عملکرد علوفه خشک ………………………………………………………………………………………………………………………. ۵۷
درصد پروتئین خام …………………………………………………………………………………………………………………………. ۵۸
نتیجه گیری و بحث ………………………………………………………………………………………………………………………… ۶۰
جدول ۳-۱- تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه ………………………………………………………………………….. ۶۱
جدول ۳-۲- مقایسه میانگین صفات مورد مطالعه ………………………………………………………………………… ۶۱
منابع ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ۶۲
منابع انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………………………………. ۶۸
چکیده
این بررسی به منظور مقایسه اثر کودهای زیستی و شیمیایی بر عملکرد و صفات مرفولوژیک گیاه اسپرس در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در ۹ تیمار و ۴ تکرار در زمینی به مساحت ۸۰۰ متر مربع در بهار سال ۱۳۹۱ ( ۱۵/۰۲/۱۳۹۱) در یک قطعه زمین زراعی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی آبخوان پلدشت وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی اجرا شد.تیمار های آزمایشی شامل کود شیمیایی(NPK) کود های زیستی نیتروکسین،فسفاته بارور ۲،بیوسولفور بودند که به صورت منفرد و ترکیبی اعمال گردیدند. در هر بلوک ۹ تیمار اجرا گردید.صفات مورد مطالعه عبارت بود از ارتفاع بوته،تعداد برگ،تعداد شاخه های جانبی،عملکرد ماده خشک و میزان عملکرد دانه، عملکرد علوفه تر، خشک و درصد پروتئین بود. بر اساس نتایج حاصله، اثرسطوح مختلف کودی روی ارتفاع بوته ،تعداد برگ،عملکرد بیولوژیک و عملکرد ماده خشک در سطح احتمال یک درصد و بر صفت تعداد انشعابات ساقه و درصد پروتئین خام در سطح احتمال ۵ درصد معنی داری بود.بیشترین عملکرد در صفات ارتفاع بوته و تعداد شاخه جانبی در تیمار تلقیح با نیتروکسین+بیوسولفور+فسفاته بارورو درصفات تعداد برگ عملکرد ماده خشک و بیولوژیک تیمار کود شیمیایی بیشترین مقادیر را به خود اختصاص داد. در کلیه صفات کود های زیستی نسبت به شاهد و حتی کود شیمیایی برتری نشان داد که می توان نتیجه گرفت که امکان جایگزین کود زیستی خصوصا نیتروکسین با کود های شیمیایی می تواند بهترین شرایط را برای حصول حداکثری عملکرد کمی و کیفی در اسپرس فراهم سازد.

کلمات کلیدی: کود زیستی،کود شیمیایی،عملکرد بیولوژیک،نیتروکسین،بیوسولفور،فسفاته بارور،اسپرس
فصل اول
مقدمه و بررسی منابع
۱-۱ مقدمه
تمدن بشری با کشاورزی آغاز شد یعنی زمانی که انسانها تصمیم گرفتند به جای آنکه در پی شکار آواره بیابان ها شوند در محلی مناسب از لحاظ آب و هوا سکونت گزینند و زندگی خود را بر پایه نظمی منطقی استوار سازند. وطن انسان در قلمرویی مشخص مستلزم برخورداری از امنیت غذایی بود و بدین ترتیب آدمی راه تازه ای برای تهیه غذای خود یافت و شروع به کشت و زرع نمود. هر چند که مدت های طولانی از کابوس بشر نخستین می گذرد ولی هنوز نیز فقر، قحطی و سوء تغذیه از جمله مشکلات بزرگ انسان قرن علم و تکنولوژی می باشد. رشد بی رویه جمعیت،تخریب منابع طبیعی،آلودگی محیط زیست، سیاست های استعماری قدرت های بزرگ و بی توجهی به ارزش های عالی انسانی همگی دست در دست هم داده و سرنوشتی مبهم را در فراسوی آینده زندگی بشر قرار داده است(کوسیکامکوس ،۱۹۹۹) .در شرایطی که چهره حدود ۳/۱ از خاک نشینان کره زمین از درد سیلی فقر درهم پیچیده است و حدود ۳۰/۰ تا ۵/۲ میلیارد نفر از مردمان جهان به صورت پنهان و آشکار دچار سوء تغذیه هستند عده ای از انسانها در بعضی از نقاط دنیا به دلیل زیادی ثروت و خوراک به انواع مرضهای خطرناک دچار می گردند و از عالم انسانیت خارج می شوند(مارتینز،۱۹۹۲).در مجموع دانه غلات و حبوبات نزدیک به ۳/۲ از مواد غذایی مردمان مناطق آسیا و آفریقا را به صورت مستقیم تأمین می کنند.در حالی که در اروپا،آمریکا شمالی،آرژانتین،استرالیا و زلاندونو این نسبت به ۳/۱ تقلیل پیدا کرده است و این ممالک به صورت غالب از فراورده های دامی استفاده می کنند(راشد محصل و همکاران،۱۳۷۶).کارشناسان و متخصصان کشاورزی اعتقاد دارند که افزایش تولید غذا در جهان از طریق افزایش سطح زیر کشت بیش از این میسر نیست زیرا هر جا که آب و زمین مناسبی وجود داشته، کاشت هم صورت گرفته است(میر هادی،۱۳۸۰).
حتی بعضی از کشورهای مثل هند و چین پا را فراتر نهاده با خشک کردن حاشیه دریاها، زمین قابل کشت ایجاد کرده اند، در کشور های در حال رشد مثل ایران هم زمین های حاصلخیز و قابل کشت فراوانی وجود دارد که در حال حاضر بدون کشت رها شده اند، ولی محدودیت آب، مانع از به زیر کشت در آوردن آنها می شود. لذا با افزایش روز افزون جمعیت در جهان به خصوص در کشورهای در حال رشد، افزایش تولید و تهیه غذای کافی، فقط با افزایش محصول در واحد سطح امکان پذیر است، برای افزایش تولید در واحد سطح راه های زیادی وجود دارد، از طریق تحقیقات به نژادی یا به دست آوردن ارقام پر محصول و سازگار با شرایط آب و هوایی، خاک و محیط های مختلف و تهیه ارقام مقاوم به آفات و بیماری ها و غیره و از طریق تحقیقات به زراعی، با انجام صحیح و به موقع عملیات زراعی و مصرف نوع مطلوب نهاده های کشاورزی از جمله تهیه زمین، تاریخ کاشت ،میزان بذر در هکتار، کیفیت بذر، تعداد بوته در هکتار،میزان و موقع آبیاری، میزان و موقع پخش کود، نوع کود مصرفی، مبارزه با علف های هرز، برنامه تناوب و آیش می توان محصول بیشتری به دست آورد (میر هادی، ۱۳۸۰).
فصل اول
۱_۲_کلیات
۱-۲-۱-گیاهشناسی
اسپرس گیاهی است از تیره Fabaceae زیر تیره Papilionaceaeو قبیله Hedysareae و جنسOnobrychisکه دارای قدمت چندین صد ساله در کشور می باشد. در گزارش های مختلف تعداد ۵۰ الی ۷۰ گونه از این جنس را در ایران گزارش نموده اند که در بین این گونه ها گونه O.sativa از نظر خصوصیات زراعی مطلوب ترین بوده و عموما منظور از اسپرس این گونهمی باشد. اسپرس گیاهی است چند ساله بدون خار که دارای ریشه عمیق به قطر یک متر تا پنج سانتی متر و عمق چند متر با انشعابات جانبی بسیار (تقریبا دو برابر یونجه)می باشد. ساقه های این گیاه قائم , تو خالی با ارتفاع حدود یک صد سانتیمتر که از قسمت طوقه برخاسته است. برگ های اسپرس شانه ای متقابل که معمولا دارای ۷ تا۱۰جفت برگچه به شکل بیضی می باشند.
اسپرس دارای گل آذین خوشه ای منفرد و قائم به طول ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر که واجد دست کم ده گل صورتی یا سرخ آبی با رگه های قدری تیره است. هر گل آذین دارای پنج گلبرگ شامل ۲ بال،۲ ناو و یک درفش می باشد که اندام نر و ماده گیاه در داخل دو گلبرگ ناو بوده و با اندک فشار به این گلبرگ ها آزاد می شوند. میوه این گیاه به صورت غلافی نا شکوفا به شکل عدس سطح خارجی آن مشبک و برجسته می باشد درون هر غلاف یک دانه منفرد قلوه ای شکل، با سطح صاف به رنگ قهوای, زیتونی روشنیا تیره به طول ۳ میلی متر که ناف آن در میانه مقعر می باشد(امید بیگی۱۳۸۴).
۱-۲-۲- تهیه زمین و کاشت اسپرس
اسپرس در اراضی آهکی و خشک و نسبتا سبک به خوبی رشد می کند و بر عکس در زمین ها زهدار که دارای سفره زیر زمینی بالا و اراضی شور و اسیدی محصول چندان خوبی تولید نمی کند. به طورکلی نباید اسپرس و یونجه را از نظر تناسب استفاده در یک منطقه با یکدیگر مقایسه نمود و معمولا در مناطق مناسب برای یونجه کمتر به کشت اسپرس مبادرت می شود. بستر کشت اسپرس باید دارای خاکی حاصلخیز، لومی، عاری از علفهای هرز، با شیب مناسب و تهویه مطلوب باشد. بعد از انتخاب زمین، توجه به تاریخ مناسب کشت و انجام شخم به موقع، آزمایش خاک جهت تعیین مقادیر کود مورد نیاز ضروری است. از آنجا که اکثر خاکهای ایران آهکی می باشند لذا برای زراعت اسپرس مناسب اند چرا که این نوع خاک ها کلسیم و منیزیم مورد نیاز گیاه را تامین کرده  درکشت بهاره انجام یک شخم  پائیزه عمیق یا خیلی عمیق به عمق ۳۰-۲۵ سانتی متر بسته به نوع خاک ضروری است. در بهار، یکی دو هفته قبل ازکشت در صورت امکان ۵۰-۴۰ تن کود حیوانی در زمین پخش کرده و در جهت عمود بر شخم دیسک و دندانه زده می شود. آخرین مرحله تسطیح زمین، دادن کودشیمیایی و بذر کاری است. در کشت پائیزه هم مراحل آماده سازی  بستر کشت به همین ترتیب می باشد. بستر مناسب کشت باید دارای خاکی نرم و با خاکدانه باشد(امید بیگی۱۳۸۴).
۱-۲-۳- زمان کاشت
مناطق مهم کشت و کار اسپرس در ایران اردبیل، کردستان، شهر کرد، آذربایجان شرقی و غربی، اصفهان، دماوندو فیروزکوه، قزوین، زنجان، طالقان و بعضی دیگر از مناطق سردسیری کشور می باشد و در تمامی مناطق فوق الاشاره به علت مقاومت گیاهچه به سرما می توان این گیاه را به صورت پاییزه و بهاره کشت نمود البته در این ارتباط بهتر است در پاییز قبل از فرا رسیدن سرمای زمستانه و یخبندان گیاه به مرحله ۲ تا ۳ برگی رسده باشد و در بهار احتمال یخبندان زمین وجود نداشته باشد.  اسپرس به صورت بهاره و پاییزه قابل کشت است البته باید در نظر داشت که در پاییز قبل از فرا رسیدن سرمای زمستان و یخبندان، گیاه به مرحله  ۲- ۴ برگی رسیده و در بهار نیز احتمال یخبندان زمین نباشد. بهترین عمق کاشت بذر در۸-۵ سانتی متری است (امید بیگی۱۳۸۴).
۱-۲-۴- میزان بذر مصرفی
جهت ایجاد مزرعه ای یکدست و با دوام استفاده از بذور سالم، خالص و دارای قوه نامیه بالا (بیش از۹۵%) ضروری می باشد. میزان بذر مصرفی در یک هکتار حداکثر۳^[۱] تا ۵۰ کیلوگرم است. اگر بذر با غلاف باشد این مقدار افزایش می یابد که مقدار دقیق توصیه شده به کیفیت بذر و شرایط میکرو و ماکرو کلیمایی بر می گردد (امید بیگی۱۳۸۴).
 ۱-۲-۵- آبیاری
آبیاری اسپرس همانند یونجه است ولی چون  اسپرس به عنوان گیاه مقاوم در برابر خشکی معروف بوده و  نیاز آبی اسپرس کمتر از یونجه است. از این رو می توان آنرا در مناطقی که بارندگی سالیانه  آن بیش از ۳۰۰ میلی متر باشد به صورت دیم کاشت (امید بیگی۱۳۸۴).
۱-۲-۶- کوددهی
در رابطه با نیاز کودی اسپرس ذکر این مساله ضروری است که این گیاه به دلیل داشتن غدد تثبیت در ریشه های فرعی خود توانایی استفاده از نیتروژن آزاد هوا را دارد و به همین دلیل بعد از رشد و توسعه کامل ریشه و شرایط مناسب برای فعالیت غده های ریزوبیوم نیاز به تامین نیتروژن از طریق کود نیتروژنه میسر نیست ولی در سال اول کاشت به دلیل عدم تکامل ریشه ها و غدد مذکور نیاز به حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار اوره همزمان با کاشت و ۲۰۰ تا ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار فسفات آمونیوم قبل از کاشت می باشد. بعد از آماده سازی زمین، قبل از کاشت  ۲۰۰ تا ۲۵۰ کیلوگرم در هکتار فسفات آمونیوم، ۱۵۰ کیلوگرم پتاس، ۱۰۰- ۵۰ کیلوگرم اوره به عنوان استارتر باید به خاک اضافه گردد و بعد  از هر چین  نیز حداقل ۵۰ کیلوگرم اوره به خاک اضافه می شود(زرگری، ۱۳۷۲).
جداول۱-۱ توصیه کودی فسفر و پتاسیم را برای اسپرس نشان می دهد.
جدول ۱-۱- توصیه کودهای فسفره بر مبنای فسفر قابل جذب خاک(زرگری، ۱۳۷۲).