نمودار ۴-۱) درصد پاسخ های نمونه آماری به سؤال جنسیت ۱۰۱
نمودار ۴-۲) درصد پاسخ های نمونه آماری به سؤال میزان سن ۱۰۲
نمودار ۴-۳) درصد پاسخ های نمونه آماری به سؤال سطح تحصیلات ۱۰۳
نمودار ۴-۴) درصد پاسخ های نمونه آماری به سؤال میزان سابقه خدمت ۱۰۴
نمودار ۴-۵) پراکنش مشاهدات تاثیر کیفیت زندگی کاری و عملکرد کارکنان ۱۱۵
نمودار ۴-۶) پراکنش مشاهدات تاثیر پرداخت منصفانه و کافی و عملکرد کارکنان ۱۱۸
نمودار ۴-۷) پراکنش مشاهدات تاثیر محیط کاری ایمن و بهداشتی و عملکرد کارکنان ۱۲۱
نمودار ۴-۸) پراکنش مشاهدات تاثیر توسعه قابلیت های انسانی و عملکرد کارکنان ۱۲۴
نمودار ۴-۹) پراکنش مشاهدات تاثیر تامین فرصت رشد و امنیت مداوم و عملکرد کارکنان ۱۲۷
نمودار ۴-۱۰) پراکنش مشاهدات تاثیر تامین یکپارچگی و انسجام اجتماعی و عملکرد کارکنان ۱۳۰
نمودار ۴-۱۱) پراکنش مشاهدات تاثیر وجود قانون گرایی در سازمان و عملکرد کارکنان ۱۳۳
نمودار ۴-۱۲) پراکنش مشاهدات تاثیر وجود فضای کلی زندگی کاری و عملکرد کارکنان ۱۳۶
نمودار ۴-۱۳) پراکنش مشاهدات تاثیر وجود وابستگی اجتماعی زندگی کاری و عملکرد کارکنان ۱۳۹
چکیده
این پژوهش به منظور مطالعه رابطه بین کیفیت زندگی کاری و عملکرد کارکنان شرکت گاز استان آذربایجان غربی با اجرای پرسش نامه استاندارد کیفیت زندگی کاری بر اساس مولفه های ریچارد والتون و پرسشنامه ACHIEVEمربوط به هرسی و بلانچارد برای سنجش عملکرد کارکنان (خودارزیابی) انجام گرفته است. روش تحقیق مورد استفاده از نوع توصیفی، پیمایشی و همبستگی می باشد. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه کارکنان رسمی شرکت گاز استان آذربایجان غربی به تعداد ۲۰۹ نفر می باشد. حجم نمونه با بهره گرفتن از فرمول کوکران ۱۳۵ نفر تعیین گردید. نتایج حاصل از بکارگیری روش های مختلف آماری نظیر آزمون کلموگروف- اسمیرنف، اسپیرمن، رگرسیون خطی با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS ‌ حاکی از وجود رابطه معنی دار بین کیفیت زندگی کاری و عملکرد کارکنان می باشد همچنین بین همه مولفه های کیفیت زندگی کاری یعنی پرداخت منصفانه و کافی، محیط کاری ایمن و بهداشتی، یکپارچگی و انسجام اجتماعی، تأمین فرصت رشد و امنیت مداوم ، وجود قانون گرایی در سازمان، تأثیر فضای کلی زندگی کار ی، توسعه قا بلیت های انسانی و وابستگی اجتماعی زندگی کاری و عملکرد کارکنان ارتباط معناداری وجود دارد.

واژه های کلیدی: کیفیت زندگی کاری QWL، معیار والتون، عملکرد کارکنان، مدل ACHIEVE ، اثرات کیفیت زندگی کاری بر عملکرد کارکنان
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱ مقدمه
نیل به زندگی شغلی با کیفیت، مستلزم کوشش هایی منظم از سوی سازمان است که به کارکنان فرصت های بیشتر برای تأثیرگذاری بر کارشان و تشریک مساعی در اثر بخشی کل سازمان می دهد. به این ترتیب هر سازمانی با بهره وری و کارایی مطلوب و مؤثر، در جستجوی راه هایی است تا کارکنان را به درجه ای از توانایی برساند که هوشمندی خود را به کار گیرند، که این امر به وسیله کیفیت زندگی کاری مناسب یعنی مشارکت و سهیم کردن بیشتر کارکنان در فرایند تصمیم گیری صورت می گیرد (تمجیدی،۱۳۸۶،۱۳). کیفیت زندگی کاری فرآیندی است که بوسیله آن اعضاء سازمان از راه مجاری ارتباطی باز و متناسبی که برای این مقصود ایجاد شده است، در تصمیم هایی که بر شغل هایشان به خصوص، و بر محیط کارشان به طور کلی اثر می گذارد، به نوعی دخالت می یابند و در نتیجه مشارکت و خشنودی آنها از کار بیشتر می شود و فشار عصبی ناشی از کار برایشان کاهش می یابد. در واقع کیفیت زندگی کاری نمایانگر نوعی فرهنگ سازمانی یا شیوه مدیریت است که کارکنان براساس آن احساس مالکیت، خودگردانی، مسئولیت و عزت نفس می کنند (دولان و شولر،۱۳۷۵،۳۵۴). نظام ارزشی کیفیت زندگی کاری، سرمایه گذاری بر روی افراد را به عنوان مهمترین متغیر در بهبود عملکرد سازمانی مورد توجه قرار می دهد. در این رابطه، با شناخت عوامل مرتبط با کیفیت زندگی کاری و عملکرد سازمانی و تغییر و دستکاری آنها، می توان عملکرد را بهبود بخشیده و در جهت رشد سازمان گام برداشت ((Gomes, Yasin & Lisboa 2006.
۱-۲ بیان مسأله
سازمان های عصر حاضر با نگاه راهبردی به منابع انسانی آن را به عنوان دارایی هوشمند و ارزشمند در نظر داشته و بیش از پیش به ارتقاء عملکرد کارکنان توجه دارند. کیفیت زندگی کاری که به عنوان یکی از رویکردهای بهبود عملکرد و از جمله عناصر مهم و کلیدی فرهنگ تعالی به شمار میرود، رویکردی است که موجب همسویی کارکنان و سازمان میشود. بهبود کیفیت زندگی کاری (QWL) کارکنان مستلزم اهتمام مدیریت سازمان به تدوین سیاست های حمایت گرایانه از منابع انسانی است (بزاز جزایری و پرداختچی،۱۳۸۶، ۱۲۴).
امروزه توجهی که به کیفیت زندگی کاری می شود بازتابی است از اهمیتی که همگان برای آن قائلند (دولان و شولر،۱۳۷۸ ،۳۵۴) انسانها برای ارائه بهترین کوشش های خود در راه تحقق اهداف سازمان، علاقمندند بدانند که به انتظارات، خواسته ها، نیازها و شأن آنها چگونه توجه می شود. (مهدی زاده و ایلکا،۱۳۸۸، ۲) در چند سال اخیر یکی از دغدغه های اصلی و عمده مدیران شرکت گاز استان آ.غ بهبود عملکرد کارکنان و ارتقاء آن تا حد بهینه و مطلوب جهت نیل به اهداف سازمان بوده است. در این سازمان با توجه به وجود عوامل و شاخص هایی که در بحث کیفیت زندگی کاری وجود دارد و وجود یک سری عواملی که کیفیت زندگی کاری کارکنان را تحت تاثیر قرار می دهد و این امر باعث توجه مدیران سازمان به این مقوله شده است.
کیفیت زندگی کاری برنامه ای جامع و گسترده است که رضایت کارکنان را افزایش می دهد، یادگیری آنها را در محیط تقویت می کند و به آنها در امر مدیریت، تغییر و تحولات یاری می رساند. عدم رضایت کارکنان از کیفیت زندگی کاری مشکلی است که تقریباً به همه کارمندان بدون توجه به مقام و جایگاه آنها آسیب می رساند. هدف بسیاری از سازمان ها افزایش رضایت کارکنان در تمام سطوح است، اما این مسئله پیچیده ای است، زیرا تفکیک و تعیین اینکه چه مشخصه هایی با کیفیت زندگی کاری رابطه دارند، امری دشوار است. مفهوم کیفیت زندگی کاری در حال حاضر مربوط به فلسفه ای درسازمان هاست که می خواهد شأن و منزلت کارکنان را افزایش دهد، تغییراتی در فرهنگ سازمانی ایجاد کند و رفاه فیزیکی و روحی کارکنان را افزایش دهد. در بعضی سازمان ها، برنامه های کیفیت زندگی کاری قصد دارند، اعتماد، درگیری و توانایی حل مسئله کارکنان و در نتیجه رضایت و اثربخشی سازمانی را افزایش دهند. تاکید برعوامل ملموس و عینی زندگی در محیط کار، این نظریه را تقویت می کند که افزایش این عوامل، بهره وری و عملکرد منابع انسانی را افزایش می دهد (شهبازی و همکاران،۱۳۸۸، ۷۱)
مفهوم کیفیت زندگی کاری امروز به یک موضوع اجتماعی عمده در سرتاسر دنیا مبدل شده است، در حالیکه در گذشته فقط تاکید بر زندگی شخصی بود، در جامعه امروز بهبود زندگی کاری به صورت یکی از مهمترین اهداف سازمان و کارکنان آن درآمده است. از آنجا که بین اقدامات مدیریت منابع انسانی و کیفیت زندگی کاری رابطه مستقیمی وجود دارد، از این رو حیات مجدد بخشیدن به کارکنان، از طریق ارتقای کیفیت زندگی کاری، کلید موفقیت هر سازمان محسوب می شود (بزازجزایری، پرداختچی،۱۳۸۶)
در ایران بهبود کیفیت زندگی در گرو بهبود وضع اقتصادی و اشتغال است. اتخاذ راهبردهای بلند مدت دولت در این زمینه و اجرا و ارزیابی آنها می تواند در آینده تاثیر چشمگیری در کیفیت زندگی و کار داشته باشد. بنابراین سوال اصلی پ‍ژوهش حاضر این بوده است که: آیا بین کیفیت زندگی کاری و عملکرد کارکنان شرکت گاز استان آذربایجان غربی رابطه دارد؟
دراین پژوهش در تجزیه و تحلیل کیفیت زندگی کاری از مدل ۸ متغیره والتون و برای سنجش عملکرد کارکنان از مدل ACHIEVE استفاده می شود.
۱-۳ اهمیت و ضرورت تحقیق
ضرورت توجه به کیفیت زندگی کاری و بهبود آن، یک منطق دارد و آن هم این است که ۶۵ درصد عمر مفید انسان ها در محیط کار سپری می شود. از زمانی که کار، جایگاه مهمی را در زندگی افراد به خود اختصاص داده، چنین شرایطی نه تنها وضعیت جسمانی افراد بلکه روان آنها را نیز متأثر میسازد. اگر سازمانها دغدغه توسعه منابع انسانی و دستیابی به مزیت رقابتی پایدار در بازار را دارند، به نظر می رسد که برآوردن نیازهای کارمندان (مادی و معنوی) ضروری بوده و مهم جلوه می کند (Chan & Wyatt,2007). شماری از آگاهان بر این باورند که بخشی از رکود بهره وری و کاهش کیفیت محصول در برخی از کشورهای بزرگ صنعتی، ناشی از کاستیهای کیفیت زندگی کاری و تغییراتی است که در علاقه مندیها و برتریهای کارکنان پدید آمده است. کارکنان درخواست دارند در کارشان نظارت و دخالت بیشتری داشته باشند و به نوعی مالک کار خود تلقی شوند. چنانچه نیروهای انسانی شاغل در سازمان مورد توجه قرار گیرند، نقش مهم و حساسی را در راستای تحقق اهداف سازمان ایفا خواهند نمود (Ackroyed and Thompson,1999) .
اولین دلیل اهمیت کیفیت زندگی کاری از این جهت است که در مباحث مدیریتی از اصطلاحی به نام کیفیت زندگی کاری سخن می گویند، منظور از این اصطلاح آن است که یک سوم زندگی هر کارمند در محیط کار او چگونه می گذرد، یا به بیان دیگر تلقی او از محیطی که در آن فعالیت می کند چیست؟ و آن را با چه صفاتی می شناسد؟
دومین دلیل اهمیت کیفیت زندگی کاری از این جهت است که نیروی انسانی، کمیاب ترین و گران ترین سرمایه های هر نوع سازمان محسوب می شود و توسعه، پیشرفت و بهره وری هر سازمانی منوط به تلاش و کوشش نیروهای انسانی آن سازمان می باشد.
دلیل دیگر اهمیت موضوع از این جهت است که عدم توجه دقیق و کافی به کیفیت زندگی کاری، باعث هدر رفتن سرمایه و تلف شدن وقت و انرژی زیادی در کشور خواهد شد. در هر سازمانی کیفیت زندگی کاری بالا برای جذب و حفظ کارکنان اساسی است (Less & Kearns, 2005). از آنجایی که زندگی کاری روی احساس فرد درباره مطلوبیت مکان کاری و آنچه در آن است پایه گذاری می شود و مربوط به تجربه جاری فرد در حیطه های کاری است (Knox & et al, 1997) از این دیدگاه بررسی کیفیت زندگی کاری که احساس فرد سازمانی را بیان می دارد حایز اهمیت فراوانی است زیرا می تواند در کلیه سطوح بر کیفیت زندگی کارکنان تأثیر گذارد. در یک جمع بندی کلی دست کم به چهار دلیل زیر کیفیت زندگی کاری باید برای سازمانها اهمیت داشته باشد و مورد مطالعه قرار گیرد:
کیفیت زندگی کاری به عنوان فرهنگ، سطح بالایی از تعهد متقابل بین افراد و سازمان بوجود می آورد. به این معنا که افراد به اهداف سازمان و توسعه آن و سازمان نیز به نیازهای افراد و بالیدگی آنها متعهد باشد.
کیفیت زندگی کاری به عنوان یک هدف که بهبود عملکرد سازمانی را از طریق ایجاد مشاغل و محیط های کاری چالشی تر، راضی کننده تر و موثر تر برای افراد در کلیه سطوح سازمانی فراهم می کند.
کیفیت زندگی کاری به عنوان یک فرایند که موجبات تحقق اهداف را از طریق دخالت دادن و مشارکت فعال کلیه افراد سازمان فراهم می نماید.
کیفیت زندگی کاری پدیده ای است که امروز از مرز سازمان فراتر می رود و اثرات آن در زندگی خصوصی فرد نیز قابل مشاهده است(Sirgy & et al, 2001, 241)
اهمیت تحقیق حاضر این می باشد که با بررسی و شناخت رابطه بین کیفیت زندگی کاری و عملکرد کارکنان شرکت گاز استان آذربایجانغربی راهکارهای مناسب جهت بهبود عملکرد کارکنان این واحد را بشناسیم و از آن ها برای بالا بردن توانمندی ها، کارایی و اثربخشی سازمان و جامعه استفاده بهینه کرده باشیم.
۱-۴ سؤال آغازین تحقیق
آیا میان کیفیت زندگی کاری کارکنان شرکت گاز استان آذربایجان غربی با عملکرد آنان رابطه ای وجود دارد؟
۱-۵ اهداف تحقیق
۱-۵-۱ اهداف اصلی:
تعیین رابطه بین کیفیت زندگی کاری و عملکرد کارکنان در شرکت گاز استان آذربایجان غربی
۱-۵-۲ اهداف فرعی:
تعیین رابطه بین پرداخت منصفانه و کافی و عملکرد کارکنان شرکت گاز استان آذربایجان غربی
تعیین رابطه بین محیط کاری بهداشتی و ایمن و عملکرد کارکنان شرکت گاز استان آذربایجان غربی
تعیین رابطه بین توسعه قابلیت های انسانی و عملکرد کارکنان شرکت گاز استان آذربایجان غربی
تعیین رابطه بین تأمین فرصت رشد و امنیت مداوم و عملکرد کارکنان شرکت گاز استان آذربایجانغربی

برای محاسبه بازده بازار‌ در ماه t از رابطه زیر استفاده می شود:

در رابطه بالا داریم:
I_mt= شاخص قیمت و بازده نقدی در پایان ماه t.
I_m0 = شاخص قیمت و بازده نقدی در آغاز ماه t.
پس از محاسبه بازده غیرعادی سهم برای ۱۲ ماه، به منظور محاسبه نرخ بازده غیرعادی تجمعی از رابطه زیر استفاده می شود:
در رابطه بالا داریم:

CAR= نرخ بازده غیرعادی تجمعی (انباشته) سهام طی یک سال می باشد.
متغیرهای مستقل

۳-۵-۳ ) تفاوت سود حسابداری و مالیاتی (^[۵۹]):

اولاً، در تحقیقاتی که راجع به تفاوت ها در کشور های خارجی صورت می­گیرد برای اندازه گیری سود مالیاتی از سود مشمول مالیات ابرازی استفاده می­ شود. لیکن بسبب اینکه در کشورهای ما استاندارد خاصی در خصوص حسابداری مالیات سود، همانند سایر کشورها بویژه کشورهای آنگلوساکسون وجود ندارد، بنابراین از سود مشمول مالیات قطعی شده ( تشخیصی ) به عنوان جایگزینی برای سود مالیاتی ابراز شده توسط مدیران استفاده می­ شود. اگرچه ممکن است بین سود ابرازی و سود مشمول مالیات قطعی شده ( تشخیصی ) اختلاف وجود داشته باشد لیکن فرض بر این است که این عدد تقریبی از سود مالیاتی شرکت ها می­باشد و سرمایه گذاران بر مبنای سود مالیات تشخیصی سال های گذشته اقدام به پیش بینی سود مالیاتی شرکت ها بر مبنای سود ابراز شده توسط صورت های مالی شرکت ها می­ کنند. این نحوه عمل قبلاً در تحقیقی توسط صفّار (۱۳۸۹) بکار گرفته شد. ثانیاً، در این تحقیق برای اندازه گیری متغیر تفاوت سود حسابداری و سود مالیاتی به دلیل محدودیت های دسترسی به داده ها در ایران به ویژه محرمانه بودن پرونده های مالیاتی شرکت ها از روش مبتنی بر هزینه ( مالیات – محور ) استفاده می شود. طبق این رویکرد از تفاضل مالیات ابرازی و مالیات قطعی بهره گرفته شده است. اگرچه شاید استفاده از هزینه مالیات مندرج در صورت سود وزیان به جای مالیات ابرازی در نگاه نخست مناسب تر به نظر می آید اما با توجه به شیوه محاسبه آن در کشور مان که از روش ذخیره گیری بهره گرفته می شود بکارگیری هزینه مالیات از پشتوانه تئوریک کمتری برخوردار می­باشد. به همین جهت بجای استفاده از تفاوت هزینه مالیات و مالیات قطعی شده ( تشخیصی ) از تفاوت مالیات ابرازی و قطعی شده ( تشخیصی ) بهره گرفته می شود ولو اینکه شاهد تفاوت های بسیار اندکی بین هزینه مالیات و مالیات ابرازی باشیم. همچنین در مواردی که هنوز مالیات قطعی مشخص نبوده، از مالیات تشخیصی بجای مالیات قطعی استفاده شده است. در نهایت نیز، طبق تحقیق تانگ و همکاران ( ۲۰۱۲ ) به منظور استاندارد سازی این متغیر و ایجاد قابلیت مقایسه بین شرکتها، مقدار محاسبه شده ی تفاوت ها بر مجموع دارایی ها تقسیم می­ شود.

در رابطه بالا داریم:
BTD= تفاوت سود حسابداری و سود مالیاتی شرکت در سال مالی مربوطه.
TAX= مالیات قطعی (تشخیصی) شرکت برای سال مالی مربوطه.
BOOK= مالیات ابرازی شرکت در سال مالی مربوطه.
= جمع کل دارایی های شرکت در سال مالی مربوطه.

۳-۵-۴ ) سود شرکت ():

در این مطالعه مطابق با رویکرد تانگ (۲۰۱۲) به منظور اندازه گیری میزان محتوای اطلاعاتی سود رابطه میان سود و بازدهی شرکت مورد توجه قرار گرفته است. هر چه میزان این رابطه قوی تر باشد بیانگر این است که سود از محتوای اطلاعاتی بیشتر برخوردار بوده و اطلاعات مربوط به سودآوری در قیمت های سهام لحاظ شده است. در این راستا برای محاسبه سود از متغیر سود خالص استفاده شده و جهت استانداردسازی آن از میانگین جمع کل دارایی ها بهره گرفته شده است.
در این مدل داریم:

= سود خالص شرکت
= جمع کل دارایی های شرکت.
متغیرهای کنترلی

۳-۵-۵ ) اندازه شرکت ():

این استنباط وجود دارد که شرکت های کوچک میانگین رشد سود­آوری بالایی دارند. بنا­براین انتظار می­رود که تغییرات سود شرکت های کوچک با شتاب بیشتری در قیمت سهام منظور شود. از سوی دیگر، شرکت های بزرگ میانگین رشد سود­آوری کمی دارند. معمولاً تغییر مهمی در سود آوری آنها انتظار نمی­رود و منتشر شدن اطلاعات ممکن است بر تغییرات قیمتی سهام اثر اندکی داشته باشد. البته وجود کانالهای مختلف اطلاع رسانی نیز ممکن است توجیهی برای این موضوع باشد. به علاوه بعضی از پژوهشگران نظیر آنتونی و همکاران (۱۹۹۹) و بلیک (۱۹۹۸) قابلیت تعمیم یافته های مربوط به اندازه­ شرکت را در چارچوب چرخه عمر بررسی کردند. تئوری های مالی ادعا می­ کنند که بطور میانگین شرکت ها در مراحل اولیه چرخه عمر، رشد سود­آوری بالایی دارند. از سوی دیگر اندازه­ شرکت و رشد سود­آوری اندک و حتی منفی ویژگی شرکت هایی است که در مراحل پایانی چرخه عمر هستند (رحمانی و همکاران، ۱۳۹۰). برای اندازه گیری اندازه شرکت معمولاً از معیارهایی همچون لگاریتم طبیعی ارزش بازار شرکت، لگاریتم طبیعی مجموع دارایی ها و لگاریتم طبیعی فروش استفاده می­ شود. این تحقیق مطابق با رویکرد تانگ (۲۰۱۲) لگاریتم طبیعی ارزش بازار را برمی­گزیند. بدین منظور ابتدا ارزش بازار شرکت از حاصلضرب قیمت پایانی سهام در تعداد سهام منتشر شده محاسبه و سپس به منظور حذف مقیاس اندازه گیری لگاریتم طبیعی آن محاسبه می­ شود.

در این رابطه  برابر است ارزش بازار شرکت  در سال  . ستایش و غیوری (۱۳۸۸)، یعقوب نژاد و همکاران (۱۳۸۹)، ثریایی و همکاران (۱۳۹۰) و ولی پور و خرّم (۱۳۹۰) نیز در مطالعات خود از این متغیر برای اندازه گیری اثرات اندازه شرکت استفاده کردند.

۳-۵-۶ ) ارزش دفتری هر سهم ():

ارزش دفتری یکی از مفاهیم حسابداری است و با بهره گرفتن از این معیار، ارزش هر یک از اقلام دارایی بر اساس روش های حسابداری مورد استفاده، تعیین می­گردد. ارزش دفتری دارایی ها همان ارقام و مقادیری است که در ترازنامه شرکت منعکس می­ شود. بر این اساس، ارزش یک سهم عادی از تقسیم ارزش حقوق صاحبان سهام بر تعداد سهامی که در دست سهامداران است محا­سبه می­ شود ( ساعی و همکاران، ۱۳۹۰).
از آنجا که ارزش های دفتری همانند سود حسابداری متاثر از روش های حسابداری هستند لذا در باب قابل اتکا بودن آن بعنوان ملاکی برای ارزش ذاتی شرکت همواره شک و تردید قابل ملاحظه ای حاکم است. اکثر مدل های ارزیابی سهام بر سود تکیه می­ کنند و ارزش دفتری در این مدل ها نقش قابل ملاحظه­ای ندارند. ولی در سال های اخیر ارزش دفتری نیز مورد توجه قرار گرفته است. در مطالعات انجام شده اخیر به نقش ارزش دفتری در ارزیابی سهام سهام و میزان ارتباط این متغیر با ارزش شرکت، اهمیت زیادی داده شده است که می­توان به مدل سود باقی مانده اولسون اشاره کرد (پورحیدری و همکاران، ۱۳۸۴). برای این موضوع دو دلیل ذکر کرده ­اند. دلیل اول این است که سود از اقلام موقت فراوانی نظیر اقلام غیر مترقبه و اقلام استثنایی تشکیل شده است. در نتیجه، ارزش دفتری نماینده­ی بهتری برای برآورد های سود های آتی است. دلیل دوم این است که ارزش دفتری تا حدّ زیادی بیانگر ارزش توقف یا تصفیه شرکت می­باشد (همان منبع به نقل از کولین و همکاران ۱۹۹۷). در ایران ساعی و همکاران (۱۳۸۹)، رسولی (۱۳۸۸)، پورحیدری و همکاران (۱۳۸۴)، خواجوی و همکاران (۱۳۸۹) نیز با اقتباس از مدل سود باقی مانده السون به آزمون ارتباط ارزش دفتری هر سهم با قیمت سهام شرکت های ایرانی پرداختند. اگرچه نتیجه تحقیقات فوق به اندازه تحقیقت خارج از کشور، از اهمیت ارزش دفتری حمایت نمی­کنند اما با این حال، کم و بیش نتایج بطور تلویحی حاکی از نقش داشتن ارزش دفتری می­باشد. لذا در این تحقیق به پیروی از تانگ (۲۰۱۲) متغیر ارزش دفتری هر سهم به عنوان یک متغیر کنترلی در مدل محتوای اطلاعاتی گنجانده می­ شود. اطلاعات مربوط برای محاسبه این متغیر از ترازنامه استخراج و با بهره گرفتن از قیمت پایان دوره سهام همگن سازی شده است.

۳-۵-۷ ) اهرم مالی ():

از لحاظ تئوری درجه اهرم مالی عبارت است از درصد تغییر سود هر سهم در مقابل یک در صد تغییر در سود قبل از بهره مالیات ( تهرانی،۱۳۸۹ ،۱۲۰). اما به لحاظ تعاریف متفاوت بین هزینه و درآمد بین علمای حسابداری ومالی معمولاً چنین تعریفی قابل پیاده سازی در مرحله عمل نمی ­باشد. بدین منظور اکثر تحلیل گران صورت های مالی با بهره گرفتن از نسبتهای اهرمی که از داده های ترازنامه بدست می­آیند اقدام به اندازه ­گیری اهرم می­نمایند. این نسبتها توانایی شرکت را در پرداخت تعهدات بلند مدت اندازه ­گیری می­نمایند. این نسبت ها به دو گروه تقسیم می­شوند: گروه اول نظیر نسبت بدهی ، نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام و نسبت بدهی بلند مدت، نشان می­ دهند که میزان تامین مالی شرکت از طریق بدهی ها چقدر می­باشد؛ گروه دوم همانند نسبت توان پرداخت بهره و نسبت پوشش نقدی بهره، چگونگی سود­آوری شرکت ها در پرداخت دیون را نشان می­ دهند (تهرانی،۱۳۸۹ ،۵۶). این تحقیق برای اندازه اثرات اهرم مالی از نسبت بدهی استفاده می­ کند که بصورت مجموع بدهی ها تقسیم بر مجموع دارایی ها محاسبه می­ شود. هرچه نسبت بدهی افزایش یابد سودآوری شرکت ها نیز افزایش خواهد یافت، مشروط به اینکه نرخ بازده دارایی ها بیش از نرخ بهره باشد. از سوی دیگر هرچه نسبت بدهی افزایش یابد، ریسک مالی (عدم پرداخت بدهی ها و ورشکستگی شرکت) افزایش خواهد یافت (تهرانی، ۱۳۸۹، ۵۶). تانگ و همکاران(۲۰۱۲)، ایزدی­پناه و رحیمی (۱۳۸۸)، سینایی و خرّم (۱۳۸۳)، ستایش و غیّوری (۱۳۸۸)، ولی پور و خرّم (۱۳۸۹)، یعقوب نژاد و همکاران (۱۳۸۹)، کرمی و همکاران (۱۳۸۷)، نمازی وشمس الدّ­ینی (۸۵) و نوروش و یزدانی (۱۳۸۸) از نسبت بدهی برای اندازه ­گیری اهرم مالی استفاده کردند.
در این مدل داریم:

= جمع کل بدهی شرکت  در پایان سال  .
= جمع کل دارایی های شرکت  در پایان سال  .

۳-۶)روش تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیات

در این تحقیق برای آزمون فرضیه ها از مدل رگرسیون خطی چند متغیره استفاده شده است. روش آماری مورد استفاده در این تحقیق روش داده های پانل می باشد. در ادامه ابتدا روش داده های پانل و آزمونهای مربوط به آن تشریح می گردد. سپس آزمون های مربوط به معنی دار بودن کل مدل و معنی دار بودن متغیرهای مستقل توضیح داده می شود. در آخر نیز پس از تشریح آزمون های مربوط به مفروضات رگرسیون کلاسیک، نحوه تصمیم گیری در مورد رد یا پذیرش فرضیه های تحقیق بیان می گردد. لازم به ذکر است در این مطالعه برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزارهای Eviews و SPSS بهره گرفته شده است.

۳-۶-۱ )روش داده های پانل

تخمین مدل های رگرسیون بر اساس نوع داه هایی که مورد استفاده واقع می شوند به سه روش صورت می گیرد. برخی از مدل ها با بهره گرفتن از «داده های سری زمانی^[۶۰]» یا به عبارت دیگر با بهره گرفتن از داده های مربوط به یک دوره زمانی نسبتاً طولانی چند ساله برآورد می شوند. بعضی دیگر از مدل ها بر اساس «داده های مقطعی^[۶۱]» برآورد می شوند یعنی متغیرها در یک دوره زمانی معین مثلاً یک هفته، یک ماه یا یک سال در واحدهای مختلف بررسی می شوند.

با مواد زیر موافقت دارند :
بخش یکم
ماده نخست
۱ -کلیه ملل دارای حق خود مختاری هستند. بموجب حق مزبور ملل وضع سیاسی خود را آزادانه تعیین و توسعه اقتصادی -اجتماعی وفرهنگی خود را آزادانه تأمین می کنند.
۲ -کلیه ملل می توانند برای نیل به هدفهای خود در منابع و ثروتهای طبیعی خود بدون اخلال به الزامات ناشی از همکاری اقتصادی بین المللی مبتنی بر منافع مشترک و حقوق بین الملل آزادانه هر گونه تصرفی بنماید -در هیچ مورد نمی توان ملتی را از وسائل معاش خود محروم کرد.

۳ -دولتهای طرف این میثاق از جمله دولتهای مسئول اداره سرزمینهای غیر خود مختار و تحت قیمومت مکلفند تحقق حق خود مختاری ملل را تسهیل و احترام این حق را طبق مقررات منشور ملل متحد رعایت کنند.
بخش دوم:
ماده دوم
۱ -دولتهای طرف این میثاق متعهد می شوند که حقوق شناخته شده در این میثاق را در باره کلیه افراد مقیم درقلمرو و تابع حاکمیتشان بدون هیچ گونه تمایزی از قبیل نژاد، رنگ، جنس، زبان، مذهب، عقیده سیاسی یا عقیده دیگر، اصل و منشاء ملی یا اجتماعی، ثروت، نسب یا سایر وضعیتها محترم شمرده و تضمین بکنند
۲ -هر دولت طرف این میثاق متعهد میشود که بر طبق اصول قانون اساسی خود و مقررات این میثاق اقداماتی در زمینه اتخاذ تدابیر قانونگذاری و غیر آن به منظور تنفیذ حقوق شناخته شده در این میثاق که قبلا به موجب قوانین موجود یا تدابیر دیگر لازم الاجراء نشده است بعمل آورد.
۳ -هر دولت طرف این میثاق متعهد می شود که:
الف. تضمین کند که برای هر شخصی که حقوق و آزادیهای شناخته شده در این میثاق در باره او نقض شده باشد وسیله مطمئن احقاق حق فراهم بشود هر چند که نقض حقوق به وسیله اشخاصی ارتکاب شده باشد که در اجرای مشاغل رسمی خود عمل کرده باشند.
ب. تضمین کند که مقامات صالح قضائی -اداری یا مقننه یا هر مقام دیگری که بموجب مقررات قانونی آن کشور صلاحیت دارد در باره شخص دادخواست دهنده احقاق حق بکنند و همچنین امکانات تظلم به مقامات قضائی را توسعه بدهد.
ج. تضمین کند که مقامات صالح نسبت به تظلماتی که حقانیت آن محرز بشود ترتیب اثر بدهند.
ماده سوم
دولتهای طرف این میثاق متعهد میشوند که تساوی حقوق زنان و مردان را در استفاده از حقوق مدنی و سیاسی پیش بینی شده در این میثاق تاُمین کنند.
ماده چهارم
۱ -هرگاه یک خطر عمومی استثنائی (فوق العاده) موجودیت ملت را تهدید کند و این خطر رسما اعلام بشود کشورهای طرف این میثاق می توانند تدابیری خارج از الزامات مقرر در این میثاق به میزانی که وضعیت حتما ایجاب می نماید اتخاذ نمایند مشروط بر اینکه تدابیر مزبور با سایر الزاماتی که بر طبق حقوق بین الملل به عهده دارند مغایرت نداشته باشد و منجر به تبعیضی منحصراً بر اساس نژاد، رنگ، زبان، اصل و منشاء مذهبی یا اجتماعی نشود. ۲ -حکم مذکور در بند فوق هیچگونه انحراف از مواد ۶ -۷ -۸ : ( بندهای اول و دوم) ۱۱ -۱۵ -۱۶ -۱۸ را تجویز نمی کند.
۳ -دولتهای طرف این میثاق که از حق انحراف استفاده کنند مکلفند بلافاصله سایر دولتهای طرف میثاق را توسط دبیر کل ملل متحد از مقرراتی که از آن انحراف ورزیده و جهاتی که موجب انحراف شده است مطلع نماید و در تاریخی که باین انحرافها خاتمه می دهند مراتب را بوسیله اعلامیه جدیدی از همان مجری اطلاع دهند.
ماده پنجم
۱ -هیچ یک از مقررات این میثاق نباید به نحوی تفسیر شود که متضمن ایجاد حقی برای دولتی یا گروهی یا فردی گردد که به استناد آن به منظور تضییع هر یک از حقوق و آزادی های شناخته شده در این میثاق و یا محدود نمودن آن بیش از آنچه در این میثاق پیش بینی شده است مبادرت به فعالیتی بکند و یا اقدامی بعمل آورد.
۲ -هیچگونه محدودیت یا انحراف از هر یک از حقوق اساسی بشر که بموجب قوانین، کنوانسیونها، آئین نامه ها یا عرف و عادات نزد هر دولت طرف این میثاق به رسمیت شناخته شده یا نافذ و جاری است بعذر اینکه این میثاق چنین حقوقی را برسمیت نشناخته یا اینکه به میزان کمتری برسمیت شناخته است قابل قبول نخواهد بود.
بخش سوم
ماده ششم
۱ -حق زندگی از حقوق ذاتی شخص انسان است. این حق باید بموجب قانون حمایت بشود. هیچ فردی را نمیتوان خودسرانه ( بدون مجوز) از زندگی محروم کرد.
۲ -در کشورهایی که مجازات اعدام لغو نشده صدور حکم اعدام جائز نیست مگر در مورد مهمترین جنایات طبق قانون لازم الاجراء در زمان ارتکاب جنایت که آنهم نباید با مقررات این میثاق و کنوانسیونها راجع به جلوگیری و مجازات جرم کشتار دسته جمعی (ژنوسید) منافات داشته باشد. اجرای این مجازات جائز نیست مگر بموجب حکم قطعی صادر از دادگاه صالح.
۳ -در مواقعی که سلب حیات تشکیل دهنده جرم کشتار دسته جمعی باشد چنین معهود است هیچ یک از مقررات این ماده دولتهای طرف این میثاق را مجاز نمی دارد که به هیچ نحو از هیچ یک از الزاماتی که بموجب مقررات کنوانسیون جلوگیری و مجازات جرم کشتار دسته جمعی (ژنوسید) تقبل شده انحراف ورزند.
۴ -هر محکوم به اعدامی حق خواهد داشت که در خواست عفو یا تخفیف مجازات بنماید. عفو عمومی یا عفو فردی یا تخفیف مجازات اعدام در تمام موارد ممکن است اعطاء شود.
۵ -حکم اعدام در مورد جرائم ارتکابی اشخاص کمتر از هیجده سال صادر نمی شود و در مورد زنان باردار قابل اجراء نیست.
۶ -هیچ یک از مقررات این ماده برای تاُخیر یا منع الغاء مجازات اعدام از طرف هر یک از دولتهای طرف این میثاق قابل استناد نیست.
ماده هفتم
هیچکس را نمیتوان مورد آزار و شکنجه یا مجازاتها یا رفتارهای ظالمانه یا خلاف انسانی یا ترذیلی قرار داد. مخصوصاً قرار دادن یک شخص تحت آزمایشهای پزشکی یا علمی بدون رضایت آزادانه او ممنوع است
ماده هشتم
۱ -هیچکس را نمی توان در بردگی نگاهداشت. بردگی و خرید و فروش برده به هر نحوی از انحاء ممنوع است.
۲ -هیچکس را نمی توان در بندگی (غلامی) نگاهداشت.
۳ -الف. هیچکس به انجام اعمال شاقه یا کار اجباری وادار نخواهد شد.
ب. شق الف بند ۳ را نمی توان چنین تفسیر نمود که در کشورهائی که بعضی از جنایات قابل مجازات با اعمال شاقه مانع اجرای مجازات اعمال شاقه مورد حکم صادر از دادگاه صالح بشود.
ج. “اعمال شاقه یا کار اجباری” مذکور در این بند شامل امور زیر نیست:
اول: هر گونه کار یا خدمت ذکر نشده در شق “ب” که متعارفاً به کسی که بموجب یک تصمیم قضائی قانونی زندانی است یا به کسی که موضوع چنین تصمیمی بوده و در حال آزادی مشروط باشد تکلیف می گردد.
دوم: هرگونه خدمت نظامی و درکشورهائی که امتناع از خدمت وظیفه برسمیت شناخته شده است هر گونه خدمت ملی که بموجب قانون به امتناع کنندگان تکلیف می شود.
سوم: هر گونه خدمتی که در موارد قوه قهریه (فورس ماژور) یا بلیاتی که حیات یا رفاه جامعه را تهدید می کند تکلیف بشود.
چهارم: هر کار یا خدمتی که جزئی از الزامات مدنی (اجتماعی) متعارف باشد.
ماده نهم
۱ -هرکس حق آزادی و امنیت شخصی دارد. هیچ کس را نمیتوان خودسرانه دستگیر یا بازداشت کرد از هیچ کس نمی توان سلب آزادی کرد مگر به جهات و طبق آئین دادرسی مقرر به حکم قانون.
۲ -هر کس دستگیر می شود باید در موقع دستگیر شدن از علل آن مطلع شود و در اسرع وقت اخطاریه ای دائر به هر گونه اتهامی که به او نسبت داده می شود دریافت دارد.
۳ -هر کس به اتهام جرمی دستگیر یا بازداشت می شود باید او را در اسرع وقت در محضر دادرس یا هر مقام دیگری که به موجب قانون مجاز به اعمال اختیارات قضائی باشد حاضر نمود و باید در مدت معقولی دادرسی یا آزاد شود. بازداشت اشخاصی که در انتظار دادرسی هستند نباید قاعده کلی باشد لیکن آزادی موقت ممکن است موکول به اخذ تصمیم هائی بشود که حضور متهم را در جلسه دادرسی و سایر مراحل رسیدگی قضائی و حسب مورد برای اجرای حکم تاُمین نماید.
۴ -هر کس که بر اثر دستگیر یا بازداشت شدن از آزادی محروم می شود حق دارد که به دادگاه تظلم نماید. به این منظور که دادگاه بدون تاُخیر راجع به قانونی بودن بازداشت اظهار راُی بکند و در صورت غیر قانونی بودن بازداشت حکم آزادی او را صادر کند.
۵ -هر کس که بطور غیر قانونی دستگیر یا بازداشت شده باشد حق جبران خسارت خواهد داشت.
ماده دهم
۱ -در باره کلیه افرادی که از آزادی خود محروم شده اند باید با انسانیت و احترام به حیثیت ذاتی شخص انسان رفتار کرد.
۲ -الف. متهمین جز در موارد استثنائی از محکومین جدا نگهداری خواهند شد و تابع نظام جدا گانه ای متناسب با وضع اشخاص غیر محکوم خواهند بود.
ب. صغار متهم باید از بزرگسالان جدا بوده و باید در اسرع اوقات ممکن در مورد آنان اتخاذ تصمیم بشود.

۱-۴-۵: پیشنهادات برای مدیران و سازمانها:

*ازآنجا که بعد قابلیت اطمینان ، یکی از مهمترین ابعاد کیفیت ارائه خدمات در شعب بانک اقتصاد نوین شهر بندرعباس می باشد پیشنهاد می شود مسئولین و تصمیم گیرندگان شعب بر روی این بعد توجه مستمر مبذول فرمایند. در این راستا بهتر است مدیران بانک ، آموزش کارکنان را در خصوص مهارتهای ارتباطی کارکنان با مشتریان ، حل مشکلاتشان ، تعهد به وعده ها را به انجام مشاوره های روانشناسی و کارگاههای توجیهی مورد توجه قرار دهند .همچنین آموزشهای بانکداری جهت افزایش اطلاعات تخصصی کارکنان به منظور ارائه خدمات درست و سریع را در اولویت ویژه قرار دهند و این حرکت را به طور مستمر انجام دهند. همچنین حمایت کامل از کارکنان و توانمندسازی آنان از طریق روش های اجرایی مناسب جهت درک و پذیرش هر چه بهتر سیاست ها و کارکردهای مدون سازمان در راستای ارائه خدمات مطلوب به مشتریان امری ضروری به نظر می رسد.
*بر اساس پژوهش حاضر بعد پاسخگویی بر رضایتمندی مشتریان از کیفیت ارائه خدمات تاثیر دارد .از عوامل موثر در پاسخگویی کاستن از شکاف زمانی تصمیم گیری تا اجرا و ارائه خدمات دهی سریع به مشتریان ، کاهش بوروکراسی و فرایند گسترده ی اداری و کاهش اتلاف زمان مشتریان می باشد.مورد دیگر این است که در حال حاضر در برخی از شعب بانک ، باجه های صندوق و سایر باجه ها به صورت جدا فعالیت نموده و مشتری برای انجام کار خود مجبور است که به چند باجه مراجعه و وقت بیشتری را صرف نماید ولی در صورت تبدیل تمام متصدیان امور بانکی (تحویلدار) به کاربر و آگاهی آنان از تمامی عملیات بانکی و انجام این عملیات در اسرع وقت این مشکل مرتفع خواهد شد.
*بانک می تواند مشتریان را در خطاهای ناشی از استفاده از کارت های بانکی و بانکداری اینترنتی و موبایل و یا معاملات تجاریشان بیمه کند.زیرا این عامل نوعی اطمینان خاطر و افزایش امنیت را به آنها هدیه می دهد. همچنین گسترش صندوق امانات در شعب اصلی و پرجمعیت می تواند نمودی از مشتری مداری و امنیت را برای مشتری تداعی کند که در جلب نظر مشتری برای فعالیتهای مالی موثر خواهد بود.یکی دیگر از اعمالی که می تواند موجب اطمینان خاطر مشتریان گردد ، استفاده از کارکنان مودب و آموزش دیده در انجام عملیات بانکی در شعب می باشد به نحوی که احساس اعتماد و امنیت در مشتریان القا گردد. به نظر محقق مدیران بانک ها همواره باید به این نکته توجه کنند که مشتریان بانکها هیچ گاه خدمات بانکی را از ارائه کننده آن جدا نمی بینند وقتی گاهی این دو را مترادف با هم می بینند این رو خدمات داخلی به کارکنان مانند شایسته سالاری ، رفع نیازهای مادی کارکنان ، تشویق کارکنان از طریق اعطاء تسهیلات، مرخصی، پاداش، امتیاز شغلی، توجه به امور شخصی آنان منر به افزایش کیفیت رفتاری و عملکردی کارکنان نسبت به مشتریان می گردد.
۲-۴- ۵ ) پیشنهادات برای تحقیقات آینده :
- به نظر می رسد در کشورمان هنوز راه زیادی برای رسیدن به سطح استانداری از کیفیت ارائه خدمات بانکداری باقی است. از آنجا که بانک ها از سازمانهای بسیار مهمی در اداره ی کشور می باشند و با توجه به اینکه لزوم حفظ سرمایه در داخل کشور امری اجتناب پذیر است بستری آماده جهت تحقیقات بیشتر در این زمینه فراهم می باشد. از جمله موضوعاتی که در ادامه این پایان نامه می توان به آن پرداخت عبارتنداز : *بررسی رضایتمندی مشتریان و ارتباط آن با کیفیت ارائه خدمات با بهره گرفتن از مدل سروکوال تغییر یافته، مقایسه در بانک خصوصی و دولتی.
*اندازه گیری شکاف موجود بین انتظارات و ادراکات مشتری از کیفیت ارائه خدمات بانک اقتصاد نوین.
*بررسی رضایتمندی مشتریان بانک اقتصاد نوین و ارتباط آن با کیفیت ارائه خدمات با بهره گرفتن از مدل سروکوال تغییر یافته، به تفکیک شعب تجاری و غیرتجاری.
*بررسی رضایتمندی مشتریان بانک اقتصاد نوین و ارتباط آن با کیفیت ارائه خدمات با بهره گرفتن از مدل سروکوال تغییر یافته به تفکیک نوع شغل مشتریان(مستمری بگیران،کارمندان،تجار، پزشکان، وکلا و …)
*مقایسه رضایتمندی مشتریان بانک های داخل ایران از کیفیت خدمات ارائه شده با رضایتمندی مشتریان بانک های خارج از ایران از کیفیت ارائه خدمات. *بررسی رضایتمندی مشتریان بانک اقتصاد نوین و ارتباط آن با کیفیت ارائه خدمات بانک با بهره گرفتن از مدل فورنل.
*بررسی رضایتمندی مشتریان بانک اقتصاد نوین و ارتباط آن با کیفیت ارائه خدمات بانک با بهره گرفتن از مدل درختی.
*بررسی رضایتمندی مشتریان بانک اقتصاد نوین و ارتباط آن با کیفیت ارائه خدمات بانک با بهره گرفتن از مدل سروپوف. *بررسی رضایتمندی مشتریان بانک اقتصاد نوین و ارتباط آن با کیفیت ارائه خدمات بانک با بهره گرفتن از مدل کانو.
- یکی دیگر از عوامل موثر در بهبود کیفیت ارائه خدمات بانکی و افزایش رضایتمندی مشتریان استفاده از اتوماسیون (مانند MAT ، خدمات اینترنتی و غیره )در ارائه خدمت بانکی می باشد.پیشنهاد می گردد که در تحقیقات آتی به بررسی اتوماسیون بر کیفیت ارائه خدمات بانکی پرداخته شود.
- رضایت مشتریان منجر به وفاداری آنها می شود. از آنجا که در پژوهش حاضر تنها رابطه میان کیفیت ارائه خدمات و رضایتمندی مشتریان بررسی قرار گرفته است ، پیشنهاد می شود که رابطه میان کیفیت ارائه خدمات و وفاداری مشتریان به عنوان یک موضوع پژوهشی مورد مطالعه قرار گیرد.
پیوست ها:
٭پرسشنامه
بسمه تعالی
مشتری گرامی؛
پرسشنامه‌ حاضر به منظور بررسی رابطه کیفیت خدمات و رضایت و وفاداری مشتریان در بانک اقتصاد نوین شهرستان بندر عباس،  تنظیم شده است. همکاری شما در تکمیل دقیق این پرسشنامه پژوهشگران طرح را به نتایج دقیق‌تر و مفیدتری در این زمینه رهنمون خواهد ساخت.
با سپاس فراوان از صرف زمان و توجه شما
۱٫ جنسیت:             مرد                            زن
۲٫تاهل: مجرد متاهل
۳٫ سن :  زیر ۲۰ و ۲۰ سال          ۲۱ تا ۳۰ سال           ۳۱ تا ۴۰سال            بالای ۴۰ سال
۴٫ میزان تحصیلات:  زیر دیپلم و دیپلم        کاردانی         کارشناسی       کارشناسی ارشد و بالاتر
۵٫ مدت زمانی که مشتری این بانک بوده اید:
کمتر از ۳ ماه                  بین ۳ تا ۶ ماه                   بین ۶ تا ۹ ماه           بین ۹ تا ۱۲ ماه
به نظر شما هر یک از مولفههای موثر بر کیفیت خدمات که در زیر مطرح شده، چه مقدار بر روی رضایتمندی مشتریان از بانک اقتصاد نوین تأثیر گذار میباشد.
(در ستون سمت راست پرسشنامه به ترتیب ۱٫ کاملا مخالف، ۲٫ مخالف، ۳٫ بیتفاوت، ۴٫ موافق،۵٫ کاملأ موافق و در ستون سمت چپ ۱٫ کاملا بیاهمیت، ۲٫ بیاهمیت ۳٫ با اهمیت متوسط ۴٫ با اهمیت ۵٫ کاملأ با اهمیت. )

فرهنگ بزرگ روان‌شناسی لاروس، بهداشت روانی را چنین تعریف کرد: «استعداد روان برای هماهنگی، خوشایند و موثر کار کردن» برای موقعیتهای دشوار، انعطاف‌پذیر بودن و برای بازیابی تعادل خود، توانایی داشتن».

سازمان بهداشت جهانی، بهداشت روانی را چنین تعریف می‌کند «بهداشت روانی در درون مفهوم کلی بهداشت جای می‌گیرد و بهداشت یعنی توانایی کامل برای ایفای نقشهای اجتماعی، روانی و جسمی، بهداشت، تنها نبود بیماری‌ای عقب ماندگی نیست».
برای بهداشت روانی تعاریف دیگر نیز ارائه شده است. در سال ۱۹۴۸، کمیسیون مقدماتی سومین کنگره جهانی بهداشت روان برای بهداشت روانی یک تعریف دو قسمتی ارائه داده است:
۱- بهداشت روانی، حالتی است که از نظر جسمی، روانی و عاطفی، در حدی که با بهداشت روانی دیگران انطباق داشته باشد برای فرد مطلوبترین رشد را ممکن می‌سازد.
۲- جامعه خوب، جامعه‌ای است که برای اعضاء خود چنین رشدی فراهم می‌آورد و در عین حال رشد خود را تضمین می‌کند و نسبت به سایر جوامع بردباری نشان می‌دهد.
جنبه‌های سلامت عمومی
پنج اصل سلامت عمومی از نظر انجمن روانشناسی آمریکا (APA) به شرح زیر است:
علی رغم دشواری‌ها اغلب مردم می‌توانند سلامت عمومی خود را حفظ کنند. شخصیت قوی قادر است در مقابل فشار (استرس) مقاومت کند حتی شخصیت ضعیف هم می‌تواند با تقویت و کمک، مقاومت بیشتری نشان دهد. سلامت روانی تنها آزاد بودن از دشوارریها نیست بلکه در این است که فرد در مواجهه با دشواریها راه حلی پیدا کند به طور عموم سلامت عمومی شخص مربوط است به:
۱-روابط شخص با دیگران
۲-طرز رفتار شخص
۳-منابع رضایت شخص
۴-حصول ایمنی
۵-ارزش هدفهای شخص در زندگی
شاید با بحث در این موارد شخص قادر شود کلیدی برای فهم مشکلات خود پیدا کند و موارد ضعف خود را ترمیم کند (انجمن روانشناسی آمریکا، ۱۹۹۹؛ به نقل از آزاد، ۱۳۸۷).
۱-روابط شخص با دیگران: عامل بسیار مهمی که در شادابی روحیه شخص مؤثر ات عبارتست از قدرت بهتر کردن روابط شخص با دیگران
۲-چگونگی‌ رفتار شخص، کیفیت رفتار شخص با دیگران نتیجه سه نیرویی است که در شخصیت انسانی نهفته است این سه نیرو از سه محل سرچشمه می‌گیرد که عبارتست از: شعور ناآگاه، شعور آگاه و وجدان که از ترکیب و تأثیر آن دو بر یکدیگر حاصل می‌شود.
۳-منابع رضایت شخص: برای حصول سلامت عمومی افراد احساس رضایت خاطر از زندگی لازم است. رضایت از برآورده شدن احتیاجات و قابل حصول شدن آرزوهای حاصل می‌شود تقدیر و تشویق دیگران احساس رضایت را کامل‌تر می کند. حصول رضایت به مهارت و کاردانی و همچنین به بی‌نیازی و پشتکار نیز بستگی زیاد دارد.
۴-ایمنی عاطفی: روشهایی که شخص کشف ایمنی عاطفی می‌کند و مقدار و اندازه‌ای که می‌تواند اطمینان خاطر و ایمنی عاطفی داشته باشد برای سلامت عمومی خود و بچه‌هایش کمال اهمیت را دارد. ایمنی عاطفی مربوط است به مقدار اعتماد به نفس شخص و فارغ بودن از حسن مجرمیت و معلوماتی که مطلوب شخص است. و کیفیت رابطه شخص با خانواده‌اش، حرفه‌اش و دوستانش ناایمنی و عدم اعتماد به افراد خانواده و دوستان خطری جدی است که سلامت عمومی شخص را تهدیر می‌کند.
۵-ارزش اهداف شخص: بهتر است شخص در زندگی هدف داشته باشد. بی هدف و بی‌مقصد نمی‌توان زیاد زندگی کرد. افرادی از سلامت عمومی برخوردارند که:
۱-قابلیت و توانایی برقراری ارتباط با دیگران را در جامعه دارند.
۲-از آرامش خاطر برخوردار بوده و فاقد اضطراب و ترس دایمی است.
۳-احساس کفایت و اعتماد به نفس می‌کنند.
۴-توانایی پذیرش مقررات اجتماعی را دارند.
۵-در حالیکه دیگران را دوست دارند به آنها وابستگی و اتکای افراطی ندارند.
۶-بشارت‌ها و شرایط برای زندگی را تحمل می‌کنند.
۷-انعطاف‌ پذیرند.
۸-به اندازه‌ی توانایی خویش از خود توقع دارند.
۹-از فضایل اخلاقی مثل خیرخواهی و دلسوزی و تواضع برخوردارند.
۱۰-در زمان حال زندگی می‌کنند.
۱۱-رضایت و نگرانی منطقی دارند.
۱۲-ترس، خشم، اضطراب خود را کنترل می‌کنند (به نقل از آزاد ۱۳۸۷).
اهداف بهداشت روانی:
هدفهای بهداشت روانی را می‌توان در کل به این صورت بیان کرد: «رسیدن به یک زندگی تکامل یافته، شادتر، هماهنگتر و کارآمدتر». در زیر به تعریف هر یک از این ابعاد پرداخته شده است.
۱- زندگی نسبتاً تکامل یافته: در یک زندگی نسبتاً کامل، فرد توانایی های بالقوه خود را می‌شناسد و پیوسته در حال رشد و باروری و تکامل است. احساس مسئولیت در انجام کارهای محوله و احساس شادمانی در هنگام فراغت، شرکت در فعالیتهای مختلف و برخورداری از مهارت انجام صحیح کارها، به فرد اجازه می‌دهد که موفقیت را تجربه کند.
در یک زندگی تکامل یافته، همه ابعاد شخصیت فرد، اعم از جسمانی، روانی، ذهنی و معنوی رشد و تکامل می‌یابند و هدف بهداشت روانی نیز ایجاد فرصت برای بروز استعدادها و توانایی های گوناگون فرد است. هر اندازه فرد بیشتر تواناییها و قابلیت‌های خود را بشناسد و آنها را به کار گیرد احساس رضایتمندی و خوشنودی و موفقیت بیشتر با او قرین خواهد بود.
۲- زندگی شاد و مطبوع: شادکامی و خوشبختی نسبی است، لیکن نوجوانی که از روابط سالم و سازنده و مطلوب خود با همسالان انجام تحصیل و کار موفق و برنامه‌ریزی مشخص در زندگی برخوردار است، فردی شاد و با نشاط خواهد بود. والدین شاد و محیط خانواده مطبوع، فرزندانی شاد به بار می‌آورد. محیط آموزشی مطلوب نیز بر روحیه نوجوان تأثیر مثبت بر جای می‌گذارد.
۳- زندگی هماهنگ: زندگی هماهنگ و منسجم بستگی به موفقیت در دو چیز دارد: کنار آمدن با خود و دیگران، کنار آمدن با خود شامل توانایی تصمیم‌گیری، افسوس گذشته را نخوردن و توانایی پذیرش محدودیتها و کمبودهای خویش، پرورش استعدادها و قابلیت‌های خود و احساس ارزشمندی و اعتماد به نفس در فرد است.
کنار آمدن و زندگی مطبوع با دیگران رابطه‌ای است عاری از حرص و آز، بدبینی، حسادت و نفرت و دیگر خصوصیات منفی نسبت به فرد یا افراد دیگر. این عوامل مانع رشد و توفیق در روابط انسانی موفقیت‌آمیز با دیگران است.
۴- زندگی مؤثر و کارآمد: زندگی مؤثر و کارآمد در حقیقت نیمه مجموعه‌ای از ویژگیهای فعلی، یعنی خودشناسی، رشد و تکامل فردی، شاد زیستن، توانایی ایجاد ارتباط با دیگران و کنار آمدن با خود است. رسیدن به بیشترین بازده با صرف کمترین انرژی و کمترین اتلاف وقت و مؤثر و کارآمد بودن در زندگی، مستلزم شناخت تواناییها و قابلیت‌های خود است (به نقل از آزاد ۱۳۸۷).
مفهوم سلامت روان در مکاتب روانشناسی
مکتب انسانگرایی: به عقیده راجرز^[۲۳] آفرینندگی مهمترین میل ذاتی انسان سالم است. همچنین شیوه های خاصی که موجب تکامل و سلامت خود میشوند به ارضای توجه مثبت غیر مشروط و دریافت غیر مشروط محبت و تأیید دیگران برای رشد و تکامل سلامت روانی فرد با اهمیت است (نجات، ۱۳۷۸).
مکتب رفتارگرایی: انسان سالم به عقیده اسکینر^[۲۴] معادل با رفتار منطبق با قوانین و ضوابط جامعه است و چنین انسانی وقتی با مشکل مواجه میشود تا هنگامی که از طریق جامعه به هنجار تلقی شود، از طریق شیوه اصلاح رفتار برای بهبودی و به هنجار کردن رفتار خود و اطرافیانش به طور متناوب استفاده میجوید.
مکتب شناختی: آلبرت آلیس^[۲۵] اصول سیزدهگانهای به عنوان معیار برای سلامت روان در نظر گرفته است که عبارتند از نفع شخصی، رغبت اجتماعی، خودفرمانی، تحمل، انعطافپذیری، پذیرش عدم اطمینان، تعهد و تعلق نسبت به چیزی خارج از وجود خود، تفکر علمی، پذیرش خود، خطر نمودن، لذتگرایی بلند پایا (نجات، ۱۳۷۸).
مکتب زیستگرایی: مکتب زیستگرایی در مطالعه رفتار انسان، بیشترین اهمیت را بر بافتها و اعضای بدن قایل میشود. این مکتب که پایه اصلی روانپزشکی را تشکیل میدهد بیشتر بر بیماری روانی توجه دارد نه بهداشت روانی.
این دیدگاه از علم پزشکی الهام میگیرد، زیرا علم پزشکی معتقد است که بیماری جسمی در اثر بی نظمی در عملکرد یا در خود دستگاه به وجود میآید اگر رفتار شخص از هنجار منحرف شود به این دلیل خواهد بود که دستگاه روانی او اختلال پیدا کرده است. طبق این دید، بهداشت روانی عبارت است از نظام متعادلی که خوب کار میکند اگر تعادل به هم بخورد، بیماری روانی ظاهر خواهد شد (گنجی، ۱۳۸۰).
مفهوم بهداشت روانی در قرآن
با مراجعه به قرآن و تفسیر المیزان چهار مفهوم از میان مفاهیم متعدد انتخاب گردید که با مفهوم بهداشت روانی نزدیکی بیشتری از نظر معنی میتوانند داشته باشند این مفاهیم چهارگانه عبارتنداز: ۱- سکینه ۲- حیات طیبه ۳- قلب سلیم ۴- نفس مطمئنه (حسینی، ۱۳۶۴).
سکینه از ماده سکون است و در اصطلاح قرآن به معنی آرام بودن دل و فقدان هر گونه نگرانی و اضطراب میباشد. حیات طیبه یا زندگی پاکیزه نتیجه عمل صالح است واینکه چنین زندگانی خاص همین دنیا است. حیات طیبه درعمل به معنی تحقق جامعهای است که صفات و ویژگیهایی همچون امنیت، رفاه و آسایش، عشق و ایثار، تعاون و همدلی، متصف و از رذائل و خبائثی همچون ظلم و تجاوز، خیانت و فساد و نگرانی و تشویش به دور باشد. قلب سلیم از دو مفهوم سکینه و حیات طیبه به مفهوم بهداشت روانی نزدیکتر است طبق نظر علامه طباطبایی، قلب سلیم قلبی است که از هر گونه بیماری و انحراف اخلاقی واعتقادی به دور باشد نفس مطمئنه، اطمینان حاصل در نفس مطمئنه هرگز به معنی آرامش ناشی از غفلت نیست بلکه محصول کوشش و حرکت آگاهانهای است که با آگاهی و درک کامل فرد از حضور نقص در خود از یکسو و توجه او به کمال مطلوب و با عروج به بالاترین قلههای کمال انسانی خاتمه مییابد (حسینی، ۱۳۶۴).