با توجه به جدول بالا در تعریف غم و غصه در میان زنان سرپرست خانوار، میزان فکر کردن به ناتوانی در پاسخ به نیازهای فرزندان نسبت به مابقی عوامل اصلی، بیشتر زمینه­ ساز افسردگی بوده و پس از آن فکر کردن به ازدواج اجباری و ناموفق بیشترین فراوانی را داشته است. سومین عامل، فکر کردن به فقر و تنگدستی دوران کودکی و در نهایت فکر کردن به ارضا نشدن نیازهای عاطفی در دوران کودکی بوده است.
۴-۱-۵. استرس و نگرانی برای آینده‌ی فرزندان و احساس راکد بودن: زمینه­ ساز نداشتن احساس شادمانی

یکی از مهم­ترین عوامل استرس‌زا و نگران‌کننده در زنان سرپرست خانواده، نگرانی نسبت به آینده فرزندان است؛ به‌طوری که در میان مصاحبه های انجام گرفته بیشتر آن‌ها در پاسخ به این پرسش که “در حال حاضر چه چیزی باعث افزایش شادمانی شما می­ شود؟” به تضمین از تأمین نیازهای زندگی آتی فرزندان­شان اشاره داشتند. در مجموع آنچه موجب شادمانی آن‌ها می‌شد، اطمینان از خوشبختی فرزندان­شان بود. البته تعداد زیادی هم بعد از موفقیت فرزندان­شان، پیشرفت و تحرک خودشان را در افزایش شادمانی‌شان مؤثر می­دیدند و از اینکه به دیگران نشان دهند که می­توانند در تمام زمینه ­های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و …­ پیشرفت کنند، شاد شده و اعتماد به نفس‌شان بیشتر می­شد. در نتیجه طبق مصاحبه­ ها عامل اصلی افزایش احساس شادمانی زنان سرپرست خانوار در دو مقوله زیر قابل بیان است:

1. 1. اطمینان از آینده‌ی فرزندان

1. 1. احساس پویا بودن

زنان سرپرست خانوار به حدی نگران آینده فرزندان و وضعیت تحصیلی و کاری آن‌ها بودندکه شادمانی را در زندگی‌شان احساس نمی­کردند و دچار استرس شدید شده بودند. ۹۴ درصد آن‌ها، در وضعیت کنونی خود، اطمینان از آینده‌ی فرزندانشان را عامل اصلی افزایش شادمانی‌شان بیان کردند.
«وقتی شاد می­شوم که بچه­هایم سروسامان بگیرند. عروسی دختر و پسرم را ببینم یا دانشگاه قبول شوند، خیلی به آینده‌شان فکر می­کنم. حتی تا حالا یک شب هم با خیال راحت نخوابیده‌ام، خیلی نگرانم. به هیچ عنوان برای خودم چیزی نمی­خواهم، فقط پیشرفت بچه­هایم مرا شاد می­ کند» (زن ۴۸ ساله، علت سرپرستی: فوت همسر).
«به‌حدی درفکر بچه­هایم هستم که مثل پدرشان نشوند و یک زندگی سالم نصیبشان شود که استرس تمام وجودم را گرفته است. در این شرایط چه چیزی شادم می‌کند، جز خوشبختی بچه­هایم!» (زن ۴۶ ساله، علت سرپرستی: زندانی بودن همسر).
«در حال حاضر چیزی که خیلی شادم می­ کند، بچه­هایم هستند. وقتی بدانم بچه­های من مثل بچه­های مردم بین در و همسایه سرشان را بالا می‌گیرند و برای خودشان کسی شده‌اند، شاد می‌شوم. تمام ذهن و فکر من به آینده‌ی آن‌ها درگیر است؛ تا صبح از ترس آینده‌ی این دوتا بچه خواب ندارم. فقط خوشبختی بچه­هایم شادم می­ کند» (زن ۴۳ ساله، علت سرپرستی: رها کردن همسر).
«در حال حاضر فقط بچه­ام شادم می­ کند. اگر بتوانم او را به جایی برسانم که مثل خودم نشود و مطمئن بشوم که آینده‌ی خوبی در انتظارش است، خیلی خوشحال می‌شوم. از اینکه با چه کسی ازدواج می­ کند، زندگی‌اش چطور می‌شود، خیلی می­ترسم ذهنم همیشه درگیر آینده‌ی اوست» (زن ۳۷ ساله، علت سرپرستی: طلاق).
«از اینکه پسرم به هدفش برسد و آنچه می­خواهد بدون مانع به‌دست بیاورد، احساس شادمانی می­کنم. اما وقتی بفهمم برای هر کدام از بچه­هایم مشکلی پیش آمده ناراحت می‌شوم. در کل شادمانی من وقتی افزایش پیدا می­ کند که بچه­هایم در همه‌ی زمینه‌ها موفق شوند و دیگر خیالم از آن‌ها راحت باشد. اگر از لحاظ اقتصادی از من مستقل شوند، خیلی خوشحال می‌شوم» (زن ۵۵ ساله، علت سرپرستی: متواری شدن همسر).
«وقتی ببینم بچه­هایم دستشان در جیب خودشان رفته و برایم کادو خریده‌اند، زیارتگاه رفته‌اند یا گردش رفته‌اند خیلی شاد می‌شوم و از اینکه بچه­هایم مثل بچه­های مردم نمی ­توانند گردش یا مسافرت بروند ناراحت می‌شوم» (زن ۵۴ ساله، علت سرپرستی: اعتیاد همسر).
همان­طور که گفته شد هر نوع پیشرفتی در زندگی زنان سرپرست خانوار به‌نحوی که اثربخشی آنان و احساس موثر بودنشان را اثبات کند، باعث افزایش شادمانی در آنان می­ شود. طبق مصاحبه­ ها هر پیشرفتی که موجب احساس استقلال آن‌ها شود از تحصیلات گرفته تا خرید لوازم منزل در افزایش شادمانی‌شان مؤثربوده است. به‌طوری که حدود ۷۴ درصد آن‌ها معتقد بودند که احساس پویایی و تأثیرگذار بودن اعتماد به نفس بیشتری به آن‌ها می‌دهد و شادشان می­ کند. البته آن‌ها این موضوع را بعد از ذکر موفقیت و پیشرفت فرزندانشان عامل اصلی شادمانی می­دیدند.
«وقتی که دخترم چیزی از من می­خواهد و من برایش برآورده می‌کنم، وقتی بدانم آینده‌ی خوبی در انتظارش است، شاد می­شوم و با شادی او شادتر می‌شوم. موضوع دیگری که مرا شاد می­ کند، پیشرفت خودم است. وقتی که بتوانم تحرکی در زندگی ایجاد کنم و نسبت به دیگران برتری پیدا کنم و خودم را اثبات کنم، شاد می­شوم» (زن ۳۹ ساله، علت سرپرستی: فوت همسر).
«اول با بچه­هایم شاد می­شوم؛ با دیدن موفقیت و تحصیلات‌شان. من همه چیزم را برای بچه­هایم گذاشته‌ام. شادی آن‌ها شادم می­ کند و دوم اینکه اگر خودم پیشرفتی داشته باشم؛ مثلاً وقتی یخچالم خراب شد و توانستم یخچال بخرم، احساس پیشرفت به من دست داده بود و این حرکت که از خودم باشد، شادم می‌کند» (زن ۵۳ ساله، علت سرپرستی: طلاق).
«بچه­هایم سروسامان بگیرند و سالم باشند، شاد می‌شوم. یک موقع­هایی اگر بتوانم چیزی برای خانه‌ام بخرم، روحیه­ام عوض می­ شود و شاد می‌شوم» (زن ۵۱ ساله، علت سرپرستی: متواری شدن همسر).
«اگر بتوانم پیشرفت کنم و روزی خیاط بزرگی بشوم، حدقل طوری باشد که بتوانم ۱۰ چرخ خیاطی بخرم، خیلی شاد می‌شوم. اگه پول داشتم الان جزء بهترین خیاط­ها بودم. شرکت در کلاس­های هنری پول می­خواهد. خیلی کلاس­های دیگر هم دوست دارم بروم اما دستم خالی، گرفتن هر مدرکی پول می­خواهد.» (زن ۳۴ ساله، علت سرپرستی: طلاق).
«وقتی که به هدف و برنامه­ام برسم، شاد می­شوم. مثلاً بچه­هایم در درس‌شان موفق باشند یا خودم بتوانم موفقیتی در زندگیم به‌دست بیاورم. وقتی سیکلم را به دیپلم و بعد به فوق­دیپلم تبدیل کردم، خیلی خوشحال شدم. به‌طور کلی از اینکه در چیزی که هستم نمانم، از اینکه پویا باشم خوشحال می­شوم و از اینکه دیگران محض رضای خدا برایم کاری کنند، ناراحت می‌شوم؛ ولی وقتی خودم برای خودم کاری کنم، خوشحال می­شوم. در واقع اگر بتوانم به اطرافیانم نشان بدهم که شخصی پویا هستم و به خودم متکی هستم، شاد می‌شوم» (زن۳۸ ساله، علت سرپرستی: طلاق).
جدول شماره(۴-۴): عامل اصلی افزایش شادمانی

بنابراین بنا به مصاحبه های انجام شده میزان اطمینان از آینده‌ی فرزندان و در مرتبه‌ی بعدی احساس پویا بودن عامل اصلی افزایش احساس شادمانی در وضعیت کنونی زنان سرپرست خانوار است.
۴-۱-۶. احساس نابرابری: زمینه­ ساز نداشتن احساس شادمانی
در مصاحبه­ ها از زنان سرپرست خانوار پرسش شد “وقتی خودتان را با اطرافیان­تان مقایسه می­کنید به چه چیزی می­رسید؟” در پاسخ میزان بالایی از احساس نابرابری مشاهده شد که بر احساس شادمانی آن‌ها تأثیرگذار بوده و باعث شده که از زندگی خود راضی نباشند. نابرابری­های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی از انواع نابرابری­هایی است که این گروه از آن رنج می­بردند.
حدود ۸۰ درصد از زنان سرپرست خانوار احساس نابرابری اجتماعی می­کردند. آن‌ها با مشکلاتی مثل احساس تنهایی، انزوا، طردشدگی و عدم درک از سوی دیگران و فشارهای منفی اجتماعی همچون نگرش منفی نسبت به زنان بیوه و مطلقه مواجهندکه آن‌ها را به سمت انواع بیماری‌های روحی و روانی که برجسته‌ترین آن‌ها افسردگی است، سوق می‌دهند و در نتیجه گمان می­کردند، هیچ‌وقت زندگی شادی نخواهند داشت.
«بیشتر مواقع می­گویم خدایا مگر من گناهکارم که این­گونه با من برخورد می­ کنند؟! در و همسایه­ها یک جور بدی به من نگاه می­ کنند. احترامی که زن‌های دیگر دارند، من ندارم. همه دوست دارند در خوشبختی و راحتی زندگی کنند، حالا که من بدبختم و وضعیت زندگی­ام این‌طور است. گناه که نکرده‌ام، طلاق گرفته‌ام» (زن ۵۳ ساله، علت سرپرستی: طلاق).
«وقتی بین همکارانم می­بینم که یک سرماخوردگی ساده گرفته‌اند و دو روز نمی‌آیند سرکار و بعد همه به او زنگ می­زنند، بقیه حواس‌شان به او است؛ ولی من در موقعیتی بدتر از او قرار گرفته‌ام و به خاطر موقعیتم مجبورم تحمل کنم و کسی را ندارم که به او بگویم و وقتی حمایتی نمی­بینم، ناراحت می­شوم از اینکه کسی را ندارم که با او رفت و آمد کنم و بتوانم به او تکیه کنم، احساس تنهایی می­کنم و همیشه گریه می­کنم» (زن ۳۸ ساله، علت سرپرستی: طلاق).
«وقتی در مقایسه با دیگران به خودم نگاه می­کنم، می­گویم خدایا من چقدر تنها هستم، چرا هیچ کس دوست ندارد با من و بچه­هایم رفت وآمد کند. زندگی بقیه چقدر شاد است، مگر من با دیگران چه فرقی دارم که کسی دوست ندارد برای من و بچه­هایم وقت بگذارد و به خانه‌ام بیاید؟!» (زن ۵۵ ساله، علت سرپرستی: متواری شدن همسر).
حدود ۷۴ درصد از زنان سرپرست خانوار احساس نابرابری اقتصادی می­کردند. این گروه از زنان چون به تنهایی، یعنی بدون فرد شاغل در خانواده، تأمین معاش را برعهده داشتند؛ از وضعیت اقتصادی مناسبی برخوردار نبودند و در نتیجه از نابرابری اقتصادی رنج می­بردند. آن‌ها در نهایت احساس افسردگی و غم داشتند.
«بیشتر مواقع می­گویم چرا فلانی خانه دارد و من ندارم؟! من که تلاش می­کنم! چرا کسی که تلاش نمی­کند خوشبخت‌تر است؟! چرا من در طبقه­ای قرار گرفته‌ام که فقر را تحمل کنم؛ ولی فلان کس از اول مرفه بوده و هست و خواهد بود. خوشبختی مال اوست، خیلی این فکرها آزارم می­دهد، اگر من وضعیت مالی‌ام خوب بود مجبور نبودم در خانه­های مردم کار کنم و هزاران حرف را به جان بخرم» (زن ۳۷ ساله، علت سرپرستی: طلاق).
«بیشتر مواقع می­گویم خوشا به حال آن‌هایی که نشسته‌اند در خانه‌های­شان و یک شوهر ثروتمند دارند و مجبور نیستند کار کنند. چرا زندگی بعضی­ها آن اندازه شاد است و من باید در نهایت بدشانسی و بداقبالی این طور در بی‌پولی زندگی بچه­ام را بچرخانم» (زن ۳۹ ساله، علت سرپرستی فوت همسر).
با توجه به اینکه اکثر این زنان، سواد کمتری نسبت به کل جمعیت دارند ۶۰ درصد آن‌ها احساس نابرابری فرهنگی می­کردند. پایین بودن سطح سواد، شرایط نابرابر در بازار کار، نداشتن مهارت و تخصص از جمله علل این احساس بوده است. در واقع چون برخی از زنان سرپرست خانوار به لحاظ جایگاه فرهنگی و سطح تحصیلات در مرتبه پایین‌تری از زنان در خانواده‌های مردسرپرست قرار دارند و در موقعیتی نیستند که بتوانند از لحاظ فرهنگی جایگاهی در اجتماع به‌دست بیاورند، احساس نابرابری و نارضایتی از زندگی خود می­کردند.