Order Asterales
Family Asteraceae
Tribe Anthemideae
Genus Artemisia
Species A.dracunculus
نام ترخون در زبانهای مختلف:
نام فارسی: ترخون
نام علمی: Artemisia dracunculus
نام عمومی: Tarragon
نام انگلیسی: Tarragon
نام عربی: طرخون
نام فرانسوی: Estragon
نام مترادف: Artemisia glauca
نام خانواده: Compositae (کاسنی)
۱-۲- گیاهان دارویی
گیاهان دارویی گیاهانی هستند که یک یا برخی از اندام‌های آنها حاوی ماده مؤثره است. این ماده که کمتر از۱٪ وزن خشک گیاه را تشکیل می‌دهد، دارای خواص دارویی مؤثر بر موجودات زنده است. همچنین کاشت، داشت و برداشت این گیاهان به منظور استفاده از ماده موثره ی آنها انجام می‌گیرد.
گیاهان دارویی از ارزش و اهمیت خاصی در تأمین بهداشت و سلامتی جوامع هم به لحاظ درمان و هم پیشگیری از بیماریها برخوردار بوده و هستند. این بخش از منابع طبیعی قدمتی همپای بشر داشته و یکی از مهمترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر درطول نسل ها بوده اند. از نقطه نظر تاریخی، گیاهان اهمیت فراوانی در توسعه جوامع داشته اند و تحقیقات وسیعی برای یافتن فرآورده ها ومواد طبیعی دارویی گیاهی در طول تاریخ انجام شده، اما نکته حائز اهمیت اینجاست که تنها کمتر از ۱۰ درصد از مجموع ۲۵۰۰۰۰ گونه گیاهی جهان برای بیش از یک عملکرد زیست شناختی، شناسایی و مورد استفاده قرار گرفته اند. بر اساس آمارهای منتشره توسط (WHO)[1] ، تنها بین ۳۵ تا ۷۰ هزار گونه گیاه دارویی در طول زمان برای حداقل یک یا چند بار مورد مصرف قرار گرفته است. در حال حاضر، ۲۵ درصد از داروهای موجود، منشأ گیاهی دارند و ۱۲درصد داروها نیز از منابع میکروبی ساخته شده اند. پتانسیل تولید داروهای گیاهی در طبیعت بسیار بالاست. برای نمونه گفته می شود ۱۲۵۰۰۰ گونه گیاه دارویی در جنگلهای استوایی جهان یافت می شود. ارزش اقتصادی و تجاری گیاهان دارویی فوق العاده زیاد است. در بعضی آمارها ارزش تجارت جهانی گیاهان دارویی بالغ بر ۴۳میلیارد دلار در سال برآورد شده و طی آمار منتشره شده فروش فرآورده های گیاهی در سال ۱۹۹۷ بالغ بر ۳/۲۴ میلیارد دلارآمریکا بوده است. (۱۲۲)
گرایش عمومی جامعه به استفاده از داروها و درمانهای گیاهی و به طور کلی فرآورده های طبیعی به ویژه در طی سالهای اخیر روبه افزایش بوده و مهمترین علل آن، اثبات اثرات مخرب و جانبی داروهای شیمیایی از یک طرف و ایجاد آلودگی های زیست محیطی که کره زمین را تهدید می کند از سوی دیگر بوده است. بیش از ۶۰ درصد مردم آلمان و بلژیک و ۷۴ درصد انگلیسی ها تمایل به استفاده از درمانهای طبیعی گیاهی دارند. ضمن اینکه طبق آمار سازمان بهداشت جهانی بالغ بر ۸۰ درصد مردم جهان به ویژه در کشورهای در حال توسعه و نواحی فقیر و دور افتاده عمده ترین نیازهای درمانی خود را از گیاهان دارویی تأمین می کنند. از سوی دیگر گیاهان دارویی جزء ذخایر و منابع طبیعی هستند و بسیاری از کشورها کم یا زیاد از یک چنین منبعی برخوردارند که نوع، تعداد و تنوع گونه های گیاهی بر اساس شرایط و موقعیت جغرافیایی هر منطقه متفاوت است. متأسفانه سودآوریهای کلان اقتصادی و توجه روز افزون به تجارت جهانی گیاهان دارویی، مشکلات و مسائل ناگواری را برای این منابع به وجود آورده و نسل گونه های گیاهی را با خطر انقراض مواجه ساخته است. چرا که بخش عظیمی از تجارت، مربوط به گونه های گیاهی دارویی است که از طبیعت جمع آوری شده و بعضاً با شیوه های نادرست، نه تنها به انقراض نسل گونه ها می انجامد بلکه تنوع زیستی منطقه و جهان را نیز با خطر نابودی مواجه می سازد. استفاده مطلوب، منطقی و بهینه از این منابع که به لحاظ فناوری بسیار کم هزینه تر و ساده تر از صنایع دارویی شیمیایی است، می تواند ضمن تأمین بخشی از نیازهای عمده بهداشتی و درمانی جامعه از خروج مقادیر متنابهی ارز جلوگیری نموده و مانع گسترش وابستگی به بیگانگان شود. بنابراین با اتخاذ سیاستها و راهکارهای مناسب و مبتنی بر یک شناخت واقع گرایانه از وضعیت موجود این منابع و کاربرد روش های علمی و صحیح در تمام ابعاد اعم از کاشت، داشت، برداشت و بهره برداری صنعتی و اقتصادی آن، چه از طبیعت وچه به صورت کشت مکانیزه، میتوان به درکی واقعی و اصولی در خصوص نقش و بازدهی گیاهان دارویی در جوامع رو به رشدی همچون ایران رسید و علاوه بر حفظ و حراست از این سرمایه های ملی به شکوفایی و توسعه پایدار جامعه نیز دست یافت.(۱۲۲)
۱-۲-۱- موارد مهم در تولید گیاه دارویی
اگر نحوه آماده سازی داروهای گیاهی و تحویل آنها به مردم به نحو صحیح انجام نگیرد خواص درمانی گیاه از بین رفته یا تقلیل می‌یابد که این امر موجب عدم تأثیر گیاه در درمان بیماری می‌گردد.
از مواردی که باعث کاهش اثر بخشی گیاه می‌گردد: کشت در زمینی که از نظر مواد خاص مورد نیاز گیاه، دچار کمبود باشد، عدم مبارزه صحیح با آفات و بیماریهای گیاهان دارویی کشت شده که اغلب موجب کاهش مواد مؤثر گیاه یا تغییر نسبت ترکیبات مفید گیاه می‌گردند، رعایت نکردن زمان مناسب برداشت (برحسب وضعیت هوا و ساعات روز)، خشک کردن گیاه در شرایط نامناسب (از نظر درجه حرارت، مدت زمان خشک کردن یا سرعت خشک کردن و…)، عدم نگهداری صحیح و بسته‌بندی مناسب (فرّار بودن برخی ترکیبات، آلودگی گیاه برداشت شده به قارچ یا باکتری و…)، تقلبات دارویی (برخی از اوقات به‌عمد یا غیرعمدی، گیاهی به‌عنوان گیاه دیگر به صرف داشتن ظاهر مشابه فروخته می‌شود و این مسأله علاوه بر اینکه در سطح گونه گیاهی - به فراوانی - اتفاق می‌افتد، گاهی در حد جنس گیاه نیز صورت می‌گیرد).(۱۰)
۱-۲-۲- ویژگی های خاص تولید گیاهان دارویی و معطر
ویژگی های خاص تولید گیاهان دارویی و معطر را می توان به صورت زیر نام برد:
-
- تنوع زیادی در گیاهان و گونه های دارویی وجود دارد.
-
- مواد مؤثره آنها دارای اهمیت فوق العاده ای است.
-
- شرایط اگرواکولوژیکی تأثیر شگرفی بر مواد مؤثره آنها دارد.
-
- تجارت آنها نسبتاً کم، قیمت شان ناپایدار و در تجارت آنها رقابت جهانی وجود دارد.
۱-۲-۳- شکل های مصرف گیاهان دارویی
گیاهان دارویی و معطر عمدتا به فرمهای زیر مصرف می شوند:
-
- گیاه تازه
-
- گیاه خشک شده یا کنسرو شده
-
- بصورت فرآوری شده توسط حرارت
-
- استحصال مواد موثره در صنعت
۱-۲-۴- روش تهیه برخی از اشکال مصرفی داروهای گیاهی
دم کرده:
مقدار تعیین شده از پودر گیاه را، در مقدار معینی از آب جوش ریخته و به بهم می‌زنند. بعد روی ظرف را پوشانده و به مدت ۳۰-۱۵ دقیقه صبر می‌کنند سپس آن را صاف می‌کنند.
جوشانده:
۱٫جوشانده ملایم: مقدار معینی از گیاه خردشده را با ۴/۱ لیتر آب جوش مخلوط کرده، آن را کمی می‌جوشانند. سپس آن را از حرارت دور کرده، صبر می‌کنند تا دم بکشد. سپس آن را صاف می‌کنند.
۲٫جوشانده معمولی: تفاوت آن با جوشانده ملایم در افزایش زمان جوشش است.
خیسانده:
این شکل برای مواد مؤثری که در اثر حرارت از بین می‌روند، توصیه می‌شود. برای تهیه خیسانده- ی سرد، مقدار مشخصی از پودر گیاه را در حجم معینی از آب ریخته، درِ ظرف را ۶ الی ۱۲ ساعت می‌بندند. سپس محتویات ظرف را صاف می‌کنند.(۸)
۱-۳- خصوصیات گیاهی
ترخون یا تلخون گیاهی است علفی، پایا و به شکل بوته به ارتفاع ۳۰ سانتیمتر تا یک متر است. (شکل ۱-۱) برگ ها باریک و نوک تیز و به رنگ سبز تیره هستند. برگ های قاعده ساقه گیاه دارای سه لوب است که لوب وسط بزرگ و دو لوب کناری کوچک می باشند. ساقه ها تقریباً نازک و شکننده می باشند که در اثر شکسته شدن بوی اسانس آنها به مشام می رسد. برگ های گیاه نیز معطر بوده ورایحه خاصی دارند. قسمت مورد استفاده گیاه، برگ و شاخه های جوان و نرم است که هنوز چوبی نشده اند. مزه گیاه تازه تند و سوزاننده می باشد. برای تکثیر و پروش این گیاه قطعات ریزوم آن را در خاک قرار می دهند که پس از مدتی جوانه هایی از آنها می روید وگیاه جدیدی به وجود می آید. همچنین ،ریزوم گیاه به اطراف گسترش می یابد و باعث ازدیاد و تولید گیاهان جدید می شود. گیاه ترخون از خانواده ی گل آفتاب گردان ها است.(۱۳)
شکل(۱-۱)گیاه ترخون (۱۳)
۱-۴- پراکندگی ترخون
قدمت این گیاه به ۵۰۰ سال قبل از میلاد برمیگردد. برخی از محققین منشا این گیاه را شمال و مرکز آسیا معرفی کرده اند ولی عده ای دیگر منشا آن را شمال و غرب آمریکا می دانند ولی ترخون برای اولین بار در مناطق جنوبی روسیه و سیبری دیده شده است. در کتاب دکتر زرگری منشاٴ اصلی گیاه ترخون روسیه و نواحی سیبری ذکر شده است،ولی به علت استفاده زیاد از آن ،اکنون در بسیاری از نقاط جهان و از جمله ایران کشت می شود. گل های این گیاه زرد رنگ هستند که در فواصل تیر تا مهر ماه شکوفه می دهند. گل های زرد رنگ این گیاه بصورت گل آذین خوشه در انتهای ساقه اصلی نمایان می شوند. (شکل۱-۲)
امروزه ۲ نوع از این گیاه کشت می شود: روسیه و فرانسه.
