مفهوم کلی جغرافیای جهانگردی را می توان به این شرح بیان نمود : مطالعه شرایط جغرافیای جهانگردی و بررسی وابستگی ها بین شکل های مختلف وقت گذرانی باعوامل گوناگون طبیعی و فرهنگی (شکویی ۱۳۵۴، ص ۴).
۲-۵- انواع توریسم
گردشگری دارای اهداف خاصیت که هرکدام از گردشگران با آن نیت به سفر می پردازند. بنابراین شناخت انگیزه های گردشگران در بحث گردشگری مهم است.
توریسم قومی : در این نوع گردشگری، گردشگران به منظور مشاهدهٌ سبک زندگی افراد بومی و قومی مسافرت می کردند که با نحوه ی پوشش افراد بومی، منازل آنها، حضور در جشن ها و شرکت در مراسم مذهبی آنهاست. که هدف گردشگری قومی، شناخت اقوام مختلف و شرکت در تجربه های آنهاست.
توریسم تاریخی : گردشگران به بازدید از موزه ها، مسجدها، کلیساها و آثار و باناهای تاریخی میپردازند که تمام این آثار یادآور عظمت و شکوه کشورهای باستانی مانند ایران، مصر و یونان است همچنین گردشگران از نمایشنامه هایی که وقایع مهم دوران گذشته را بازسازی می کند استقبال خواهند کرد.
توریسم تفریحی و استفاده از تعطیلات : شامل گردشگرانی می شود که جهت استفاده از تعطیلات، تفریح، استراحت و استفاده از آب و هوای گرمتر یا خنک تر از محل اقامت به مکان دیگری نقل مکان میکنند.
توریسم فرهنگی - آموزشی : مقصود از این نوع گردشگری آّشنایی با مواریث فرهنگی، هنری، آداب و رسوم، بناها و آثار تاریخی با هدفهای آموزشی، تحقیقاتی، و پژوهشی صورت می گیرد.
توریسم جوانان : مسافرت جوانان با اهداف آموزشی، تفریحی و ورزشی است که هم اکنون در بسیاری از کشورها مورد توجه قرار گرفته است.
توریسم تفریحی و ورزشی : گردشگر تفریحی و ورزشی توجه خود را را معطوف به شرکت در فعالیتهای ورزشی، استفاده از چشمه های آب معدنی، حمام آفتاب و دیگر فعالیت های اجتماعی در یک محیط دلنشین و راحت می کند. برخی از این مناطق مورد علاقه به طور معمول سواحل دریا، پیست های اسکی، زمین های بازی و میدان های اسب دوانی است.
توریسم ماجراجویانه : بسیاری از افراد در سفر دست به کارهایی می زنند که مخاطره آمیز است و میخواهند در این زمین تجربه هایی بدست آورند به همین سبب ممکن است از راه های جدید یا غیرعادی، مهارت و توانایی های جسمی را بیازمایند و به همین منظور به کوهنوردی، قایقرانی یا صخره نوردی میروند. به طور کلی این سفرهای مخاطره آمیز یا حادثه جویانه به مقصدهای پرخطر مانند قلب کویر، غارهای ناشناخته، مسیرهای فاقد جاده، قلل کوه ها، رودخانه ها جنگل ها و مناطق طبیعی دیگر انجام میشود.
توریسم سلامت : منظور اینکه گردشگر به مکان هایی برود که بتواند در آنجا خدمات درمانی و پزشکی انجام دهد. بنابراین چنین گردش یا سفری مستلزم فعالیت های گوناگون بوده که هر یک مسئله بهداشت و سلامت فرد و یا گردشگر، مدنظر است. نمونه های اصلی این نوع سفرها عبارتند از : مراقبت های بهداشتی، زیبایی اندام، گذراندن دورهٌ نقاهت و بازپروری، استفاده از چشمه های آب درمانی گردشگری دارای اهداف خاصیت که هرکدام از گردشگران با آن نیت به سفر می پردازند. بنابراین شناخت انگیزه های گردشگران در بحث گردشگری مهم است.
۲-۶- توسعه پایدار و گردشگری پایدار
توسعه پایدار نوعی راهبرد توسعه است که تمام داراییها و منابع طبیعی و انسانی را به خوبی منابع مالی و فیزیکی برای افزایش ثروت در بلند مدت مدیریت می کند. توسعه پایدار مخالف هر سیاست با عملکردی است که به نوعی منافع نسل های بعدی را به خطر بیندازد. (کاظمی، ۱۳۸۳، ) بطور کلی با در نظر گرفتن تعریف توسعه پایدار و اهمیت توسعه گردشگری پایدار، شاخص های یک برنامه توسعه باید مورد توجه قرار گیرد. (خاکساری، ۱۳۸۲)
سه اصل پایدار عبارتند از:
الف- پایداری زیست محیطی
ب- پایداری عوامل فرهنگی و اجتماعی
ج- پایداری اقتصادی (پارسائیان، ۱۳۷۷)
۲-۷- گردشگری بر پایه طبیعت ( اکوتوریسم )
اکوتوریسم، نوعی از گردشگری است که ریشه های آن به طبیعت و محیط های باز بر می گردد. (رضوانی، ۱۳۸۷) نخستین مسافرانی که حدود نیم سده پیش از سرنگیتی بازدید کردند، و یا ماجراجویانی که در هیمالیا کوه پیمایی کردند، را می توان از نخستین اکوتوریست ها به شمار آورد (Lindberg,1993) به طور کلی اصطلاح اکوتوریسم برای نخستین بار توسط میلر وارد ادبیات گردشگری شد و راه خود را به سوی جنبش توسعهٌ پایدار گشود. در این دیدگاه، اکوتوریسم در وهلهٌ نخست ناظر بر ملاحظات زیست محیطی و مفهوم توسعهٌ پایدار است و در آن طبیعت گردی در درجه دوم اهمیت قرار می گیرد. (رضوانی، ۱۳۸۷)
۲-۸- ارکان اصلی اکوتوریسم
استفادهٌ پایدار از تنوع زیستی و منابع طبیعی
به حداقل رساندن تاثیرگذاری بر محیط زیست طبیعی و فضاهای اجتماعی - فرهنگی، به ویژه از نظر تغییرات آب و هوایی، مصرف انرژی و فرهنگ های سنتی
مشارکت موٌثر و کامل تمامی طرف های دارای نفع، به ویژه اجتماع های محلی و اهالی بومی.
افزایش آگاهی و آموزش زیست محیطی تمامی طرف های دارای نفع، به ویژه گردشگران و میزبان های آنها
منافع اقتصادی پایدار برای همهٌ فعالان این عرصه.
۲-۹- مفهوم ژئوتوریسم
واژه ژئوتوریسم اصطلاحی میان رشته ای مرکب از دو کلمهٌ “ژئو” و “توریسم” است. خود توریسم نیز علمی چند رشته ای است که مفاهیم اقتصاد، سیاست، و فرهنگ را در بر می گیرد. ژئوتوریسم حد و مرز تعریف شده ای دارد که توریسم زمین شناختی در کانون توجه آن است. (نیوسام و داولینگ، ۱۳۸۸).
این واژه به منزلهٌ بخشی از دارایی های قابل عرضه به گردشگران در حلقهٌ بازار گردشگری است. صاحب نظران به طور جمعی در این امر توافق دارند که ژئوتوریسم پتاسیل عظیمی برای بسیاری از مناطقی که رونق توریستی ندارند به وجود می آورد. (حاج علیلو، ۱۳۹۰ ص۲۴)
۲-۱۰- قلمرو ژئوتوریسم
قلمرو ژئوتوریسم با شکل زمین، فرایندهای زمین، و ترکیب آن ها با مجموعهٌ بزرگ صنعت گردشگری مشخص می شود.
۲-۱۱- شکل های جالب زمین
شکل های جالب زمین در علم ژئوتوریسم شکل هایی از جمله موارد زیر است :
آتشفشان ها، یخچال ها، چشم اندازهای رودخانه ای، پدیده های حاصل از باد، شکل های کارستی، پدیدههای رسوبی (چینه بندی، دگرشیبی)، شکل های ساحلی، رخنمون های سنگی، مقاطع سنگ پوش، و شکل کانی ها و بلورها (حاج علیلو، ۱۳۹۰ ص۲۷)
۲-۱۲- فرایندهای زمین
شکل زمین به دلیل ارتباط مستقیم با اقلیم، پویایی مداوم زمین حفظ می کند. (بل، ۱۳۸۲) از طرف دیگر، فعالیت های درونی زمین گاهی به طور سریع یا بطئ نمود خارجی می یابند؛ از جمله فعالیت های آتشفشانها یا فرایندهای بطئ کوه زایی. اهمیت این مثال ها علاوه بر شکل زمین، در صنعت ژئوتوریسم است. (حاج علیلو، ۱۳۹۰ ص۲۷)
۲-۱۳- ژئوسایت ها
بسیاری از مردم با رشد و نمو و پویایی گیاهان و طبیعت جاندار آشنایی دارند؛ اما عده بسیار قلیلی از وجود رشد و نمو و زیبایی های طبیعت بی جان آگاهی دارند، چنان که باور این حقیقت که برخی کانیها در حفرات داخل زمین و در میان سنگها همانند گلها به صورت بلورهایی زیبا روییده اند (متبلور شده اند) و رنگ های متنوعی دارند برای عده زیادی سخت خواهد بود. (نکوئی صدری، ۱۳۸۸، ص ۲۳)
مکان هایی که دارای شکل ها و فرایندهای جالب زمین شناسی و ژئومورفولوژیکی هستند در صورت ایجاد زیر ساخت های گردشگری به ژئوسایت بدل می شوند. در واقع، مکانی را که دارای شکل یا فرایند زیبا، جالب، و تأثیرگذار زمین شناختی است با ایجاد امکانات اقامتی و مسیرهای گردشگری و مدیریت مربوط به حفظ آن جاذبه می توان به ژئوسایت تبدیل کرد. (حاج علیلو، ۱۳۹۰ ص ۲۸)
۲-۱۳-۱- ژئوسایت های اولیه
ژئوسایتهای اولیه دارای صورت های ویژهٌ زمین شناختی و ژئومورفولوژیکی هستند (هم به صورت طبیعی و هم به صورت مصنوعی) که در داخل محدوده های مرزبندی شده در نواحی روباز رخنمون دارند و به طور محلی به دلیل ارزش تفسیری، آموزشی، یا علمی اهمیت دارند (هوز، ۲۰۰۳).
۲-۱۳-۲- ژئوسایت های ثانویه
سایر مکان های ژئوتوریسمی مثل موزه های علوم زمین و مجموعه های کتابخانه ای، مراکز بازدید ژئوتوریسمی در فضاهای بسته، موزه های محل سکونت زمین شناسان معروف، نمایشگاه تابلوها و تمثالهای مخصوص اعلام وقایع، و مکان های یادمان وقایع تاریخ گذشتهٌ زمین شناسی را ژئوسایت های ثانویه می نامند. (حاج علیلو، ۱۳۹۰ ص ۲۹).
۲-۱۴- نمونه ای از ژئوسایتهای ایران و جهان
ایران دارای فرهنگ و تمدن غنی و نیز محیط طبیعی برجسته ای است خصوصیات مختلف فرهنگی و طبیعی ایران، آن را در زمره ی یکی از ده کشور سرآمد گردشگری جهان قرار داده است. (فرانسیسکو فرانجیالی، دبیر کل سازمان جهانی توریسم، ۲۰۰۴) و جاذبه های باستان شناختی، فرهنگی و طبیعی آن، بستری بسیار مناسب برای توسعهی ژئوتوریسم بوجود می آورد. (نجف زاده، ۱۳۸۸، ص ۱۷۳)
۲-۱۵- مفهوم ژئوپارک
به محدوده ای گفته می شود که پدیده های زمین شناسی بی همتا و تاریخچهٌ تکامل زمین شناسی مشخص شده باشند و از نظر علمی و زیبا شناختی و وجود سایر آثار طبیعی، باستان شناسی، تاریخی، و فرهنگی جایگاه مهم، ویژه، و فراوانی زیادی دارد. این محدوده ممکن است از میان مناطق حفاظت شدهٌ سازمان محیط زیست کشورها و نیز محدودهٌ جدید منتخب با برنامهٌ جفاظتی مدون در کشورها باشد (گفتهٌ شفاهی علیرضا امری کاظمی از تصمیمات نهمین کنفرانس ژئوپارک های اروپایی، یونان، ۲۰۱۰)
۲-۱۶- مفهوم ژئوپارک از دیدگاه یونسکو
سازمان علمی فرهنگی یونسکو، ژئوپارک را یک محدوده معین جغرافیایی تعریف میکند که شامل چند پدیده خاص و زیبای زمینشناسی است. در این محدوده ممکن است علاوه بر جاذبههای زمینشناسی تعدادی جاذبههای طبیعی، فرهنگی، هنری و تاریخی هم وجود داشته باشد. (اروجی، احدزاده، ۱۳۸۸ ص ۷)
به طور کلی، مفهوم ژئوپارک بر پایهٌ عرضهٌ اطلاعات / آموزش، توریسم و علوم زمین بنا نهاده شده است و با ایجاد پیوند میان علوم زمین، توریسم/ اقتصاد، سیاست و جامعه عملی می شود. بنابراین، ساکنان محلی و گردشگران در برنامه ریزی های آتی و توسعهٌ ناحیهٌ خود سهیم می شوند. (حاج علیلو، ۱۳۹۰، ص ۴۳ و ۴۲)
۲-۱۷- چشم انداز یا Landscape
پایان نامه های کارشناسی ارشد درباره :راهکارهای توسعه ژئوتوریسم در فیروزکوه(مطالعه موردی تنگه واشی)- ...