• • دسترسی به اطّلاعات مالی شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار آسان­تر است. به خصوص که برخی از اطّلاعات به صورت بانک­های اطّلاعاتی بر روی لوح_­ های فشرده موجودند.

• • با توجه به این که اطّلاعات مالی شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تحت بررسی و نظارت قرار می­گیرد؛ به نظر می­رسد اطّلاعات مندرج در صورت­های مالی این شرکت­ها از کیفیت بیشتری برخوردار باشد.

• • با توجه به لازم الاجرا بودن ضوابط، مقرارات و استانداردهای حسابداری مالی در تهیه صورت­های مالی شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، به نظر می­رسد اطّلاعات مندرج در گزارش­های مالی این شرکت­ها همگن­تر بوده و قابلیت مقایسه بیشتری داشته باشند.

۳-۴-۳- قلمرو زمانی
قلمرو زمانی تحقیق، فاصله­ زمانی سال­های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۱ می­باشد.
۳-۵- روش­های آماری و اندازه ­گیری متغیرها
۳-۵-۱- روش اندازه ­گیری سرمایه فکری
در این پژوهش برای اندازه ­گیری سرمایه فکری از روش ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری استفاده شده است. روش ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری، توسط پالیک تدوین شد و ابزار تحلیلی برای اندازه ­گیری عملکرد شرکت است. مدل ضریب ارزش افزوده فکری مبتنی بر این فرض است که اندازه ­گیری و توسعه ارزش افزوده شرکت ممکن است بر ارزش بازار شرکت تأثیر گذارد (پالیک، ۲۰۰۰). این روش به صورت عملی در بین ۲۵۰ شرکت به شکل تصادفی به اجرا درآمد و بر اساس نتایج حاصل شده، رابطه­ای نزدیک بین کارایی ایجاد ارزش توسط منابع (که همان ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری است) و ارزش بازار شرکت­ها دیده شد. ضریب ارزش افزوده فکری کارایی ایجاد ارزش در شرکت­ها را اندازه ­گیری و مورد پایش قرار می­دهد. کارایی سرمایه انسانی به عنوان زیر مجموعه ضریب ارزش افزوده فکری، کارایی سرمایه فکری شرکت را توصیف می­نماید. روش ضریب ارزش افزوده فکری بر اساس این اصل است که ایجاد ارزش، برخاسته از دو عامل اولیه با عنوان منابع سرمایه­ای فیزیکی و منابع سرمایه­ای فکری می­باشد. در حقیقت این ضریب کارایی مطلق ایجاد ارزش مربوط به تمامی منابع به کار گرفته شده را منعکس می­ کند (پالیک، ۲۰۰۴).

در مدل پالیک (۲۰۰۰) ارزش افزوده از تفاوت بین ستاده­ها و داده ­ها حاصل شده است:
(VA) داده ­ها – ستاده­ها = ارزش افزوده (۳-۱)
(VA) هزینه مواد و خدمات خریداری شده – کل درآمد حاصل از فروش کالاها و خدمات = ارزش افزوده (۳-۲)
منظور از داده ­ها همه هزینه­ های به کار رفته برای تولید کالا و خدمات به جز هزینه­ های حقوق و دستمزد کارکنان و هزینه استهلاک است. زیرا پرداخت هزینه نوعی سرمایه ­گذاری در نیروی انسانی است و در نتیجه به ایجاد ارزش افزوده فکری و ساختاری در اثر اصلاح فرآیندها و مقرارت کمک می­ کند. هزینه استهلاک نیز جزء هزینه­ های غیرنقدی شرکت­هاست. منظور از ستاده­ها درآمد حاصل از فروش کالا و خدمات است.
ارزش افزوده را با توجه به اطّلاعات موجود در صورت­های مالی سالانه شرکت­ها می­توان به صورت رابطه (۳-۳) نیز محاسبه نمود:
(VA) هزینه استهلاک + هزینه حقوق و دستمزد کارکنان + سود عملیاتی = ارزش افزوده (۳-۳)
در مدل پالیک، ضریب ارزش افزوده فکری دارای سه زیر مجموعه کارایی سرمایه به کار گرفته شده، کارایی سرمایه انسانی و کارایی سرمایه ساختاری می­باشد. نحوه محاسبه هر یک از این زیرمجموعه­ها به صورت زیر می­باشد:
۱) کارایی سرمایه به کارگرفته شده (CEE)
این نسبت نشان دهنده ارزش افزوده ایجاد شده ناشی از به کارگیری دارایی­ های فیزیکی و مشهود می­باشد. یعنی به ازای یک ریال دارایی چند ریال ارزش افزوده ایجاد شده است. این نسبت از تقسیم ارزش افزوده به سرمایه به کارگرفته شده حاصل می­ شود (پالیک،۲۰۰۰).
CEE = (3-4)
CE: سرمایه به کارگرفته شده که برابر ارزش دفتری کل دارایی­ های شرکت به جز دارایی­ های نامشهود می­باشد.
۲) کارایی سرمایه انسانی (HCE)
این نسبت نشان دهنده ارزش افزوده ایجاد شده توسط کارکنان می­باشد که از تقسیم ارزش افزوده به هزینه حقوق و دستمزد کارکنان به دست می ­آید و نشان می­دهد که به ازای هر ریال هزینه حقوق و دستمزد چند ریال ارزش افزوده ایجاد شده است (پالیک، ۲۰۰۰).
HCE = (3-5)
: HC سرمایه انسانی که برابر هزینه حقوق و دستمزد کارکنان می­باشد.
۳) کارایی سرمایه ساختاری (SCE)
این نسبت نشان دهنده ارزش افزوده ایجاد شده ناشی از فرآیندها و ساختارهای موجود در شرکت می­باشد و از تقسیم سرمایه ساختاری به ارزش افزوده حاصل می­ شود (پالیک، ۲۰۰۰).
SCE = (3-6)
SC: سرمایه ساختاری که از رابطه (۳-۷) حاصل می­ شود:
SC = VA – HC (3-7)
بنابراین، ضریب ارزش افزوده فکری پالیک از رابطه (۳-۸) به دست می ­آید:
VAIC = CEE + HCE + SCE (3-8)
در مدل پالیک سرمایه ارتباطی (مشتری) در نظر گرفته نمی­ شود.
با توجه به مدل مورد استفاده و مبانی نظری مدل پالیک، اجزای تشکیل ­دهنده سرمایه فکری به عنوان متغیرهای مستقل فرعی مورد استفاده قرار گرفت که عبارتند از:
کارایی سرمایه به کارگرفته شده، کارایی سرمایه انسانی، کارایی سرمایه ساختاری.
۳-۵-۲- روش اندازه ­گیری نسبت سرمایه در گردش
برای اندازه ­گیری سرمایه در گردش از فرمول (۳-۹) استفاده می­ شود (آقاشیری و همکاران، ۱۳۹۲):
نسبت سرمایه در گردش مورد نیاز= (۳-۹)
۳-۵-۳- روش اندازه ­گیری عملکرد مالی
یکی دیگر از متغیرهای این تحقیق عملکرد مالی شرکت­های تولیدی می­باشد که با نسبت­های بازده دارایی­ ها، بازده حقوق صاحبان سهام و حاشیه سود اندازه ­گیری می­ شود.
۱) بازده دارایی­ ها:
نسبت بازده دارایی­ ها از طریق رابطه (۳-۱۰) محاسبه می­ شود و به واسطه تحلیل دوپونت امکان تجزیه آن به شکل زیر وجود دارد (نوو، ۱۳۸۹، ۵۱):
ROA= = ∗ (۳-۱۰)
ROA: بازده دارایی­ ها
NI: سود خالص
Sales: فروش
Asset: ارزش دفتری دارایی­ ها