تصویرها و مدارک پیدا شده در چین نشان میدهد که در سه هزار سال قبل از میلاد مسیح پر هنریک لینگ سیستمی طبی برای ورزشهای سبک بوجود آورد که در سال ۱۸۸۴ در ایالات متحده آمریکا معرفی و با استقبال بسیاری روبرو شد. سیستم پرهنریک لینگ شامل یک سری حرکات موزون هماهنگ و دقیق بود که هدف آن تأمین سلامتی بهتر و بهبود وضعیت بدن بود چون در آن زمان اعتقاد بر آن بود که تمرینات برای کودکان فوق العاده مفید است. برنامه های پرورش اندام در مدارس همگانی آن دوره متداول شد. ابن خلدون یکی از دانشمندان اسلامی درخصوص فعالیت های جسمانی اینگونه اظهار می دارد؛ ورزش نیز در تعب و نشاط روح دخیل است که این تعب و نشاط در شهرنشینان کمتر است بدلیل اینکه آنها غالباً در حالت سکون و آرامش هستند و از ثمرات ورزش به هیچ وجه بهره مند نمی شوند. به این دلیل بیماری بسیاری در شهرها و بلاد بروز می کند. در قرن هفدهم «فردریک هافمن» بیشترین تأثیر را بر کار درمانی گذاشت. او معتقد بود که حرکتهای روزمره زندگی خود نوعی تمرین به حساب میآیند و تا اندازهای باعث افزایش قدرت و حفظ سلامتی میشوند. در ادامه فعالیتهای هافمن نیکولاس آندره تمریناتی برای اصلاح آسیب ها و انحراف ستون فقرات که باعث غیرطبیعی شدن آن قسمت از بدن میشوند پیشنهاد کرد که مورد بررسی قرار گرفت. در سال ۱۸۷۹ دارلی سارجنت در دانشگاه هاوارد بخشی بنام تربیت بدنی اصلاحی تأسیس کرد هدف این بخش اصلاح برخی آسیب دیدگیها بود.
امروزه تربیت بدنی اصلاحی در مورد افرادی بکار میرود که برای تغییر وضعیت قرار گرفتن بدن و آگاهی از حرکتهای مورد نیاز بدن محتاج کمک هستند. طبق تحقیقات به عمل آمده، در کشورهای مترقی بیش از ۷۰ درصد کودکان و نوجوانان و بزرگسالان به ضعف های اندام تحتانی، بیش از ۳۵ درصد، به ضعفهای ارگانیکی و ستون فقرات در حدود ۱۵ درصد به ضعف هماهنگی و درصد کمتری نیز به انواع ضعفهای اندام فوقانی دچار هستند. لازم به ذکر است که علایم ضعفهای مذکور در جوامع شهری کوچک و روستایی به چشم میخورد. علل و عوامل مختلفی بر روی رشد و تکامل انسان تأثیر داشته و می تواند روند طبیعی آن را تضمین نموده و یا اختلالاتی در آن ایجاد نمایند. ناهنجاریهای وضعیتی تغییرات نامطلوبی هستند که ساختار اسکلتی بدن و راستای طبیعی قامت را بر هم میزنند. ضعفهای بدنی و ناهنجاریهای وضعیتی به غیر از عوامل ارثی در اثر بیماریهای تمدن از قبیل ماشینی و صنعتی شدن زندگی، عدم تحرک انسانها داشتن عادات غلط در طول زندگی روزمره و ساعات کار در شبانه روز از نظر وضعیت بدنی در حالات گوناگون قرار میگیرد که به برخی از این حالات با ساختار آناتومیکی و بیولوژیکی بدن سازگار نبوده و نامناسب میباشد و در اثر تکرار در بلند مدت باعث بروز ضایعات و ناهنجاری میگردد (دانشمندی، ۱۳۸۶). در کشورهای پیشرفته به مسایل مربوط به وضعیت بدنی صحیح در بین کودکان اهمیت زیادی داده می شود. کودک همزمان با تحصیل یاد میگیرد چگونه وضعیت بدن را حفظ نماید. تا از وارد آمدن فشار روی مفاصل، عضلات و لیگامنتها جلوگیری کند. این تدبیر عوارض وضعیتهای نادرست نظیر درد، کاهش انعطاف پذیری، کاهش میزان تحرک، ناراحتیهای قلبی و تنفسی، کاهش استقادمت و قدرت بدنی و آرتروز زودرس را نیز از بین برده و فرد سالهای متمادی بدون مشکل جسمانی زندگی خواهد کرد. آموزش وضعیتهای صحیح در زمینه های شغلی یا وضعیتهای استراحت و پیشگیری از بروز عوارض و ناهنجاریهای ناشی از عدم رعایت آنها در هر جامعهای امری ضروری است. افراد باید یاد بگیرند که چگونه راه بروند، چگونه بایستند و چطور بخوابند و چطور شی را حمل کنند. افراد زیادی در جامعه وجود دارند که دارای ناهنجاریهای خفیف میباشند. آشنایی با حرکات اصلاحی و کاربرد صحیح آن می تواند در کاهش شدت ناهنجاری و یا رفع آن مفید واقع شود و بدین ترتیب از بروز سایر عوارض مربوط به ناهنجاری و یا تأثیر آن در عملکرد فرد یا روی سایر مفاصل بدن جلوگیری به عمل می آید.
۲٫۶٫۲٫ وضعیت بدن[۱۹]
وضعیت بدن یعنی ارتباط قسمتهای مختلف بدن نسبت به خط ثقل (دانشمندی، ۱۳۸۶). همچنین وضعیت بدن، حالت واحدای از ساختار بدن در کلیه موقعیت های حرکتی مثل نشستن، ایستادن، راه رفتن و دویدن است. وضعیت بدن شاخص و معیاری برای بیان سطح سلامتی عمومی و کارایی در حرکات و فعالیت هاست. در حرکات اصلاحی، تعادل، وضعیتی فیزیولوژیکی ـ مکانیکی است که میل به جابجایی مرکز ثقل در محدوده سطح اتکا در حد مطلوب است. هنگامیکه ساختار اسکلتی انسان در حالت تعادل باشد، دستگاه اهرمی بدن در حداکثر کارایی و حداقل انرژی مصرفی است. در چنین وضعیتی عضلات انرژی کمتری مصرف می کنند و رباطها تنش کمتری را متحمل می شوند (دانشمندی، ۱۳۸۶). برهم زدن تعادل بدن چه در حالت پر تحرکی و چه کم تحرکی همراه با بکارگیری غیر اصولی بدن منجر به تحلیل عضلاتی، تغییر شکل و بروز ضعفهایی در ستون مهره ها میگردد. یکی از عواملی که حالت طبیعی بدن را تغییر میدهد ایجاد ضعف در عضلات بدن میباشد. ضعف در عضلات بدن باعث می شود که شخص حالت طبیعی نگهداری تن را از دست داده و در نتیجه باعث اختلالات جسمانی ناشی از تغییر شکل طبیعی استخوانها گردد. این ضعفها باعث بروز معضلات دیگری در دستگاه خون و تنفس و غیره می شود. علاوه بر آن پیدایش کم کاری در عضلات ارتباط هماهنگی عصب و عضله را کاهش داده و در نتیجه ضعفهایی مانند عدم تعادلها و تغییر شکل ستون مهره ها را بوجود می آورد.
۳٫۶٫۲٫ ساختار اسکلتی
اسکلت بدن انسان از دو بخش استخوان بندی محوری[۲۰] و ضمیمهای تشکیل می شود. استخوان بندی محوری، داربست میانی بدن یعنی تنه را تشکیل میدهد که دستها و پاها به آن متصل می شود. استخوان بندی محوری شامل استخوانهای سر و صورت ستون مهرهای و قفسه سینه است. استخوان بندی ضمیمهای شامل کمربند سینه ای (کمربند شانه)، اندام فوقانی، کمربند لگنی و اندام تحتانی است.
اسکلت محوری از این قسمت ها تشکیل شده است: سر (۲۹ استخوان)، تنه شامل ۱۲ جفت دنده و استخوان جناغ سینه (۲۵ استخوان)، لگن (سه استخوان متصل به هم) و ستون مهرهها شامل هفت استخوان گردنی، دوازده مهره پشتی، پنج استخوان کمری، پنج استخوان خاجی و چهار استخوان دنبالچه، یعنی مجموعاً ۲۶ استخوان اسکلت ضمیمهای (اندامی) نیز دربرگیرنده اندام حرکتی فوقانی چپ و راست (۳۲ استخوان) و اندام حرکتی تحتانی چپ و راست (۳۱ استخوان) است (صادقی، ۱۳۸۷).
۴٫۶٫۲٫ خط فرضی ثقل[۲۱]
بررسی های بیومکانیکی و تحقیقات الکترومایوگرافی بیانگر عبور خط فرضی ثقل از بخشهای گوناگون بدن است این تحقیقات همچنین با توجه به ویژگیهای ساختار استخوانی، عضلانی و مفصلی نشان داده اند که تعادل هریک از این بخشهای اسکلتی عمدتاً نتیجه کارکرد مؤثر کدامیک از عوامل عضلانی است. باید توجه داشت که عبور خط فرضی ثقل از نقطهای خارج از مرکز ثقل مفصل می تواند موجب میل به چرخش مفصل (گشتاور) و به بیان دیگر انحراف از راستای طبیعی باشد. پیشگیری از این انحراف همواره برعهده عوامل عضلانی و رباطی است که به تناسب در هر بخش، نقش مؤثرتری را ایجاد می کند. همچنین با توجه به ضرورت صرفه جویی در مصرف انرژی، در بسیاری از موارد، نگهداری این تعادل بر عهده واحدهای رباطی قرار داده شده است. تا از کارکرد پرهزینه عضلات کاسته شود. چگونگی عبور خط فرضی ثقل به این ترتیب است:
-
- مچ پا، خط ثقل جلوتر از مفصل قرار گرفته و ساق را به طرف جلو میکشد. یعنی نیروی جاذبه به یک دورسی فلکسی ایجاد می کند.
-
- زانو، چون خط ثقل جلوتر از جلوی مفصل عبور می کند، بنابراین تمایل بر باز شدن یا صاف شدن وجود داشته و به وسیله عواملی که در عقب زانو قرار دارند مانند کپسول عقبی مفصل زانو و رباطها کنترل می شود.
-
- ران، خط ثقل از عقب این مفصل میگذرد بنابراین تمایل به باز شدن وجود دارد.
-
- مفصل خاجی خاصرهای، خط ثقل از جلوی این مفصل عبور می کند و بنابراین تمایل به خم شدن ایجاد می کند که از طریق رباطهای چسبیده در حمل کنترل می شود.
-
- در ناحیه ستون فقرات خط ثقل از مرکز مهرههای اول کمری، دوازدهم پشتی، اول پشتی و هفتم گردنی میگذرد.
-
- مفصل اطلس پس سری، در مفصل اطلس پس سری سر به جلو میافتد که عضلات باز کننده گردن و رباطها میل به خم شدن را کنترل می کنند (دانشمندی، ۱۳۸۶) (شکل۳٫۲).
شکل ۳٫۲٫ خط فرضی ثقل
۵٫۶٫۲٫ علل و عوامل بروز ناهنجاریها
علل و عواملی را که موجب بروز ناهنجاریهای وضعیتی می شود به شرح زیر بیان میکنیم:
-
- اختلالات ژنتیکی و مادرزادی؛
-
- بیماریها؛
-
- صدمات؛
-
- فقط حرکتی و عدم تحرک مناسب؛
-
- عادات نامناسب در ایستادنها، راه رفتنها، نشستنها و حمل اشیاء سنگین؛
-
- شغل و وضعیتهای غیر صحیح و یکنواخت بدنی و انجام امور روزمره در حالت نامناسب یا فعالیتهای ورزشی و حرکتی نامناسب مستمر؛
-
- تقلید الگوهای حرکتی و وضعیت بدنی غلط و نامناسب؛
-
- استفاده از پوشاک نامناسب از قبیل کفش یا تجهیزات غیر استاندارد؛
-
- کمبود محرکهای رشدی مانند نور، آب و هوای مناسب و تغذیه؛
-
- وضعیتهای روانی و شخصیتی؛
-
- افزایش وزن؛
-
- مسائل فرهنگی و تربیتی؛
-
- تیپ بدنی؛
-
- سن (شهرکی، ۱۳۸۴).
۶٫۶٫۲٫ ناهنجاریهای ساختار اسکلتی
تحقیقات بیان کننده این است که اکثر افراد وضعیت بدنی طبیعی ندارند و تنها یک پنجم افراد وضعیت طبیعی دارند. این حجم بالای ناهنجاری که در اثر محرکهای محیطی ایجاد شده است. اکثرا از نوع برگشت پذیر یا اصلاح پذیری است. بطور خلاصه وضعیت بدنی نابهنجار دو نوع اثر سوء در بدن ایجاد می کند؛
-
- اختلالات ساختمانی
-
- اختلالات کارکردی
در اختلالات ساختمانی، ساختار اسکلت وضعیت طبیعی خود را از دست میدهد. این نوع تغییرات با حرکات اصلاح قابل درمان نیست و اجرای تمرینات ورزشی برای این افراد سودمند نخواهد بود. اختلالات کارکردی، اختلالاتی است که فقط بر روی بافتهای نرم مثل عضلات و رباطها اثر می گذارد. این نوع تغییرات در برابر تمرینهای اصلاحی واکنش نشان میدهد.
۷٫۶٫۲٫ صفحه شطرنجی
برای تشخیص ناهنجاری اسکلتی راههای گوناگون وجود دارد. یکی از ابزار مورد استفاده صفحه شطرنجی میباشد. همانطوری که از نام این وسیله آزمایشی پیداست، یک چهارچوب با بهره گرفتن از زه کشی عرضی و طولی است که به صورت نمای شطرنجی مدرج و کادربندی شده قرار گرفته است. این صفحه از قابی به ابعاد ۲۰۰×۱۰۰ سانتی متر تشکیل و به وسیله نخهایی در درون آن به ابعاد ۵×۵ سانتی متر مشبک شده است. نخ عمودی وسط آن معمولاً با رنگی دیگر انتخاب می شود تا به عنوان معیار مورد استفاده قرار گیرد. هنگامیکه فرد در مقابل صفحه شطرنجی قرار میگیرد (از پشت یا جلو) نشانهها بایستی در امتیاز و به موازات زمین قرار داشته و لگن در قسمت چپ و راست نیز در امتداد هم و به موازی سطح زمین باشد. سر توسط خط عمودی و یا خط مبدأ بایستی کاملاً به دو قسمت مساوی تقسیم شود و ستون فقرات کاملاً به حالت راست و مستقیم قرار گیرند. طرز استفاده از این وسیله بدین صورت است که بیمار در مقابل این چهارچوب مدرج و شطرنجی قرار میگیرد و خطوط افقی و عمودی می تواند نشانگر هرگونه انحراف و انحنای غیرطبیعی بدن باشد.
در این بخش ناهنجاریهای اسکلتی را به طور مختصر مورد بررسی قرار میدهیم.
۸٫۶٫۲٫ ناهنجاریهای اسکلتی - عضلانی
انحراف جانبی سر