ج- آیین اجرا
رژیم تعیین مسئولیت مدنی خسارات زیست محیطی، مستلزم یک آیین مناسب اجرا می‌باشد. در کل، در حقوق بین‌الملل دو دیدگاه متفاوت راجع به این امر وجود دارد : ]نقش[ اعطای اجرا به دولت‌های عضو یا الزامی‌کردن استفاده از از روش‌های ]مسالمت آمیز[ حل اختلاف. هر دو دیدگاه مذکور دارای فواید و معایب ]خاص خود [ به نظر می‌رسد. به ویژه اگر رژیم مربوطه، مسئولیت مدنی دولت را مقرر نماید این موارد نمی‌تواند به وسیله محاکم داخلی و ملی به طور مناسب مورد قضاوت و صدور رای واقع شود.در این خصوص روش های حل و فصل اختلافات بین‌المللی مناسب‌تر به نظر میرسند،اما در مواردی که قضاوت و صدور رای در مورد اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از خواهان‌ها یا خواندگان ضروری باشد، حل و فصل اختلافات بین‌المللی، کمتر مناسب و کافی خواهد بود. حقوق بین‌الملل تا کنون هیچ رویه‌ای از دولت‌ها را در این خصوص شاهد نبوده است.
پیشنهادات
۱.تشکیل کمیسیون ویژه بین‌المللی برای محدود نمودن استفاده‌های دولت‌ها از محیط‌زیست.
۲. تعیین صندوق ویژه برای اخذ خسارت از آسیب زنندگان به محیط‌زیست.
۳. پرداخت مبالغ اخذ شده از خسارت برای ترمیم مواهب طبیعی.
۴. آموزش واطلاع‌رسانی همه مردم جهان نسبت به وقوع فاجعه انسانی حاصل به تخریب محیط‌زیست متعلق به کل انسان‌ها و آشنا کردن آن‌ها به تکالیف خودشان.
نتیجه‌گیری
ارزیابی مختصر و اجمالی حاضر از وضعیت حقوقی غالب در خصوص مسئولیت مدنی خسارات زیست محیطی در حقوق بین‌الملل نشان می‌دهد که اگر چه شمار قابل توجهی از معاهدات بین‌المللی تأسیس این رژیم‌ها را الزامی می کند، لیکن رژیم‌های مذکور هنوز کاملاً ایجاد نشده‌اند. با این که بیشتر جنبه‌های این رژیم‌ها هنوزمحل بحث و جدل است، به نظر می‌رسد که مفهوم ]ایراد[ خسارت به محیط زیست به طور فزاینده‌ای در حقوق بین‌الملل شناسایی شده است. حقوق بین‌الملل بر این اساس توسعه خواهد یافت لیکن در پی توسعه حقوق داخلی محیط زیست، به این امر دست پیدا خواهد کرد.
فهرست منابع و مآخذ
قرآن کریم
نهج‌البلاغه.
الف) کتب
ابن ابی الحدید، ترجمه نهج‌البلاغه، ترجمه: محمد ابوالفضل ابراهیم، بخشنامهها، شماره ۳۸، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۵۹.
ارسطو، (۱۳۶۳)، طبیعیات، ترجمه: مهدی فرشاد، تهران، انتشارات امیر کبیر.
اصغری لفمجانی، صادق (۱۳۷۸)، مبانی حفاظت از محیط زیست در اسلام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی‌و سازمان حفاظت محیط‌زیست.
آقایی، بهمن (۱۳۷۱)، ترجمه حقوق بین‌الملل دریاها، تهران، بی‌نا.
بابویه قمی، ابی جعفر محمد بن علی بن الحسین بن(شیخ صدوق)، (۱۴۱۴هـ.ق)، من لایحضره الفقیه، جلد ۴، چاپ سوم، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
باهنر، محمدجواد (۱۳۵۸)، انسان و خودسازی، تهران، بی‌نا.
بخاری، محمد بن اسماعیل (۱۴۱۹هـ.ق)، صحیح بخارى،(کتاب جمعه)، جلد ۲، باب ۱۱، حدیث ۲، ریاض: بیت‌الافکار.
بوتکین، دانیل (۱۳۷۹)، مسائل محیط‌زیست، ترجمه: یونس کریم‌پور، چاپ اول، ارومیه، جهاد دانشگاهی واحد استان آ.غ.
پاینده، ابوالقاسم (۱۴۱۲هـ.ق)، نهج الفصاحه، قم، انتشارات انصاریان.
جـوادی‌آملی، عبدالله (۱۳۸۵)، تفسیر انسان به انسان، چاپ دوم، قم، مرکز نشر اسراء.
جوادی‌آملی، عبدالله (۱۳۷۵)، فلسفه حقوق بشر، قم، انتشارات اسراء.
حر عاملی، محمد بن حسن (۱۴۰۴هـ.ق)، قاعده لاضرر ولا ضرار فی الاسلام، (کتاب ااحیاء الموات)، جلد ۸۵، باب ۱۲، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
حر عاملی، محمد بن حسن (۱۴۰۴هـ.ق)، وسائل الشیعه، (کتاب المزارعه)، باب ۷، ج ۱۹، حدیث ۱، بیروت، احیاء التراث العربی.
حر عاملی، محمد بن حسن (۱۴۰۹هـ.ق)، وسائل الشیعه،(کتاب الامر بالمعروف)، جلد ۱۱، باب ۱۲، حدیث ۴، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع).
حر عاملی، محمد بن حسن (۱۴۱۲هـ.ق)، وسائل الشیعه، جلد ۱، بیروت، احیاء التراث العربی.
حرانی، حسن بن شعبه (۱۴۰۴هـ.ق)، تحف العقول، قم، انتشارات جامعه مدرسین قم.
حنبل، احمد بن (بی‌تا)، مسند احمد، جلد ۲، لبنان، نشر دارالصادر.
الحویزی، عبد علی بن جمعه(۱۳۴۲)، تفسیر نور الثقلین، جلد ۳، قم، انتشارات دارالکتب العلمیه.
خامنه‌ای، سیدعلی (۱۳۷۸)، تقریرات درس، تهران، بی‌ناو
داراب‌پور، مهراب (۱۳۷۷)، قاعده مقابله با خسارت، چاپ اول، تهران، نشر گنج دانش.
دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۸۵)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: امیرکبیر.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۳۷۶)، المفردات فی غریب القرآن، تهران، مکتب المرتضوی.
ربانی، محمد (۱۳۷۸)، بهره‌گیری شایسته از محیط زیست با الهام از تعالیم اسلام، مجموعه مقالات همایش اسلام و محیط زیست، تهران، سازمان حفاظت محیط‌زیست.
صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم(ملاصدرا)، (۱۳۸۲)، الشواهدالربوبیه، تصحیح و تحقیق و مقدمه: مصطفی محقق داماد، تهران، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی‌صدرا.
طباطبایی، محمدحسین (۱۳۶۳)، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه: سیدمحمدباقر موسوى همدانى، جلد ۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
عمید، حسن (۱۳۷۱)، فرهنگ فارسی، ج ۲، چاپ دوم، تهران، انتشارات سپهر.
فهیمی، عزیزاله (۱۳۸۷)، مسئولیت مدنی ناشی از تخریب محیط‌زیست، رساله دکتری حقوق خصوصی دانشگاه امام صادق(ع).
قاسمی، ناصر (۱۳۸۰)، حقوق کیفری محیط‌زیست(مطالعه تطبیقی در حقوق ملی و بین‌المللی)، چاپ اول، تهران، سازمان حفاظت محیط‌زیست.
قمی، ابوجعفر محمد بن على بن حسین بن بابویه(شیخ صدوق)، (بی‌تا)، علل الشرایع، ج ۱۵، باب ۱۱، قم، انتشارات مکتبه الداورى.
قمی، سعید محمد بن مفید (۱۳۷۳)، توحید صدوق، تصحیح: نجفعلی حبیبی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قوام، میرعظیم (بی‌تا)، حمایت کیفری از محیط‌زیست، چاپ اول، تهران: نشر سازمان حفاظت محیط‌زیست.
کاتوزیان، ناصر (۱۳۸۲)، الزام‌های خارج از قرارداد، ش ۷۸، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران.
کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۱۱هـ.ق)، اصول الکافی، جلد ۱، تهران، دارالتعارف للمطبوعات.
متقی‌هندی، علاءالدین (۱۴۱۳هـ.ق)، کنزل العمال، جلد ۳، بیروت، مؤسسه الرصاه.
