۵٫۲۰

۰٫۲۰

۱۷٫۳۹

R23

۱٫۰۲

۱٫۰۸

۱٫۹۵

۰٫۱۹

۳٫۰۷

-۰٫۳۴

۶٫۹۶

R24

۱٫۲۱

۱٫۴۵

۲٫۹۴

۱٫۰۷

۵٫۹۱

-۰٫۰۱

۱۲٫۵۷

شکل۳-۱۹- مدل نقطه­ای شاخص تجمعی آلودگی در نمونه­های غبار خیابان
۳-۴-۸-نسبت خطر(Hazard Quotient)و شاخص خطر(Hazard Index)
می­دانیم فلزات سنگین موجود در غبارهای شهری می­توانند از سه راه وارد بدن شوند که عبارتند از: تنفس ذرات دوباره­معلق­شده از طریق گلو و بینی(D_inh)، بلع مستقیم ذرات(D_ing)، و نیز جذب پوستی عناصر جزئی از ذرات چسبیده به پوست در معرض قرار گرفته(D_der). دوزی که از این طرق به بدن می­رسد را می­توان از طریق ضرایب زیر محاسبه کرد:
D_ing = C ×( IngR × EF × ED / BW × AT) × ۱۰^-۶
D_inh = C × InhR ×EF ×ED / PEF × BW × AT
D_der = C ×( SL × SA × ABS × EF × ED / BW × AT) ×۱۰^-۶
LADD = ( C × EF /PEF× AT) × ( CR × ED / BW + CR × ED / BW )
IngR به معنای نرخ بلعیدن است که برای کودکان ۲۰۰ میلی گرم در روز و برای بزرگسالان ۱۰۰ میلی گرم در روز است(US EPA, 2001). InhR نرخ تنفس است که برای کودکان ۶/۷ متر مکعب در روز و برای بزرگسالان، مقدار ۲۰ متر مکعب در روز را در نظر می­گیرند(US EPA, 2001). EF تکرر در معرض قرار­گیری است و مقدار ۱۸۰ روز در سال را برای آن در نظر گرفته­اند(Ferrira- Baptista and De Miguel, 2005). EDمدت زمان درمعرض­قرارگیری بر حسب سال است، مقادیری که سازمان حفاظت از محیط­زیست آمریکا برای آن در نظر گرفته است ۶ سال برای کودکان و ۲۴ سال برای بزرگسالان می­باشد.SA، ناحیه­ای از پوست است که در معرض غبار قرار گرفته ­است، که برای کودکان ۲۸۰۰ سانتی­متر­مکعب و برای بزرگسالان ۵۷۰۰ متر­مکعب می­باشد. SL فاکتور هواخواهی پوست است که برای کودکان ۲/۰و برای بزرگسالان ۰۷/۰ میلی­گرم ­بر سانتی ­متر مکعب در ساعت می­باشد(US EPA, 2001). ABSضریب جذب پوستی است که برای تمام عناصر بجز آرسنیک ۰۰۱/۰ می باشد. این ضریب برای آرسنیک ۰۳/۰ است(US EPAM 2001). BW میانگین وزن بدن بر حسب کیلو­گرم می باشد، این مقدار برای کودکان ۱۵ و برای بزرگسالان ۷۰ کیلوگرم در نظر گرفته شده ­است(US EPA, 2001). ATمیانگین زمان است که برای عناصر سرطان­زا ۲۵۵۵۰ روز و برای عناصر غیر­سرطان­زا ED × ۳۶۵ می­باشد. C نیز حد بالایی میانگین غلظت عناصر با ضریب­اطمینان ۹۵درصد است که با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS براحتی قابل محاسبه است.

بر اساس این ضرایب می توان خارج قسمت خطر(HQ) و نیز شاخص­خطر(HI)را محاسبه کرد(US EPA, 2001):
برای عناصر سرطان­زا:
Risk = LADD × SF (SF = Slope Factor)
برای عناصر غیر­سرطان­زا:
HQ ing = Ding / oral RfD/
HQ inh = Dinh/ inhal RfD (RFD = Corresponding Reference Dose)
HQ dermal = D dermal/ dermal RfD
HI = ∑HQ
اعتقاد بر این است که اگر مقدار HI کمتر از یک باشد، هیچ خطر قابل­توجهی از اثرات غیر­سرطان­زا وجود ندارد، اما اگر HI بیشتر از یک باشد، احتمال اثرات غیر­سرطان­زا وجود دارد(US EPA, 2001).جدول ۳-۱۶نتایج محاسبه ضرایب فوق را نشان می­دهد. درمورد عناصر غیر سرطان­زا روند کاهش شاخص­خطر(HI) به صورت زیر است:
Pb > As > Cr > Mn > Sb > Cu > Cd = Ni > Zn > Co > Mo
نکته جالب توجه در این روند، خطر بالاتر کروم نسبت به عناصری مانند روی و کادمیم است که در بیشتر نمونه­ها غلظت بیشتری از کروم دارند(شکل۳-۲۰). به هرحال چنانکه در این ضریب نیز مشخص شد سرب همچنان بیشترین خطر سلامتی ناشی از ورود غبار خیابان به بدن، از راه تنفس، پوست، یا هضم را دارست ، این درحالی است که در محاسبه شاخص خطر نیز نمونه­های مربوط به معدن باما و کارخانه ذوب­آهن اصفهان مدنظر قرار نگرفت.
درمورد عناصر سرطان­زا نیز روندی که برای خطر سرطان در عناصر موردمطالعه دیده­می­ شود به صورت زیر است:
As > Cr > Co > Ni > Cd
در این مورد نیز کروم خطر بالاتری نسبت به عنصری چون کادمیم نشان می­دهد(شکل ۳-۲۱
جدول ۳-۱۶- ضریب خطر و خطر سرطان زایی برای فلزات سنگین در غبار خیابان