• نورتاب و غیر نورتاب: یکی از بهترین و کاملترین تقسیم ­بندی که تاکنون انجام شده، قرار­دادن مواد و وسایل آموزشی در دو دسته­ی نورتاب و غیرنورتاب است. در این تقسیم ­بندی مواد و وسایلی نظیر فیلم متحرک، اسلاید، فیلم استریپ، طلق شفاف و پروژکتورهای مربوط به آن ها را در دسته­ی نورتاب و بقیه را در دسته غیر نورتاب قرار می­گیرند (احدیان، ۱۳۸۶)^[۲۲].

امیرتیموری۱۳۸۲، رسانه­های آموزشی را به صورت­های مختلفی تقسیم ­بندی نموده است. در یک نوع آن رسانه­های آموزشی به چهار طبقه رسانه­های دیداری (مانند، اسلاید و پوستر)، رسانه­های شنیداری (مانند رادیو، تلفن و نوارصوتی)، رسانه­های دیداری- شنیداری (مانند تلویزیون، رایانه، ویدئو) و رسانه­های چندحسی (مانند مدل ها و شبیه سازی ها) تقسیم می­شوند.
تقسیم ­بندی­های دیگری که در زمینه­ رسانه­های آموزشی صورت گرفته عبارتند از:
- رسانه­های یک­طرفه یا غیر­تعاملی: رسانه­هایی هستند که معلمان، شاگردان و افراد دیگر می­توانند برای ارائه­ مطالب به مخاطبان خود، از آن استفاده کنند. برای مثال تصاویر اطلاعات یا آگاهی­هایی را به بینندگان خود می­ دهند. اسلاید، طلق­های شفاف و فیلم­های متحرک، همگی تنها برای دادن اطلاعات یک طرفه به ببینندگان، دانش آموزان و… طرح­ریزی شده ­اند ( فردانش، ۱۳۸۸)^[۲۳]. این رسانه ­ها قدیمی­تر بوده و در طول سال­های اولیه قرن بیستم تا اواخر دهه­ ۱۹۷۰ به تدریج به وجود آمده و وسعت یافته اند (ذوفن و لطفی پور، ۱۳۸۰).

- رسانه­های دو طرفه یا تعاملی: رسانه­های تعاملی یا دو­طرفه که خود کامل و خودکفا هستند، سبب ایجاد موقعیت­های آموزشی دو­طرفه میان یادگیرندگان و فناوری می­شوند. این رسانه ­ها این گونه برنامه­ ریزی می­شوند که به یادگیرنده بازخورد بدهند، مانند کامپیوتر. با توجه به تغییر و دگرگونی زیادی در دو دهه­ اخیر در شکل آموزش رسانه­ای در مجموع فناوری رایانه باعث تغییر زیاد در روش تدریس و یادگیری شده است. مزایای اصلی رسانه­های تعاملی این است که یادگیرنده فعال را تسهیل می­ کنند و یادگیرنده را قادر می­سازد که در هر زمان از وضعیت پیشرفت خود و رابطه با هدف­های یادگیری آگاه می­ شود ( فردانش، ۱۳۸۸).

۲-۱-۷- روش کلی استفاده از مواد و وسایل آموزشی:

استفاده از هر کدام از وسایل آموزشی، نیازمند توجه و دستوالعمل خاصی است. متخصصان به منظور استفاده کلی روش ۵ مرحله­ ای را پیشنهاد می­ کنند:

• خود را آماده کنید: به عنوان مثال، فیلم متحرک را از قبل مشاهده کنید، به مواد ضبط شده گوش کنید و تصاویر را بررسی کند. فیش­ها را مطالعه و نکات لازم را یادداشت کنید.

• محیط را آماده کنید: مواد و تجهیزات لازم برای مشاهده و یا شنیدن رسانه را مرتب کنید از درستی تجهیزات قبلا رزرو شده اطمینان حاصل فرمایید. همچنین تهویه، نور و حرارت، محیط نمایش، مسئله­ حمل و نقل، و احتمالا امور ایمنی را مورد بررسی قرار دهید.

• کلاس را آماده کنید: در ابتدای کار رسانه را معرفی کنید. سپس بعد از روشن کردن آن دلایل استفاده از آن وسیله در این زمان را بیان کنید. بیان کنید که رسانه چه چیزهایی را تحت پوشش قرار می­دهد و آنچه را که آموختنش با بهره گرفتن از رسانه های به خصوص مهم است، مورد تاکید قرار دهید و همچنین باید به دانش آموزان بگویید که در انتهای کار بایستی چه کارهایی انجام دهند.

• از رسانه ­ها استفاده کنید: رسانه را از حیث فنی به درستی مورد استفاده قرار دهید. به طور مثال در فیلم متحرک از تنظیم درست تصویر، میزان و کیفیت صدا و مشاهده به طور ماهرانه و حرفه­ای نمایش فیلم، مطمئن شوید.

• پیگیری کنید: پس از استفاده از رسانه درباره محتوای آن پرسش و پاسخ و بحث نمایید. در صورت نیاز از طریق یک آزمایش و یا کار عملی تجربه­ مطرح شده­ای در رسانه ­ها را تکرار کنید. در این صورت برای اجرای کارها و مهارت­ هایی که توسط فراگیران انجام می­ شود، نظارت کنید. به طور کلی ارزش تجربه (استفاده از رسانه) مورد ارزیابی قرار دارد و نتایج را در آرشیو مرکز رسانه­های آموزشگاهی بایگانی کنید زیرا اظهار­نظرهایی که در مرکز رسانه ­ها نگهداری می­شوند، می­توانند برای کسانی که بعدا از رسانه­های مورد نظر استفاده خواهد کرد بسیار مفید و ارزنده باشند (احدیان، ۱۳۸۶).

۲-۱-۸- اصول چندرسانه ای:

مایر از صاحب­نظران سرشناس حوزه­ تعلیم و تربیت در طراحی محصولات آموزشی چندرسانه­ای، هفت اصل را به عنوان نکات کلیدی بر­شمرد، که شامل:
۲-۱-۸-۱- اصل چندرسانه­ای^[۲۴]: یادگیری بیشتر فراگیران از کلمات و تصاویر در مقایسه با کلمات صرف است. ارائه­ همزمان تصاویر و کلمات این فرصت را در اختیار فراگیران قرار می­دهد تا به ایجاد الگوهای ذهنی کلامی و تصویری و برقراری ارتباط بین آن­ها بپردازند.
۲-۱-۸-۲. اصل مجاورت زمانی^[۲۵]: ارائه­ همزمان کلمات و تصاویر منجر به یادگیری بهتر فراگیران خواهد شد. ارائه­ همزمان، بخش­های مرتبط انیمیشن و گفتار، این فرصت را در اختیار فراگیر قرار می­دهد تا بازنمایی­های ذهنی کلمات و تصاویر ارائه شده را به طور همزمان در حافظه فعال خود نگه دارد و در نتیجه ارتباط ذهنی بین این بازنمایی­های کلامی و دیداری برقرار سازد.
۲-۱-۸-۳- اصل مجاورت فضایی^[۲۶]: ارائه­ کلمات و تصاویر مرتبط در مجاورت یکدیگر بر روی صفحه­ی کاغذ یا رایانه ظاهر می­شوند زیرا لازم است فراگیران برای کاهش تصاویر و کلمات مرتبط، از منابع شناختی خود استفاده کنند.

• • • • • 1. 1. اصل انسجام^[۲۷]: به حداقل رساندن کلمات و تصاویر غیر ضروری.

           

           

       

       

   

   

۲-۱-۸-۵- اصل چگونگی وجه­حسی^[۲۸]: ارائه­ کلمات و تصاویر در قالب انیمیشن گفتاری و متن نوشتاری. یعنی هنگامی که کلمات موجود در یک پیام چندرسانه­ای در قالب متون گفتاری ارائه می­شوند، یادگیری فراگیران به مراتب بهتر خواهد بود.
۲-۱-۸-۶-اصل افزونگی^[۲۹]: ارائه­ کلمات در قالب انیمیشن گفتاری صرف به جای انیمیشن گفتاری و متن نوشتاری. هنگامی که کلمات و تصاویر هر دو به صورت دیداری ارائه می­شوند، کانال دیداری دچار اضافه بار شناختی خواهد شد. یکی از مزایای راهکارهای دیداری در این دسته از دانش آموزان این است که دانش آموزان می­توانند از آن­ها در طول مدتی که اطلاعات را پردازش می­ کنند، استفاده نمایند. اطلاعات شفاهی، مدت زمان زیادی در دسترس باقی نمی­ماند و اطلاعات شفاهی برای دانش ­آموزان که در پردازش زبانی مشکل دارند و به زمان بیشتری برای پردازش نیاز دارند، اگر اطلاعات تنها به صورت شنیداری منتقل گردد، درک پیام را در آن­ها به وجود نمی­آورند.
۲-۱-۸-۷- اصل تفاوت­های فردی^[۳۰]: تاثیر بیشتر چندرسانه ای بر فراگیران کم معلومات در مقایسه با فراگیران که از معلومات بالا برخوردارند (مایر، ترجمه ی موسوی، ۱۳۸۴).

۲-۱-۹- اهمیت و دلایل استفاده از چندرسانه ای:

با توجه به نقش و تاثیر کلی رسانه­های آموزشی در آموزش و یادگیری، یکی از دلایل عمده­ی استفاده و بکارگیری رسانه­های آموزشی در فرایند آموزش و یادگیری، نقشی است که حواس مختلف در یادگیری دارا هستند. اساسی­ترین هدف تکنولوژی آموزشی یادگیری بهتر و عمیق­تر است و یکی از راهکارهای وصول به این هدف بکارگیری کامل حواس می­باشد. نتایج تحقیقات نشان داده­اند که حواس مختلف نقش واحدی را در یادگیری دارا نیستند. یافته­های زیر این تفاوت را به خوبی نشان می­ دهند. این یافته­ ها مشخص می­ کند که در یک انسان معمولی چند درصد از یادگیری به کارگیری حواس پنج گانه صورت می­گیرد:

• ۷۵% یادگیری از طریق کاربرد حس ” بینایی” صورت می­گیرد.

• ۱۳% یادگیری از طریق کاربرد حس “شنوایی” صورت می­گیرد.

• ۶% یادگیری از طریق کاربرد حس ” لامسه” صورت می­گیرد.

• ۳% یادگیری از طریق کاربرد حس “بویایی” صورت می­گیرد.

• ۳% یادگیری از طریق کاربرد حس “چشایی” صورت می گیرد.

ملاحظه می­ شود که قسمت اعظم یادگیری انسان (۷۵%) از طریق کاربرد حس بینایی صورت می­گیرد. بعد از آن حس شنوایی (۱۳%) است. معهذا در بسیاری از موارد معلمان بر کاربرد ۱۳% حس شنوایی تاکید فراوان دارند در حالی که نتایج تحقیقات و پژوهش­هایی که در زمینه­ ” گوش دادن” به عمل آمده است اطلاعات زیر را در اختیار ما قرار می­ دهند: