۲-۲۹-۵ اجرا و ارزشیابی
با اجرای برنامه های آموزش و توسعه منابع انسانی ، کارکنان بی سواد و بی مهارت تبدیل به افراد با سواد و ماهر گردیده و جایگزین کارکنان با سواد و با مهارتی شوند که برای تصدی مشاغل و پستهای بالاتر سازمانی برای حال و آینده آماده میگردند . برای ارزیابی میزان نیل به اهداف آموزش و توسعه ، لازم است که از برنامه های آموزشی ارزشیابی به عمل آید .

عدم انجام ارزشیابی صحیح و یا عدم توجه به نتایج ارزشیابیها می تواند یکی از آفتهای برنامه های آموزش و توسعه منابع انسانی باشد . در بسیاری از موارد با برنامه های آموزش و توسعه منابع انسانی مورد ارزشیابی قرار نمی گیرند و یا نتایج ارزشیابیها، چندان مورد توجه مدیران و مسئولان آموزش و یا مدیران پرسنلی قرار نمی گیرد در پاره ای از موارد که مدیران ، کارشناسان و مسئولان آموزشی اقدام به ارزشیابی می نمایند ، اغلب نظریات شرکت کنندگان در دوره های آموزشی را مورد سنجش قرار می دهند نه میزان یادگیری آنان را . در صورتی که این نوع ارزشیابیها ، ارزشیابی صحیح ، جامع و کاملی به نظر نمی رسد و نمی تواند کارشناسان و مسئولین آموزشی را در ارتقاء کیفیت برنامه های آموزشی یاری نماید .
معیارهای که باید در ارزشیابی برنامه های آموزشی و توسعه منابع انسانی مورد توجه قرار گیرند عبارتند از
ـ عکس العمل شرکت کنندگان در برنامه های آموزش و توسعه منابع انسانی
ـ نوع و میزان یادگیری حاصل از برنامه های مذکور
ـ تغییرات رفتاری ایجاد شده در منابع انسانی در نتیجه شرکت در برنامه
ـ نتایج فردی و سازمانی حاصل از شرکت در برنامه های آموزش و توسعه از قبیل افزایش کیفیت و کمیت کارها ، تقلیل حوادث و سوانح در محیط کار ، کاهش فیبتهای غیر مجاز و غیره .
نکته مهم دیگر در ارزشیابیها ، ارزشیابی قبل و بعد از شرکت کارکنان در برنامه های آموزش و توسعه منابع انسانی به منظور سنجش دقیق میزان یادگیری و یا تغییر رفتار در آنهاست ، این ارزشیابیها که میزان دانش ، مهارت و نوع رفتار شرکت کنندگان را قبل از شروع دوره مشخص می نماید ، می توان با ارزشیابیهای انتهای برنامه های آموزشی مقایسه و میزان پیشرفت حاصل از برنامه ها را کاملاً مشخص نماید . ( ابطحی ، ۱۳۷۳ )
۲-۳۰تعریف و تبین ارزشیابی :
ارزشیابی به معنی علمی و دقیق آن دانش جوانی است که قدمتی بیش از یک قرن در جهان ندارد به ویژه در کشور ما که سابقه آن از ثلث قرن تجاوز نمی کند . لذا این دانش هنوز از تحقیقات و بررسیهای جامعی برخوردار نگردیده تا همه جنبه های آن روشن و آشکار و صاحب تعریف جامع ، حیطه عمل و قواعد و قوانین عملی و مطابق با حوائج و مقتضیات جامعه و بالاخص در زمینه کار و اشتغال شود .
گر چه هر فرد در کار روزانه خود و در هر فعالیت و حرکتی که در جامعه و یا در تماس با افراد و اشیاء دارد مدام به ارزشیابی از رفتار و اخلاق و دانش و تبحر افراد یا کارآیی ، قدرت و دوام اشیاء ابزار و ماشین آلات ، کالاها و اجناس میپردازد اما این ارزشیابی ها یا برداشتها ذهنی و فردی و خصوصی به اصطلاح کیـفی^[۲۲] اند و واجد معیارها ، مقیاسها ، درجات ، مقادیر و میزانهای کمی^[۲۳] نیستند تا بر مبانی آنها به تعریف و تبین قواعد و قوانین پرداخت و به ارزشیابی علمی مبادرت کرد .
تعاریف مختلف و متنوع می تواند به گستره دانش آدمی از مفهوم و حیطه عمل یک موضوع یا مبحث بیفزایند لذا ما به برخی از تعاریفی که از ارزشیابی شده اشاره می کنیم : در فرهنگ تعلیم و تربیت تالیف «کارتر ، دی ، گود » لغت ارزشیابی یا ارزیابی^[۲۴] چنین تعریف شده است :
الف ـ فرایند تحقیق و تبین یا قضاوت و داوری درباره ارزش و مقدار چیزی با سنجش و اندازه گیری .
ب ـ در روانشناسی فرایند تعیین و تبیین معنای نسبی پدیده ها به صورت برخی از استانداردها .
ج ـ ملاحظه شواهدی بر مبنای استانداردهای ارزشی یا به صورت وضعیتی مخصوص و هدفهایی که گروه افراد می کوشند بدان دست یابند .
مثلاً ارزشیابی یک آزمون یا تست عبارت است از : فرایند تعیین یا تخمین آماری و ذهنی شایستیگی یک آزمون بر اساس خصایصی نظیر ، روائی و ارزشمندی^[۲۵] یا پایایی و اعتبار^[۲۶] ، آسانی اجرا ، تصحیح و نمره دهی^[۲۷] . (خلیلی عراقی و همکاران،۱۳۹۰)
۲-۳۱مفهوم ارزیابی آموزشی :
از ارزیابی آموزشی تعابیر مختلفی شده است . هدف ارزیابی ، مانند نظارت ، گردآوری اطلاعات برای بهبود فرایند برنامه ریزی است . باید توجه داشت که ارزیابی فقط یکبار پس از اجرای برنامه آموزشی انجام نمی پذیرد بلکه در تمام طول اجرای برنامه به طور مستمر ارزیابی باید انجام گیرد تا تطبیق عملکرد را با هدف برنامه میسر سازد . ارزشیابی به عنوان جریانی تلقی می شود که داده ها و اطلاعات لازم برای تصمیم گیری فراهم می شود . ارزشیابی به عنوان فعالیتی مشتمل بر توصیف و قضاوت است . تعریفی که از جامعیت بیشتری برخوردار است وبیشتر عناصر مورد بحث را شامل می شود تعریف بی بای^[۲۸] است . وی معتقد است ارزشیابی یعنی جمع آوری و تفسیر نظامدار شواهدی است که به قضاوت ارزشی با عنایت به عملی که رخ میدهد ، منجر می شود . این تعریف شامل چهار عنصر اساسی به شرح مدل زیر است . ( نمودار ۲-۲ )
نمودار شماره ۲-۲ـ عناصر مفهوم ارزشیابی آموزشی
نظامدار بودن
عملی بودن
تفسیر شواهد
ارزشیابی آموزشی
قضاوت ارزشی
منبع : (ایرج سلطانی ، ماهنامه تدبیر ، شماره ۱۱۹ ، ص، ۴۰ )
۲-۳۲ دلایل ارزشیابی آموزش
شرکتها و سازمانها برای کسب مزیت رقابتی میلیونها دلار در برنامه های آموزشی سرمایــــه گذاری می کنند. به طوری که سرمایه گذاری مستقیم شرکتهای آمریکایی در آموزشهای رسمی و شغلی از ۱/۵ درصد حقوق پرداختی در سال ۱۹۹۶ به ۲ درصد در سال ۱۹۹۸ و در دو سال اخیر به ۴۰ درصد افزایش یافته است.(مک کوی^[۲۹]،۲۰۰۱)
سرمایه گذاری در آموزش درحال افزایش است زیــرا یادگیری، دانشی ایجاد می کند که می تواند شرکتهای موفق را از ناموفق تمیز دهد. ازطرفی دیگر، از آنجایی که شرکتها و سازمانها سرمایه گذاریهای عمده ای در آموزش انجام می دهند و آموزش را به عنوان یک استراتژی جهت موفقیت خود انتخاب کرده اند لذا انتظار دارند فواید و نتایج آموزش را ارزیابی کنند تا سهم آموزش در تولید محصول / خدمات شرکت مشخص گردد. به طور کلی دلایل ارزشیابی آمــوزش را می توان به شرح ذیل جمع بندی کرد:
برای مشخص کردن قوتها و ضعفهای برنامه؛
جهت ارزیابی اینکه آیا محتوا، سازمان و مدیریت برنامه آموزش، در به کارگیری آموزش در شغل کمک می کند یا خیر؛
جهت مشخص کردن فواید آموزش برای فراگیران؛
جهت ارزیابی میزان رضایت فراگیران از برنامه آموزش؛
برای تعیین فواید و هزینه های مالی برنامه برای شرکت / سازمان؛
جهت مقایسه هزینه و فایده برنامه های مختلف آموزشی جهت انتخاب بهترین برنامه.
۲-۳۳ اصول ارزشیابی و کاربرد آن در برنامه های آموزشی :
به طور قطع و مسلم ارزشیابی یکی از قسمت های عمده و مهم برنامه های آموزشی به شمار میرود
زیرا نتایج آن می تواند برنامه های آموزشی را مجدداً تغذیه کند و در نتیجه کمبودها ، نواقص و نارساییهای برنامه را بر طرف نموده و کیفیت و میزان تاثیر برنامه های آموزشی را ترقی دهد .
در این صورت ارزشیابی باید به طور مداوم در طول مدت برنامه آموزشی ، در پایان آن وحتی در دنباله آن در محیط واقعی و زنده کار ، ادامه داشته باشد تا نکات ضعف برنامه را پس از شناخت از بین برده و نکات مثبت آن را تقویت نماید لذا با در نظر گرفتن مطالب ذکر شده می شود چنین نتیجه گیری کرد که :
۱ـ برای ارزشیابی برنامه های آموزشی ، در درجه اول لازم است قبل از اجرای برنامه ، میزان اطلاعات شرکت کنندگان معین گردد .
۲ـ ارزشیابی برنامه های آموزشی باید قسمتی از برنامه های آموزشی باشد . و به طور مداوم ضمن اجرای برنامه انجام پذیرد .
۳ـ ارزشیابی برنامه های آموزشی همچنین باید در خاتمه دوره انجام گیرد .
۴ـ ارزشیابی برنامه های آموزشی حتی باید پس از انجام برنامه های آموزشی برای اندازه گیری درجه موفقیت شرکت کنندگان در اجرای وظایف و فعالیت های شغلی در محیط واقعی کار نیز ادامه داشته باشد .
۵ـ در ارزشیابی برنامه های آموزشی ، باید از کلیه افرادی که در برنامه های آموزشی به طور مستقیم و غیر مستقیم سهیم هستند و همچنین افرادی که از محصولات برنامه آموزشی بهره مند می شوند . نظر خواهی گردد
۶ـ اهمیت ارزشیابی در این است که نتایج آن در برنامه های آموزشی مجدداً مورد استفاده واقع شود و گرنه ارزشیابی ، کاری بیهوده و بی ثمر خواهد بود . (نوه ابراهیم، عیدی، ۱۳۸۷)
۲-۳۴چگونگی اجرای ارزشیابی :
برای اجرای اصول ششگانه ارزشیابی که در بالا معرفی شدند می توان به شرح زیر عمل کرد .
مرحله اول : ارزشیابی قبل از شروع برنامه را می توان به صورت مصاحبه و یا آزمایشهای کتبی انجام داد و از آن طریق به میزان اطلاعات و کاردانی شرکت کنندگان پی برد . نتیجه این عمل از دو جهت مورد استفاده قرار خواهد گرفت : اولاً پس از تعیین درجه و میزان اطلاعات شرکت کنندگان ، اساس برنامه و مواد آن را طوری تنظیم کرد که برای شرکت کنندگان در دوره تکرار مکررات نبوده و برای آنها تازگی داشته باشد . ثانیاً نتایج ارزشیابی مقدماتی ، معیاری خواهد بود تا در پایان دوره با نتایج ارزشیابی های نهایی مقایسه گردیده و از طریق میزان موفقیت برنامه آموزشی در راه آموختن مطالب جدید به شرکت کنندگان مورد سنجش قرار گیرد .
مرحله دوم : اجرای ارزشیابی در ضمن برگزاری دوره آموزشی که خود شامل دو قسمت : یکی ارزشیابی از شرکت کنندگان در دوره های آموزشی است که توسط مربیان آموزشی انجام می شود و می تواند به همان طرق معمول انجام پذیرد . و از روشهایی مانند تعیین میزان همکاریهای فردی و یا گروهی در کلاس ، اجرای تکالیف عملی ، شیوه های مرسوم که با فرهنگ این جامعه منطبق باشد ، استفاده شود .
دیگر ، ارزشیابی است که شرکت کنندگان دوره های آموزشی از برنامه و از مربیان آموزشی به عمل می آورند . در این قسمت از ارزشیابی باید از آنان ضمن شرکت در برنامه نظر خواهی شود ، ولی باید به این نکته توجه داشت که منظور از این نظر خواهیها چون ممکن است اعتبار لازم و کافی نداشته باشد و چه بسا بعضی از این نظریات ممکن است تا آخر دوره تغییر کند . اجرای این ارزشیابی و نظر خواهیها به این جهت است که بتوان نتایج آن را با ارزشیابیهایی که در خاتمه دوره و یا در محیط واقعی کار انجام می گیرد ، مقایسه کرد و چنانچه نتایج آن نشان داد که نظریات ، اساسی و منطقی است ، در آن صورت می توان از نتایج این تحقیقات مطلع ساخت .