ۰٫۷ تمایل پیدا کرد. این امر نشان از وجود گویه هایی در این بخشها است که با سایر گویه های موجود در آن بخش همخوانی نداشتند یا پاسخ دهندگان برداشت درستی از آن نداشتند.
پیشنهاد دیگری که در اینجا مطرح میشود با توجه به احتمال تفاوت میزان اعتماد به دولت در سطوح استانی و کشوری خواهد بود. بعنوان مثال ممکن است افراد به مسئولان استانی و شهری خود اعتماد نداشته باشند ولی مسئولان کشوری مورد اعتماد آنها باشند. در نتیجه این امکان وجود دارد که تمایل افراد برای شرکت در انتخابات استانی مانند شورای شهر کمتر از تمایل آنها برای مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری باشد. ضمن اینکه سمت هم میتواند تاثیری مشابه داشته باشد بنحوی که تمایل افراد برای مشارکت در انتخابات مجلس شورای اسلامی با مجلس خبره گان و ریاست جمهوری متفاوت باشد. در نتیجه در طراحی سوالات پرسشنامه باید این موارد را مدنظر داشت و با بکار بستن این نظر مطالعات آینده را دقیقتر و کاملتر انجام داد.
مورد دیگری که میتواند مدنظر باشد این است که در این تحقیق سعی شده کلیه افراد از فرهنگ های مختلف و از سطوح مختلف شهری و روستایی در نظرسنجی شرکت داده شوند اما با وجود این، اکثر افراد از نواحی شهری بوده اند. پس در مطالعات آینده باید بنحوی عمل شود که بتوان به طور قطع مطمئن بود که نتایج بدست آمده حاصل نظر نمایندگانی از کلیه اقشار جامعه بوده است.
آخرین موردی که در این بخش بعنوان پیشنهاد برای مطالعات آینده مطرح می شود این نکته است که در این مطالعه گرایش و تمایل افراد برای استفاده از یک سیستم انتخابات آنلاین که تا کنون در ایران وجود نداشته مورد بررسی قرار گرفت اما ممکن است نتیجه ای که در این زمان بدست آمد با نتیجه ای که پس از پیاده سازی این روش و استفاده از آن بدست خواهد آمد متفاوت باشد. البته حتی در صورت متفاوت بودن نتایج، مقایسه این دو نتیجه باهم جالب و مفید خواهد بود. بنابراین پیشنهاد می شود در صورتی که این روش انتخابات در ایران پیاده سازی گردید، مطالعه ای با موضوع مشابه صورت گرفته و تمایل افراد را بسنجد سپس نتیجه بدست آمده را با نتیجه این تحقیق مقایسه و تحلیل کند و متغیرهایی را که باعث این تفاوت شده اند مشخص کرده و اندازه گیری کند.
کلام آخر
Alvarez and Hall ( 2004 ) بیان می کند که هیچ راهی برای اطمینان از این قضیه که آیا روش آنلاین و اینترنتی در انتخابات موفق خواهد بود یا خیر وجود ندارد مگر اینکه این روش پیاده سازی شود و ترجیحا در یک محیط آزمایشگاهی مورد استفاده و تست قرار بگیرد؛ اما مطالعاتی که در این زمینه صورت می گیرند می توانند انواع این روشها را بصورت تئوریک مقایسه کرده و مورد بررسی قرار دهند و نقاط ضعف و توانایی آنها را تا حدی مشخص کنند. این مقایسه ها می توانند به دولتها در انتخاب و پیاده سازی انتخابات اینترنتی در آینده کمک کرده و از بار مطالعاتی آنها بکاهد .
منابع و ماخذ

• • Alvarez,R.M.,&Hall.T.E.(2004). Point, Click and Vote: the future of internet voting. Washington.DC:Brooking institution press.

• • Atif Iqbal, R K Bagga. e-Governance: Issues In Implementation. In proceedings of the international confrance on eGovernment 2010,IIM,Bangalore,india,April 2010 atif.iqbal@research.iiit.ac.in

• • Alun Thomas (2007,may).a comparative analysis of electronic elections conducted between 2000 – ۲۰۰۵٫ (PDF)

• • Aditya, Riza, Boyd, Colin, Dawson, Edward, & Lee, Byoungcheon (2004) Implementation Issues in Secure E-Voting Schemes. In Kozan, E (Ed.)

• • Briony J Oates, The potential contribution of ICTs to the political process The potential contribution of ICTs to the political process

• • Bretschneider,s. (2003,novamber,December) .Information technology,e-government and institutional change.public administration review,63(6),738.

• • Briony J Oates. University of Teesside, Middlesbrough, UK.

• • B.J.Oates@tees.ac.uk . The potential contribution of ICTs to the political process. Electronic journal of e-government volume 1 issue 1,2003 (pp31-39)

• • Creswell, J. W., & Plano, V. L. (2007). Designing and conducting mixed methods research. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.

• • Cyberdemocracy. Technology, Cities and Civic Networks, R Tsagarousianou, D Tambini, C Bryan (Eds.), Routledge, London, pp 167-178.

• • Citrin, J., & Luks, S. (2001). Political trust revisited: Déjà Vu all over again? In J. R. Hibbing & E. Theiss-Morse (Eds.), What is it about government that Americans dislike? (pp. 9-27). Cambridge, MA: Cambridge University Press.

• • Cohen Marvin S.,Raja Parasuraman, and Jared T.Freeman.(1998). Trust in decision aids: a model and its training implications. Proceeding ,1998 command and control research and technology symposium.

• • Demos (1999) The real deal. What young people really think about government, politics and social exclusion, Demos, London.

• Demos (2002) Logged off? How ICT can connect young people and politics, Demos, London.

منبع:نقشه توپوگرافی۱:۵۰۰۰۰ سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و ترسیم نگارنده
قابلیت اراضی:
اغلب شهرها در مسیر توسعه ی خود موجبات نابودی زمین های کشاورزی را فراهم آورده و آنها را تحت پوشش شهری قرار می دهند و این مساله از نظر اقتصادی و فعالیت های کشاورزی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه از مواردی است که توجه بیشتری را طلب می کند، زیرا زمین های کشاورزی در حاشیه شهرها علاوه بر تولید محصولات، فضای باز باارزشی را نیز ارائه می دهند. با توجه به آنکه گسترش شهری در تقابل با حفظ اراضی کشاورزی قرار می گیرند باید با برنامه ریزی درست در این جریان تا حد ممکن از گسترش کالبدی شهر بر روی اراضی کشاورزی جلوگیری نمود (رفیعی، ۱۳۸۸: ۱۲۵).
در نقشه قابلیت اراضی، محدوده مطالعاتی در ۵ طبقه قرار گرفته است:
۱­- اراضی کشاورزی ۲- کشاورزی دیم ۳- استخر ماهی ۴- زمین مرطوب ۵- اراضی ساخته شده.
بر این مبنا و بر اساس استانداردهای شهرسازی، اراضی بایر غیر زراعی، مناسب­ترین اراضی برای توسعه شهر بوده و در نتیجه از بالاترین وزن برخوردار می­باشند. اراضی کشاورزی نیز بر اساس قابلیت و استعداد زراعتی از وزن کمتری برخوردار گردیده و در اولویت بعدی برای توسعه شهری قرار دارند. همچنین به اراضی ساخته شده که شامل ساختمان­ها و کاربری­های شهری هستند، امتیازی تعلق نگرفته است.

شکل (۵-۱۹): نقشه ارزش گذاری بر حسب کاربری اراضی
منبع:نقشه توپوگرافی۱:۵۰۰۰۰ سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و ترسیم نگارنده
دریا:

منبع: نگارنده

شکل (۵-۲۰): نقشه ارزش گذاری بر حسب فاصله از دریا
منبع:نقشه توپوگرافی۱:۵۰۰۰۰ سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و ترسیم نگارنده
پوشش گیاهی:
شاخص پوشش گیاهی اهمیت فراوانی در مکان یابی مناطق مستعد گسترش شهری دارد، و در گسترش شهری سعی باید بر حفظ پوشش گیاهی و فضای سبز باشد. به همین دلیل برای گسترش شهری به مناطقی که دارای پوشش گیاهی هستند وزن یک یعنی کمترین وزن و به مناطقی که فاقد پوشش گیاهی هستند وزن نه یعنی بیشترین وزن را می گیرند. در این تحقیق پوشش گیاهی با بهره گرفتن از شاخص تقاضلی نرمال شده پوشش گیاهی (NDVI) حاصل از تصاویر ماهواره ای سنجنده ETM+، براساس رابطه ذیل محاسبه گردید.

که  نشان دهنده باند مادون قرمز نزدیک باند ۴ و  نشان دهنده باند قرمز ۳ می باشد. شاخص  دارای دامنه ۱+ تا ۱- می باشد، که به سمت ۱+ نشان دهنده افزایش پوشش گیاهی و به سمت ۱- نشان دهنده کاهش پوشش گیاهی است.