با تبدیل شدن ایران به گذرگاه انرژی حوزه دریای خزر و پیامدهای سیاسی و اقتصادی که از این بابت نصیب ایران می‎شود، میتوان جایگاه ایران را به عنوان یک قدرت منطقه ای ثبت کرده و حتی آنرا به یک قدرت فرامنطقه ای تبدیل کرد. در ایران با همه تلاش‎هایی که بعد از انقلاب در جهت کم کردن وابستگی کشور به اقتصاد نفتی برای ایجاد امنیت سیاسی و اقتصادی صورت گرفته، هنوز انرژی حرف اول را زده و تمام ارکان اقتصادی- سیاسی و حتی امنیتی کشور به نوعی وابسته به نفت هستند. متأسفانه با ذکر این نکته که حدود ۸۰% درآمدهای ارزی و ۴۰% عایدات دولت ایران از محل درآمدهای نفتی تأمین می‎شود و این وابستگی شدید باعث شده که ثبات اقتصادی - سیاسی کشور دچار چالش گردد و با مقوله انرژی پیوندی عمیق بخورد.

اگر به ریشه‎ها و دلایل کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بنگریم متوجه خواهیم شد که حتی مشروعیت سیاسی حاکمان و شکست حکومت‎ها با مقوله انرژی پیوند خورده و این امر به ما گوشزد می‎کند که در جهت ثبات اقتصادی و سیاسی و امنیتی باید تلاش شود و از وابستگی نفت کاسته و به درآمدهای باثبات تری روی آوریم. با توجه به مطالب ذکر شده، چنین برداشت می‎شود نفت که می‎بایست صرفاً یک مقوله اقتصادی باشد، چگونه به عنوان ابزار و اهرم فشار درآمده و از سیاسی ترین موضوعات شناخته شود. چنانچه کوچکترین تغییر و تحولات انرژی در دنیا به جای درج در صفحات اقتصادی، در صفحات سیاسی روزنامه‎ها با تیتر درشت عنوان می‎گردد.
به هر حال در این دوره تحولات و دگرگونی‎ها، شرایط جدیدی را در نظام‎های بین المللی ایجاد کرده که از آن به عنوان «دوران گذار» یاد می‎کنند، یعنی دورانی که هیچ ثبات و دوامی‎در روابط بین دولت‎ها و عرصه بین المللی وجود ندارد. بنابراین، برای دور ماندن از این تهدیدات و چالشهای بین المللی و ایجاد آمادگی برای ورود به بازارهای جهانی قرن بیست و یک، درک شرایط به وجود آمده در عرصه بین المللی و پیش بینی تحولات آن و همچنین استفاده مطلوب از انرژی چه در جهت استخراج و چه در جهت انتقال آن، امری انکار ناپذیر است، تا براساس آن، با در نظر گرفتن امکانات جغرافیایی و توانائی‎های بالقوه سیاسی- نظامی، اقتصادی و انسانی ایران که داشتن منابع غنی انرژی در رأس آنها قرار می‎گیرد، برنامه ریزی دقیق و اصولی برای آمادگی پذیرفتن نقش و مسئولیت در نظام سیاسی آینده صورت گیرد، به طوری که کمترین تهدیدات متوجه منافع ملی گشته و سود عادلانه ای از مشارکت در سیستم بین المللی نصیب ایران گردد و زمینه ثبات اقتصادی و بالطبع ثبات سیاسی و امنیتی را برای کشور فراهم سازد(کاظمی، ۱۳۹۴، ۵۲).

۳-۳- منطقه خلیج فارس

خلیج فارس (یا شاخاب پارس) آبراهی است که در امتداد دریای عمان و در میان‎ایران و شبه جزیره عربستان قرار دارد. مساحت آن ۲۳۷٬۴۷۳ کیلومتر مربع است، و پس از خلیج مکزیک و خلیج‎هادسون سومین خلیج بزرگ جهان بشمار می‌آید.
خلیج فارس از شرق از طریق تنگه هرمز و دریای عمان به اقیانوس هند و دریای عرب راه دارد، و از غرب به دلتای رودخانه اروندرود، که حاصل پیوند دو رودخانه دجله و فرات و پیوستن رود کارون به آن است، ختم می‌شود. کشورهای‎ایران، عمان، عراق، عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر و بحرین در کناره خلیج فارس هستند. در‎این میان سواحل شمالی خلیج ‌فارس تماماً در جغرافیای سیاسی‎ایران قرار دارند. به سبب وجود منابع سرشار نفت و گاز در خلیج فارس و سواحل آن،‎این آبراهه در سطح بین‌المللی، منطقه‌ای مهم و راهبردی بشمار می‌آید. نام تاریخی‎این خلیج، در زبان‌های گوناگون، ترجمه عبارت «خلیج فارس» یا «دریای پارس» بوده‌است. همچنین در تمام سازمان‌های بین‌المللی نام رسمی‎این خلیج، «خلیج فارس» است اما برخی از کشورهای عربی آن را خلیج عربی یا به سادگی، خلیج می‌نامند. سازمان آب‌نگاری بین‌المللی از نام «خلیج‎ایران » برای‎این خلیج استفاده می‌کند(مشکور، ۱۳۹۴، ص۱۲).

۳-۳-۱- ویژگی‌های جغرافیایی خلیج فارس

خلیج فارس در ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد.‎این خلیج توسط تنگه هرمز به دریای عمان و از طریق آن به دریاهای آزاد مرتبط است. ازبین کشورهای همسایه خلیج فارس، کشور‎ایران بیشترین مرزآبی مشترک را با خلیج فارس دارا می‌باشد. طول مرز آبی کشور‎ایران با خلیج فارس، با احتساب جزایر در حدود ۱۸۰۰ کیلومتر و بدون احتساب جزایر در حدود ۱۴۰۰ کیلومتر می‌باشد. طول خلیج فارس از تنگه هرمز تا آخرین نقطه پیشروی آن در جهت غرب در حدود ۸۰۵ کیلومتر است. عریض ترین بخش خلیج فارس ۱۸۰ (مایل) ۲۹۰ km می‌باشد. عمیق ترین نقطه خلیج فارس با عمق ۹۳ متر در ۱۵ کیلومتری تنب بزرگ و کم عمق ترین نقطه آن با عمقی بین ۱۰ تا ۳۰ متر درسمت غرب می‌باشد. همچنین جزایر متعددی درخلیج فارس وجود دارند(عجم و همکاران، ۱۳۸۸، ص ۲۲)

۳-۳-۱-۱-آب و هوای خلیج فارس

آب و هوای خلیج فارس خشک و نیمه استوایی است. در تابستان دما گاهی تا ۵۰ درجه سانتی گراد می‌رسد و میزان تبخیر بیشتر از میزان آب‌های وارده می‌شود. در زمستان دما تا ۳ درجه سانتی گراد هم گزارش شده‌است. در عین شوری زیاد آب خلیج فارس، ۲۰۰ چشمه آب شیرین در کف و ۲۵ چشمه آب کاملا شیرین در سواحل آن جریان دارند که منشا همگی آن‌ها از کوه‌های زاگرس در‎ایران است. آب‌های شیرینی که وارد خلیج فارس می‌شوند عمدتا محدود به روان آب‌های کوه‌های زاگرس در‎ایران و کوه‌های ترکیه و عراق است.
رودخانه‌های اروند، کارون، جراحی، مند، دالکی و میناب بزرگترین و پرآب ترین رودخانه‌هایی هستند که به خلیج فارس می‌ریزند که بیشتر سرچشمه‌های آن‌ها در کوه‌های زاگرس قرار دارند. در کرانه جنوبی آب‌های ورودی به خلیج فارس بسیار کم است که موجب بالا بودن رسوبات کربناتی در‎این بخش شده‌است. به دلیل محصور بودن، اثر اقیانوس بر خلیج فارس بسیار ناچیز است و به همین علت سرعت جریان‌های زیرین و افقی آن بسیار کم و در حدود ۱۰ سانتی متر در ثانیه‌است. شوری بیشتر خلیج فارس نسبت به اقیانوس موجب پیدایش جریان آبی از اقیانوس هند به خلیج فارس می‌شود که به موازات ساحل‎ایران و در جهت بادساعتگرد است (حافظ نیا، ۱۳۹۰، ص۳۷).

۳-۳-۱-۲-اطلس‌های خلیج فارس

نام خلیج فارس در بسیاری از اطلس‌های کهن جهان وجود دارد.
اناکسیماندر (۶۱۰-۵۴۶ ق. م)، (به انگلیسی: Anaximander)، جغرافیدان یونانی در نقشه جهان خود از خلیج فارس نام برده‌است.‎این اثر در کتاب Kleinere schriften، اثر (Joachim Lelewel (1836 آورده شده ‌است.
هکاتئوس (۵۵۰-۴۷۶ ق. م)، (به انگلیسی: Hecataeus)، ازسرشناس ترین جغرافیدانان یونانی آن زمان نقشه‌ای از جهان ترسیم کرده‌است که آب‌های اقیانوس پیرامون خشکی‌ها را گرفته‌اند و در‎این نقشه نام خلیج فارس دیده می‌شود(عجم و همکاران، ۱۳۸۸، ص۳۹).
کلودیوس پتوله یا بطلمیوس (۹۰-۱۶۸ میلادی)، (به انگلیسی: Claudius Ptolemy)، منجم و جغرافیدان مشهور اسکندریه، نخستین کسی است که اطلسی شامل ۳۶ نقشه از نقاط مختلف جهان تهیه می‌کند که در آن آبهای جنوب‎ایران را سینوس پرسیکوس که به معنی خلیج فارس است، نامیده‌است.

۳-۳-۱-۳-روز ملی خلیج فارس

یکی از اقدامات دولت‎ایران برای پاسداری از میراث معنوی و فرهنگی خلیج فارس رسمیت دادن به روز ملی خلیج فارس در تقویم رسمی‎کشور بود. در‎این راستا در تیر ماه سال ۱۳۸۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی ۱۰ اردیبهشت ماه که مصادف با اخراج پرتقالی‌ها از تنگه هرمز است را روز ملی خلیج فارس نام نهاد (مجتهدزاده، ۱۳۸۹، ص۳۹ ).
جزایر‎ایرانی خلیج فارس
از میان جزایر خلیج فارس بیش از ۳۰ جزیره مسکونی و غیر مسکونی آن متعلق به کشور‎ایران است. برخی از‎این جزایر به علت کشند آب (جذر و مد) در زیرآب قرار می‌گیرند وغیر مسکونی هستند. جزایرغیر مسکونی خلیج فارس به عنوان زیستگاه مرجان‌های دریایی، محل تخمگذاری پرستوهای دریایی و لاک پشت‌ها و همچنین زیستگاه انواع پرندگان مهاجر از اهمیت ویژه جهانی برخوردار است. بزرگترین جزیره‎این خلیج قشم نام دارد. جزایری که در استان هرمزگان‎ایران قرار دارند:
جزیره کیش - جزیره قشم - جزیره تنب بزرگ - جزیره تنب کوچک - جزیره ابوموسی - جزیره لاوان - جزیره شتور - جزیره هندرابی - جزیره فرور بزرگ - جزیره فرور کوچک - جزیره سیری - جزیره لارک - جزیره ناز - جزیره هرمز - جزیره هنگام همچنین جزایری که در استان بوشهر‎ایران قرار دارند:
جزیره خارک - جزیره خارکو - جزیره عباسک - جزیره میر مهنا - جزیره فارسی - جزیره نخیلو - جزیره تهمادو - جزیره گرم - جزیره‌ام الکرم - جزیره شیخ الکرامه - جزیره شیف - جزیره متاف - جزیره مرغی - جزیره چراغی - جزیره ام‌سیله - جزیره سه‌دندون - جزیره مولیات و درنهایت جزایری که در استان خوزستان‎ایران قرار دارند:
جزیره مینو - جزیره خور موسی - جزیره بونه - جزیره دارا - جزیره قبر ناخدا
خلیج فارس در واقع محور ارتباط بین اروپا، آفریقا، آسیای جنوبی و جنوب شرقی است. از نظر راهبردی در منطقه خاور میانه، به عنوان بزرگ ترین و مهم ترین مرکز ارتباطی بین‎این سه قاره‌است و بخشی از یک سیستم ارتباطی شامل اقیانوس اطلس، دریای مدیترانه، دریای سرخ و اقیانوس هند می‌باشد. به همین دلیل از دیرباز مورد توجه قدرت‌های جهانی و همچنین بازرگانان و تجار دنیا بوده‌است. همچنین‎این منطقه منبع مهم انرژی جهان می‌باشد. در مجموع خلیج فارس از نظر جغرافیای سیاسی، استراتژیک، انرژی و تاریخ و تمدن یک پهنه آبی مهم وحساس در دنیا محسوب می‌شود (مجتهدزاده، ۱۳۸۹، ص۴۰) .

۳-۳-۱-۴-اهمیت اقتصادی خلیج فارس

بزرگترین عامل اهمیت خلیج فارس وجود معادن سرشار نفت و گاز در کف بستر و سواحل آن است به طوری که‎این منطقه را «مخزن نفت جهان» نام نهاده‌اند. خلیج فارس مسیر انتقال نفت کشورهای‎ایران، عراق، کویت، عربستان و امارات متحده عربی است، و به همین سبب، منطقه‌ای مهم و راهبردی به شمار می‌آید. در حدود ۳۰ درصد نفت جهان از منطقه خلیج فارس تامین می‌شود که‎این مقدار گاهی افزایش و گاهی کاهش می‌یابد. نفت تولید شده در حوزه خلیج فارس باید از طریق‎این پهنه آبی و از راه تنگه هرمز به سایر نقاط جهان حمل شود. خلیج فارس از نظر ذخایر نفتی در مقایسه با سایر نقاط جهان دارای مزایای زیادی مانند سهولت استخراج، هزینه پایین تولید، مازاد ظرفیت تولید، کیفیت بالای نفت خام منطقه، سهولت حمل و نقل، توان بالای تولید چاه‌ها و امکان کشف ذخایر جدید نفتی وسیع در منطقه می‌باشد. طبق آخرین برآوردهای انجام شده حوزه خلیج فارس در حدود ۷۳۰ میلیارد بشکه ذخیره نفت اثبات شده و بیش از ۷۰ تریلیون مترمکعب گاز طبیعی را در خود جای داده‌است. همچنین بندرهای مهمی‎در حاشیه خلیج فارس وجود دارد که از آنها می‌توان بندرعباس، بوشهر، بندرلنگه، کیش، خرمشهر و بندر ماهشهر در‎ایران، و شارجه، دوبی و ابوظبی را در امارات متحده عربی و بندر بصره و فاو در عراق را نام برد(مجتهدزاده، ۱۳۸۳، ص۱۱) .

۳-۳-۱-۵-پیشینه دریانوردی در خلیج فارس

پیشینه دریانوردی در خلیج فارس به گذشته‌های بسیار دور، دست کم دو هزار سال پیش از میلاد، باز می‌گردد. مردمان تمدن‌هایی مانند سومر، آکاد،‎ایلام مسیر خود بین میان‌رودان و موهنجودارو در دره سند را از طریق‎این پهنه آبی می‌پیمودند. بررسی‌های اخیرنشان می‌دهد که فنیقی‌ها، نخست در جزیره‌ها و سرزمین‌های پیرامون خلیج فارس زندگی و دریانوردی می‌کردند. در دوره هخامنشیان، داریوش اول از دریانوردان برجسته‎ایرانی، فینیقی و ساتراپ‌های یونانی نشین امپراتوری پارس خواست تا برای کشف سرزمین‌های جدید به دریانوردی بپردازند که در نتیجه شناخت ‎ایرانیان نسبت به خلیج فارس بیشتر شد. دریکی از کهن ترین اسناد پیرامون دریانوردی درخلیج فارس که به سده چهارم پیش از میلاد مربوط می‌شود، دریانوردی به نام نیارخوس (نئارخوس) در یازدهمین سال فرمانروایی اسکندر مقدونی و به دستور او سفر دریایی خود را آغاز کرد و در‎این سفر از دهانه رود سند به دهانه تنگه هرمز رفته و پس از عبور از خلیج فارس در ساحل رود کارون لنگر انداخت. او که در‎این سفر چند دریانورد‎ایرانی ازجمله بگیوس پسر فرناکه، هیدارس بلوچ و مازان قشمی‎نیز او را همراهی می‌کردند، سفرنامه‌ای ازسفر ۱۴۶ روزه خود نوشت که چکیده‌ای ازآن باقی مانده‌است. اودر سفرنامه خود به فانوس‌های دریایی بزرگ وشگفت انگیز درخلیج فارس اشاره می‌کند(مجتهدزاده، ۱۳۸۳، ص۱۱).

۳-۳-۱-۶-منابع غذایی خلیج فارس

بیش از ۱۵۰ نوع ماهی متفاوت در خلیج فارس یافت می‌شود. بیشتر آبزیان خلیج فارس بجز چند مورد که وارد آبهای کارون، بهمن شیر و اروند می‌شوند مابقی در آب‌های شور زندگی کرده و در همان جا تخم‎ریزی و تولید مثل می‌کنند. از مهمترین انواع ماهی‌های تجاری خلیج فارس می‌توان به زبیده، حلوا سفید، قباد، شیر ماهی، شانک، سنگسر، پیش ماهی،‎هامور، سیکین، کارفه، طوطی، حلوا سیاه، شوریده، خبور، کفشک، سرخو، خابور و سبور اشاره کرد. از دیگر محصولات غذایی باارزش خلیج فارس می‌توان به میگو اشاره کرد. انواع صدف‌های خوراکی نیز در برخی سواحل مانند ساحل بندرعباس وساحل گشه(ساحل صدف) در بندر لنگه و همچنین در اطراف بعضی جزایر مانند هرمز، قشم و لارک یافت می‌شوند که بازار عمده آن کشورهای اروپایی است (مجتهدزاده، ۱۳۸۳، ص۱۶) .

۳-۳-۲- خلیج فارس منطقه ای استراتژیک

خلیج فارس از جمله مناطق آبی جهان است که امروزه به یکی از کانون‎های اصلی بحران و اختلاف بین‎المللی تبدیل شده است. این منطقه از جنبه‎های گوناگون دارای ویژگی‎های متمایزی در مقایسه با سایر مناطق آبی و خشکی‎های جهان است که به آن اهمیت و برجستگی‎های فوق العاده ای بخشیده است. اهمیت فزاینده آن نیز باعث بروزبرخی اختلافات و منازعات اقتصادی و به خصوص سیاسی شده است. منطقه ای نفت خیز که از مهمترین مناطق تامین نفت جهان محسوب می‎شود.
وسعت آن بین ۲۲۰ تا ۲۴۰ هزار کیلومتر مربع است یعنی تقریبا مساحتی نصف مساحت دریای خزر. طول سواحل خلیج فارس ۳۰۰۰ کیلومتر است که بیشترین خط ساحلی را ایران دارا است یعنی از دهانه فاو گرفته تا تنگه هرمز جزو مناطق ساحلی ایران محسوب شده و بقیه خطوط ساحلی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را شامل می‎شود. بنابراین از ۳۰۰۰ کیلومتر خط ساحلی ۱۷۲۲ کیلومتر آن از آن ایران است.
طول خلیج فارس از عراق تا تنگه هرمز ۱۰۰۰ کیلومتر و عرض آن در بعضی جاها بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ متر است. عمق خلیج فارس در نقاط گوناگون مختلف است. در تنگه هرمز متوسط عمق آب ۱۰۰ متر، در اطراف جزیره هرمز ۸۰ متر، در کل سواحل ایران ۷۰ متر و در سواحل جنوبی آن متوسط عمق آب به ۱۵ متر نمی‎رسد ولی به صورت کلی عمق متوسط آب در خلیج فارس ۳۵ متر است. اما وسعت خلیج فارس در گذشته بیشتر و تقریبا دو برابر وسعت امروزی اش بود که به مرور زمان از وسعت آن کاسته شده است. همچنان که مورخان در کتاب‎های تاریخی نوشته اند وسعت خلیج فارس به موصل و کرکوک می‎رسیده یعنی در آن زمان هنوز عراق شکل نگرفته و اصلا سرزمین خشکی به نام عراق وجود نداشت به گونه ای که در کتب تاریخی آمده است تا قبل از حمله اسکندر به ایران کشتی‎های تجاری و… در شوش لنگر می‎انداختند یعنی شوش به دریا متصل بوده است در حالی که امروز دریا پس رفته و از شوش فاصله گرفته است. کشورهایی که امروز آنها را تحت کشورهای حوزه خلیج فارس می‎شناسیم ۸ کشور هستند که ۶ کشور عربستان، قطر، امارت متحده عربی، بحرین، عمان و کویت عضو شورای همکاری خلیج فارس که بعد از جنگ ایران و عراق شکل گرفت هستند و دوکشور دیگر یعنی جمهوری اسلا می‎ایران وعراق که عضو این شورا نیستند. امارات متحده عربی که به ندرت متحد بوده است چون هنوز حدود یک سوم از اختلا فات اراضی میان امارات متحده عربی حل وفصل نشده با مساحت ۸۳ هزارکیلومتر وجمعیتی بالغ بر ۵/۲ میلیون نفرخود متشکل از هفت شیخ نشین است(خوشایند دولت آباد، ۱۳۸۹، ص۱۵).
سایر کشورها نیز به ترتیب: عمان با وسعت ۲۲۰ الی ۲۳۰ هزار کیلومتر و جمعیت ۲ میلیون نفر، قطر ۱۱ هزار کیلومتر مربع و جمعیت ۵۰۰ هزار نفر، بحرین ۶۲۲ کیلومتر مربع با ۶۰۰ هزار نفر جمعیت که کوچکترین کشور حوزه خلیج فارس است که حتی از جزیره قشم هم کوچک تر است، کویت ۱۷ هزار کیلومتر و جمعیت تقریبا ۲ میلیون نفر، عراق ۴۳۸ هزار کیلومتر و جمعیت ۲۳ میلیون نفر، عربستان با مساحت ۱۰۰/۲ میلیون کیلومتر مربع و جمعیت ۲۱ میلیون نفر و ایران که با ۷۵ میلیون نفر جمعیت و وسعت ۱۶۴۸۰۰۰کیلومتر مربع است. بنابراین جمعیت کل کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ۴۵ میلیون نفر است که از کل جمعیت ایران کمتر است و اگر مساحت عربستان را که بیشتر شامل صخره‎هاست از سایر کشورهای حوزه خلیج فارس بر داریم مساحت ایران از کل آنها بیشتر است. اما درمورد نام خلیج فارس همچنان که اسناد تاریخی نشان می‎دهد و در منابع تاریخی هم هست و حتی در قرار دادهای منعقده بین المللی نیز وجود دارد این منطقه از همان ابتدا و از دوران‎های گذشته تحت عنوان خلیج فارس(Persian Gulf) بوده است. در حالی که امروز کشورهای غربی و عربی و عده ای که اطلا ع تاریخی ندارند و از وقتی که خودشان آمده اند و مستقر شده اند مبدا را همان تاریخ و مقطع زمانی قلمداد می‎کنند. کشورهایی که حتی برخی از آنها سابقه تاسیس شان به ۶۰ سال نمی‎رسد تلا ش گسترده ای به کار می‎برند تا یک نام جعلی را که همان خلیج عربی و فاقد استنادات تاریخی و استدلا لهای منطقی است برای خلیج فارس در محافل و مجالس بین المللی به کار گرفته و تثبیت کنند.
خلیج عربی عنوانی است که برای اولین بار توسط انگلیسی‎ها به کار برده شد. یک انگلیسی در بحرین در دهه ۱۹۶۰ کتابی در مورد خلیج فارس نوشت که در آن اولین بار خلیج عربی را مورد استفاده قرار داد و بعدها اتحادیه عرب در یکی از جلساتش این نام را تصویب کرد. بنابراین تا قبل از ۱۹۶۰ از اصطلاح کاذبی تحت عنوان خلیج عربی خبری نبود و بعد از این سال خلیج عربی وارد ادبیات سیاسی و جغرافیایی شد. همچنان که نام دریاها را از کشورهایی که اطرافش هست می‎گیرند و با اشاره به اینکه ایران که از مهمترین و بزرگترین کشورهای حوزه خلیج فارس است و بیشترین خط مرزی را یعنی نزدیک دو سوم خطوط ساحلی را با خلیج فارس دارد و با استناد به کتب تاریخی، جغرافیایی و سیاسی و نقشه‎ها و دایره المعارف‎ها از ابتدا این منطقه نام خلیج فارس را داشته است. جالب اینکه شیخ نشین‎های اطراف خلیج فارس نیز در قراردادهای تحت الحمایه ای که با انگلیس داشتند عنوان و نام خلیج فارس را به کار بسته اند( خوشایند دولت آباد، ۱۳۸۹، ص۱۷).
مواردی که در بالا شمرده شد مهمترین مشخصه‎هایی هستند که باعث شده اند خلیج فارس موقعیت و جایگاه بین المللی یافته و اهمیت زیادی پیدا کند. اما اهمیت خلیج فارس برای ایران چیست؟ ایران بزرگترین و مهمترین کشوری است که همواره نقش مهمی‎را در معاملات و مناسبات منطقه ای و فرا منطقه ای به خصوص در منطقه خلیج فارس بر عهده داشته و اکنون نیز دارای جایگاه ویژه ای در منطقه خاورمیانه به خصوص در حوزه خلیج فارس است.
دارا بودن جمعیت بیشتر، منطقه جغرافیایی وسیع و پهناور، بیشترین خط ساحلی با خلیج فارس، قدرت سیاسی و اقتصادی برتر، همبستگی‎های تاریخی و فرهنگی اشتراکات دینی و سایر موارد سبب شده اند تا اسلا­می‎ایران همواره در این منطقه نقش اول را بر عهده داشته بلکه این نقش آفرینی و جایگاه بالا به صورت خود به خود به ایران واگذار گردد به طوری که بدون حضور ایران کلیه مذاکرات و مبادلا ت سیاسی و اقتصادی به نتیجه منتهی نشده و به بن بست می‎رسند. بنابراین خلیج فارس چه در عرصه داخلی و منطقه ای و چه در عرصه بین المللی اهمیت وافری برای ایران دارد و تصمیمات استراتژیک سیاست خارجی جمهوری اسلا می‎ایران همواره با در نظر گرفتن اهمیت این منطقه اتخاذ و تدوین می‎شود (خوشایند دولت آباد، ۱۳۸۹، ص۱۹).
اهمیت خلیج فارس به دلا یل زیر برای ایران مهم است: تمام نفت ایران ازخلیج فارس و تنگه هرمز صادر می‎شود. لذا مهمترین دلیل اهمیت خلیج فارس برای این صادرات نفت از این منطقه است. به این علت است که از دهه ۷۰ به بعد مقامات ایرانی اعلا م کردند که این تنگه شاهرگ حیاتی ایران است لذا سعی بر این است که همواره باز باشد. دلیل بعدی اهمیت خلیج فارس برای ایران تجارت ۸۰ درصدی است که از این نقطه صورت می‎گیرد. دلیل سوم این که در دو- سه دهه اخیر ایران سرمایه گذاری‎های زیادی در جزایر و بنادر خلیج فارس انجام داده است که در مقایسه با قرن ۱۹ که از مناطق محروم به شمار می‎رفت سرمایه گذاری‎هاباعث توجه بیشتر بین المللی و داخلی شده که اهمیت بیشتری پیدا کرده است. چهارمین دلیل اهمیت خلیج فارس برای ایران وجود حوزه‎های نفتی و گازی ایران در این منطقه است عمده ذخایر نفتی ایران در خوزستان است. بزرگترین حوزه‎های گازی ایران نیز عبارتند از: پارس جنوبی که در وسط آب‎های خلیج فارس بین قطر و بوشهر، چنگان در بوشهر، جبرزین در قشم و سرخون که در بندر عباس قرار دارند. اهمیت پنجم خلیج فارس برای ایران وجود کارخانجات و صنایع بزرگ ایران از جمله صنایع فولاد، کشتی سازی، پالا یشگاه‎ها و نیروگاه هسته ای در خلیج فارس است. اهمیت بعدی خلیج فارس برای ایران مربوط به بعد نظامی‎و امنیتی است. خلیج فارس از جمله مناطقی است که نقش به سزایی در اتخاذ تصمیمات و مقابله با تهدیدات نظامی‎دارد. بنابراین خلیج فارس در ابعاد گوناگون همواره اولویت اول را در اتخاذ تصمیمات و اجرای سیاست خارجی جمهوری اسلامی‎ایران داشته و دارد و در سطح بین المللی نیز از جمله مناطقی است که به علت موقعیت ویژه جغرافیایی و دارا بودن منابع فراوان نفتی و دریایی و برجستگی‎های استراتژیکی و ژئوپولیتیکی همواره از اهمیت خاصی برخوردار است و همچنان که ذکر شده به علت موقعیت ویژه خود چه در بعد سیاسی- اقتصادی و چه در بعد جغرافیایی-نظامی‎یکی از کانون‎های بحران در دنیا نیز هست که البته با مدیریت صحیح و کارآمدی فعال و دیپلماسی پویا و قوی می‎توان تهدیدها را در این منطقه وبه خصوص منطقه خلیج فارس به فرصت تبدیل کرد (خوشایند دولت آباد، ۱۳۸۹، ص۱۹).

۳-۳-۲-۱-اهمیت نظامی- راهبردی خلیج فارس

از منظر نظامی، وجود پایگاه‌های نظامی‎متعدد اعم از دریایی، هوایی و زمینی در منطقه خلیج فارس که عمدتا متعلق به کشورهای آمریکا و انگلستان هستند و همچنین حضور ناوهای جنگی کشورهای غربی بخصوص آمریکا در آب‌های خلیج فارس، اهمیت نظامی‎و راهبردی خلیج فارس را نمایان می‌سازد. جنگ نفت‌کش‌ها که در جریان جنگ‎ایران و عراق رخ داد یکی از عوامل حضور نظامی‎کشورهای غربی به ویژه آمریکا در خلیج فارس شد. اهمیت نظامی- راهبردی خلیج فارس به طور ویژه در جریان جنگ‎ایران و عراق، جنگ خلیج فارس و جنگ عراق آشکار شد.

۳-۳-۳ -علل اهمیت خلیج فارس

۳-۳-۳-۱-حمایت آمریکا و رفتارهای تحریک آمیز پادشاهی‎های عرب

منطقه خلیج فارس از چند بعد دارای اهمیت منطقه‎ای و بخصوص جهانی است یکی از‎این ابعاد مربوط به منابع نفت و گاز است. جدول زیر بهتر از هر متنی گویای اهمیت و جایگاه منطقه در ذخایر و تامین انرژی کشورها و بخصوص اتحادیه اروپا و‎ایالات متحده آمریکا است:
جدول ۳-۱- اهمیت و جایگاه منطقه خلیج فارس در ذخایر و تامین انرژی کشورها ( اتحادیه اروپا و‎ایالات متحده آمریکا)