واژگان: آنک: کلمه‌ای است دال بر اشاره به دور اعم از مکان و زمان، مقابل اینک. (فرهنگ لغات) قلم درکشیدن: قلم زدن، خط‌کشیدن، محو کردن ، از میان بردن چیزی را. (فرهنگ لغات)
معنی و مفهوم: اگر قصد طلب عشق و اراده‌ای قوی برای پوییدن راه داری، قدم بردار(قدم در راه بگذار) که راه آن جا آماده است. در طریق عشق تمام راهنمایان را نادیده بگیر؛ زیرا معشوق آشکارا آماده است و نیازی به راهنمایی دیگری نیست .

آرایه‌های ادبی: پای طلب اضافه‌ی اقترانی . قلم درکشیدن کنایه از محو و باطل کردن . قدم در نهادن کنایه از به راه افتادن و به کاری اقدام کردن. ماه استعاره از پیامبر(ص) که منبع نور و هدایت است.
۲۷ - نخست از عاشقی خود را به راه جست او گـم کـن
که خود زآنجا ندا آیدکه ای گم‌گشته ، راه آنک
معنی و مفهوم: در طریق عاشقی گام نخست آن است که خود را در راه طلب دوست ناچیز انگاری و گم کنی؛ چرا که از جانب دوست ندا خواهد آمد که ای(عاشق) گم گشته‌ی من، راه آن جاست . (از راه عشق تو را راهنمایی خواهند کرد)
۲۸ - به سـربازی تــوان دیــدن بســاط بارگــاه او
اگر داری سـر ایـن سـر، درِ آن بارگـاه آنـک
معنی و مفهوم: فقط با جانفشانی و گذشتن از خود می‌توان بساط بارگاه باشکوه معشوق حقیقی را مشاهده کرد. اگر قصد و عزم رسیدن به معشوق و قدرت گذشتن از جان را داری درِ آن بارگاه ، آن جا آماده است .
آرایه‌های ادبی: سر اول در مصراع دوم مجاز از قصد به علاقه‌ی حال و محل ، از آن جا که سر، جایگاه قصد و اندیشه است .
۲۹ - سری چه بود؟ برو دربـاز کانـدر کـوی وصــل او
سری را صد سر است و هر سری را صد کلاه آنک
شاهد: سـر بنه کاینجا سری را صد ســر آیـد در عــوض
بلــکه بر ســر هر ســــری را صــد کلاه آیـــد عطا
(خاقانی، ۱۳۸۸: ۱)
معنی و مفهوم: سر و جانِ ناقابل چیست؟(در مقابل معشوق ارزشی ندارد) آن را برای معشوق درباز ؛ چرا که در گذرگاه وصال او هر سر به اندازه‌ی صد سر بها می‌یابد و برای هر سر، صد کلاه آماده و مهیّاست. (سربازی در کوی عشق سبب سروری می شود)
آرایه‌های ادبی: کوی وصل اضافه‌ی تشبیهی ، واج آرایی حرف «س».
۳۰ - تو را چون عشق او پذرفت دعوی دو عـالـم کـن
کـه بر تحقیـق این دعـوی، قبـول او گـواه آنـک
واژگان: تحقیق: درست کردن، رسیدن، بررسیدن ، پژوهیدن .(معین)
معنی و مفهوم: چون عشق معشوق حقیقی تو را پذیرفت ، ادعای دو جهان کن و دم از دو عالم بزن (هر دو از آن توست) که برای تأیید ادعای تو قبول و پذیرش معشوق، گواهی راستین است .
آرایه‌های ادبی : عشق استعاره مکنیه از نوع تشخیص .
۳۱ - چـو دار الملـک جانت را به مُهـر مِـهر او بینـی
مترس از زحمت غوغا به میدان آی، شاه آنـک
واژگان: دارالملک: کرسی مملکت، پایتخت.(دهخدا) غوغا : غوغاء (عربی) جمعیّت و انبوه مردم ، در فارسی به معنی آواز درهم و برهم مردم و جمعیّت مردم آمده. (فرهنگ لغات)
معنی و مفهوم: هنگامی که نقش محبت جانان بر جانت حک شد ، از زحمت انبوهی و جمعیّت مترس و به میدان بیا که می‌توانی شاه حقیقت را ملاقات کنی.
آرایه‌های ادبی: دارالملک جان اضافه‌ی تشبیهی، مُهر و مِهر جناس مُحرّف. مُهر مِهر اضافه‌ی تشبیهی .
۳۲ - تو در چاه تحیـّر مـانــده وز بهــر خـلاص تـو
خیـال او رسن در دست بـر بـالای چاه آنـک
معنی و مفهوم : تودر اعماق چاه تحیّر و سرگردانی اسیر و حیران مانده ای ، برای رهایی تو از این سرگردانی ،خیال معشوق طناب دردست بالای چاه ایستاده است تا تو را از این سرگردانی نجات دهد .
آرایه‌های ادبی: چاه تحیّر اضافه‌ی تشبیهی . خیال معشوق به انسانی تشبیه شده است که طناب به دست گرفته تا عاشق را از چاه تحیّر برهاند(تشخیص). چاه و چاه تکرار(رد صدر الی العجز) .
۳۳ - برون تاز اسب همت را ،جا بیـرون از ایـن گنـبد
وگر چرب آخورش خواهی هم آب و هم گیاه آنک
واژگان: چرب‌آخور: کنایه از فراخی عیش باشد (برهان)، جای پر آب و علف و پر گیاه مقابل خشک آخور. (فرهنگ لغات)
معنی و مفهوم: به کمک عزم و اراده‌ی قوی و استوار خود از این جهان (آسمان) بیرون برو و اگر برای همّت خود به دنبال آسایش و فراخی هستی ، همه‌ی وسایل رفاه و آسایش آن جا فراهم است .
آرایه‌های ادبی: اسب همّت اضافه‌ی تشبیهی. گنبد، استعاره از آسمان . چرب آخور کنایه از فراخی نعمت و عیش .
۳۴ - بیار آهی کـه چـون از تنگـنای لـب رهـا گـردد
تو را گویند بر کیوان نگـر کـایـوان آه آنــک
واژگان: کیوان: ستاره‌ی زحل که در آسمان هفتم قرار دارد ، از سیّارات منظومه‌ی شمسی میان مشتری و اورانوس. (فرهنگ لغات) توضیحات. ایوان: صفّه، پیشگاه، اتاق، بخش مسقّف از ساختمان که جلو آن باز است و در و پنجره ندارد.(معین)
معنی و مفهوم: از سوز درون آهی برآور ، چنان آهی که چون از تنگی دهان بیرون آید ارتفاع بگیرد و بالا برود به گونه‌ای که از کیوان که نماد بلندی است بالاتر برود و مانند یک ایوان بزرگ آشکار باشد.
آرایه‌های ادبی : کیوان و کایوان جناس شبه مرکب . ایوان آه اضافه‌ی تشبیهی .
توضیحات:
کیوان: کیوان (زحل) از سیّاره‌های منظومه‌ی شمسی است. مدار آن بین مشتری و اورانوس است. فاصله‌ی آن از خورشید تقریباً دو برابر فاصله‌ی مشتری از خورشید و حدود ۵۴ ، ۹ واحد نجومی است. حجم زحل ۷۳۸ برابر حجم زمین و جرم آن ۹۵ برابر جرم زمین است … دارای دو قمر است که بزرگترین آن‌ها تیتان با قطری در حدود ۴۸۰۰ کیلومتر است. جوّ زحل مرکب از آمونیاک و متان است. در اطراف زحل دو حلقه‌ی روشن دیده می‌شود که به وسیله‌ی حلقه‌ی تیره رنگی موسوم به حلقه‌ی تار از یکدیگر جدا می‌شود … .(مصفّی ، ۱۳۶۶: ۳۷۷-۳۳۶)
۳۵ - ز صـفّ تفـرقـه برخیـز و بر جمـع صــفا بـگذر
که از رندان سـلطان دل سـپاه انـدر سپاه آنک

امید کارکرد گرایان این است که این سازمانها به ایجاد یک نظام عملی صلح، یک جامعه جهانی فاقد جنگ از طریق ایجاد همبستگی میان دولتها و از طریق حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی(توسعه نیافتگی، فقر، نابرابری) که
پایه های مادی و روانی منازعه را از بین می برد، کمک نمایند. کمترین نتیجه ممکن است ایجاد جامعه کثرت گرا متشکل از دولتهایی باشد که قدرت حاکمیتشان کاهش یافته و تحت کنترل پیوند های کارکردی بین الملل هستند. امکان دیگر، محدودیتهای کشور-دولتها بعنوان واحدهای سیاسی و جایگزینی آنها بوسیله یک نظام اجرایی جهانی است که الگوی سازمانی اش از طریق معیار عقلانیت کارکردی تعیین می شود.
از جمله ضعف های این نظریه این است که اهداف، تقاضا ها و نیازهای دولتها را یکسان و مشابه فرض می نماید و معتقد است این تشابه موجب همکاری در زمینه های فنی و اقتصادی می شود. فرض تسری فعالیتهای و همکاریهای دولتها از موضوعات خرد به موضوعات کلان قابل پذیرش است. در واقع همکاری کارکردی در یک بخش باعث می شود که ضرورت همکاری کارکردی در بخش دیگر احساس شود. در حالی که نظریه کارکردگرایی این امر مهم را نادیده گرفت که وجود اختلاف میان دولتها مانع از اتفاق نظر و همکاری در این امور می شود. و در واقع به نقش نخبگان سیاسی و رهبران جوامع اهمیت چندانی نمی دهند و عنوان می کنند که، همگرایی برای رهبران سیاسی جوامع اجبار و الزامی است که خارج از حیطه کنترل آنها می باشد.(کاظمی، پیشین: ۱۴)

۲-۱۱-عوامل همگرایی ایران و مصر
ایران و مصر مشابهت‌ها و اشتراکات تاریخی و فرهنگی زیادی با یکدیگر دارند که این امر می‌تواند محرک مناسبی برای بهبود روابط آنها باشد.
دو کشور با برداشتن گام‌های مشترک در شرایط حساس خاورمیانه می‌توانند در حل و فصل مسائل منطقه تأثیرگذار باشند و نزدیکی دو ملت ایران و مصر و همراهی دو دولت در فضای کنونی خاورمیانه می‌تواند آثار و پیامدهای مثبتی به همراه داشته باشد.
ایران و مصر به عنوان دو قدرت منطقه‌ای و تأثیرگذار جهان اسلام هستند که می توانند منافع مشترک متعددی را به دلیل این روابط پیگیری کنند و در راستای منافع مسلمانان منطقه و از جمله ملت‌های تحت ستم در اراضی اشغالی حرکت کنند.قرار گرفتن مراکز اصلی فقه تشیع و تسنن در ایران و مصر نزدیکی منافع دو کشور در جهان اسلام شرایطی را پدید آورده است که می توان از آن برای بهبود روابط طرفین استفاده کرد.
از لحاظ جایگاه ژئوپلیتیک هر دو کشور مصر و ایران به لحاظ جمعیت و وسعت در شرایطی نه‌چندان متفاوت قرار دارند. ایران با در اختیار داشتن سواحل شمالی خلیج فارس و تسلط بر تنگه‌‌هرمز (مهمترین آبراه نفتی دنیا) از موقعیت سوق‌الجیشی برخوردار است و مصر نیز با کنترل عبور و مرور کشتی‌هایی که از کانال سوئز عبور می‌کنند در حقیقت بر ارتباط نفتی اروپا با خاورمیانه مسلط می‌باشد. مصر دروازه ورود به آفریقاست و همزمان به دلیل جایگاهی که در جهان عرب دارد می‌تواند سبب بهبود روابط ایران با جامعه عربی شود گسترش روابط دو کشور همچنین می‌تواند در تقویت اثرگذاری سازمان همکاری اسلامی نیز موثر واقع شود. (قائمی،۱۳۹۰)
یکی از تشابهات ایران و مصر، اسلام و تقاضاهای اسلام‌گرایانه بوده است. رابطه ایران با مصر به عنوان یک کشور مهم سنی مذهب می‌تواند در کاهش نزاع مذهبی سنی ـ شیعی در منطقه تأثیر بسزایی داشته باشد و نقش قدرت‌های فرامنطقه‌ای را در این امر کاهش دهد.
یقینا بهبود و توسعه مناسبات دو کشور ایران و مصر به عنوان و قدرت مهم منطقه‌ای و اسلامی به نفع هر دو کشور است و می‌تواند بر حل و فصل مسائل منطقه‌ای تأثیرگذار باشد.
اﯾﺮان وﻣﺼﺮﺑﻪﻋﻨﻮان دوﮐﺸﻮردرﺣﺎلﺗﻮﺳﻌﻪ،ازﻓﺮﺻﺖﻫﺎوﻇﺮﻓﯿﺖﻫـﺎی ﺑـﺎﻻی ﺗﺠـﺎری، ﺻﻨﻌﺘﯽو ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاری ﺑﺮای ارﺗﻘﺎیﺗﻮاﻧﺎﯾﯽاﻗﺘﺼﺎدی ﺧﻮدﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ.ﻧﯿﺎزﻫـﺎی اﻗﺘـﺼﺎدی دو ﮐﺸﻮرﻣﯽﺗﻮاﻧﺪﻣﮑﻤﻞﻫﻢﺑﺎﺷﺪ. ﻗﺎﺑﻠﯿﺖﻫﺎیﻣﺘﺨﺼﺼﺎن اﯾﺮاﻧﯽدرزﻣﯿﻨﮥﺳﺪﺳﺎزی،ﺗﻮﻟﯿﺪﺧﻮدرووﻣﺎﺷﯿﻦآﻻتﮐﺸﺎورزی،ﺗﻮﻟﯿﺪاتﭘﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ،ﺻﻨﻌﺖﻧﻔﺖوﮔﺎزوﻏﯿﺮهﻣﯽﺗﻮاﻧﺪزﻣﯿﻨﮥ توﺳﻌﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎتﻓﯽﻣﺎﺑﯿﻦراﻓﺮاﻫﻢﮐﻨﺪ .ﻣﺘﻘﺎﺑﻼًﻣﺼﺮﻧﯿﺰﻣﯽﺗﻮاﻧﺪﺑﺨﺸﯽازﻧﯿﺎزﻫﺎیاﯾـﺮان راازﺟﻤﻠـﻪ در ﺻﻨﻌﺖﻧﺴﺎﺟﯽﺗﺄﻣﯿﻦﮐﻨﺪ .دوﮐﺸﻮر ﻫﻤﭽﻨﯿﻦﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪﺑﻪﻃﻮرﻣﺸﺘﺮکدرﺻـﻨﺎﯾﻊ ﺳـﻨﮕﯿﻦ، ﺗﻬﺮانوﻗﺎﻫﺮهﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪﺑﺎﺗﺒـﺎدل ،ﺗﻮرﯾﺴﻢوﺻﻨﺎﯾﻊﺗﺒﺪﯾﻠﯽﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاریﮐﻨﻨﺪ.ازﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﻧﻈﺮزﻣﯿﻨﻪﻫـﺎی ورودﺑـﻪ ﺑﺎزارﻫـﺎی آﺳـﯿﺎی ﻣﺮﮐـﺰی، ﻗﻔﻘـﺎز وﺷـﻤﺎل آﻓﺮﯾﻘـﺎ را ﻓـﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪ ( Walsh,1995).

فرهنگ به دو طریق به کشورها کمک می‌کند تا به اهداف و منافع خود در سیاست خارجی دست یابند. اول، به وسیله‌ی شناخت فرهنگ کشورها و ملت‌های دیگر و همچنین شناساندن فرهنگ خودی به آن‌ها. دوم، از راه تأثیرگذاری بر کشور مقابل به منظور موجه و مؤثر ساختن سیاست و اقدامات خود در آن کشور. آشنایی فرهنگ در درازمدت ایجاد تعامل غیرمتعصبانه را تسهیل می‌کند و اولین پایه برای رشد درک متقابل را فراهم می‌آورد.

دو کشور ایران و مصر نقش هدایت‌کننده را در تاریخ تمدن و تکامل فرهنگ در مشرق‌زمین ایفا کرده‌اند. شأن و جایگاه ایران و مصر از نظر فرهنگ و تمدن و پشتوانه‌ی تاریخ چند هزار ساله‌ی آن‌ها چارچوب مناسبی برای توسعه‌ی روابط فرهنگی میان دو کشور است. آنچه که امروزه مصر به آن شناخته می‌شود، تمدن و فرهنگ آن است و ایران نیز به گفته‌ی ولتر «عظمت آن نه به قدرت نظامی آن، بلکه به درخشندگی فرهنگ آن است.».

فرهنگ با توجه به نقش تأثیرگذار خود می‌تواند با تأثیرگذاری بر حوزه‌ی تعاملات سیاسی باعث گسترش همکاری بین دو کشور شود. دو کشور ایران و مصر می‌توانند، با توجه به سابقه‌ی درخشان تمدنی خود، از عامل فرهنگ به عنوان تسهیل‌کننده‌ی روابط بین خود بهره بگیرند. در عرصه‌ی بین‌الملل، کشورهایی که خواهان برقراری روابط با یکدیگر هستند روی یک عامل مشترک تمرکز می‌کنند و سعی دارند با گسترش همکاری در آن زمینه سایر زمینه‌ها را برای همکاری مساعد کنند. فرهنگ یکی از حوزه‌هایی است که حساسیت آن نسبت به حوزه‌ی سیاسی کمتر است و دو کشور می‌توانند راحت‌تر با هم همکاری نمایند. ایران و مصر می‌توانند در زمینه‌های مختلف فرهنگی با هم همکاری داشته باشند.(فیروزآبادی، ۱۳۷۹: ۲۱)

مصر سال‌هاست که از عدم توازن در هزینه‌ها و درآمدها رنج می‌برد، به طوری که به طور مداوم با بحران‌های سالانه‌ی اقتصادی رو‌به‌روست. مصر از لحاظ اقتصادی در وضعیت مناسبی قرار ندارد. تولید ناخالص داخلی (GDP)، بر طبق آمار سال ۲۰۱۱ میلادی، در حدود ۲۱۸ میلیارد دلار و درآمد سرانه‌ی تولید ناخالص داخلی ۲۷۰۰ دلار بوده است. مصر با این درآمد سرانه بعد از یمن فقیرترین کشور خاورمیانه از این حیث است. متوسط درآمد سرانه‌ی تولید ناخالص داخلی جهان، در سال ۲۰۱۱ میلادی، ۹۲۱۶ دلار بوده است. مصر با این درآمد سرانه تفاوت زیادی با متوسط جهانی دارد. همچنین کشور مصر پرجمعیت‌ترین کشور خاورمیانه است و بالاترین نیروی کار را که در حدود ۲۶ میلیون نفر می‌باشد، داراست. از طرف دیگر، ایران نیز بعضی از مشکلات مشابه مصر را دارد و دو کشور می‌توانند با همکاری در زمینه‌های اقتصادی بر امکان گسترش روابط خود بیفزایند. با توجه به اینکه اقتصاد جهانی از سال ۲۰۰۸ با رکود و بحران روبه‌رو شده است، دو کشور می‌توانند از طریق سرمایه‌گذاری در برخی زمینه‌ها، که بیشتر امکان عملیاتی شدن و سوددهی را دارد، روابط خود را گسترش دهند. مصر دارای اقتصاد شکننده و به شدت متکی به کمک‌های خارجی و درآمدهای رانتی است.

این وضعیت با وقوع انقلاب ۲۵ ژانویه تشدید شده است و مردم مصر در شرایط سخت اقتصادی قرار دارند؛ به طوری که این وضعیت بعضی از کشورها نظیر ترکیه، قطر و عربستان را برای سرمایه‌گذاری در این کشور در جهت تحکیم روابط و منافع خود تحریک کرده است. با توجه به اینکه کشورهای پساانقلابی سخت نیازمند کمک‌های اقتصادی برای فرونشاندن و برآورده ساختن انتظارات مردم هستند، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند از این فرصت طلایی استفاده کند و با سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف به برقراری روابط دو کشور کمک کند.

تحولات داخلی مصر را می توان به عنوان یکی دیگر از عوامل موثر در همگرایی دو کشور دانست. مصر به عنوان پرجمعیت ترین کشور عربی، از چند دهه گذشته جزو تأثیرگذارترین بازیگران در خاورمیانه محسوب می شود. این کشور که در طول سی سال قبل تحت حاکمیت حسنی مبارک و سیاستمداران حزب دموکراتیک ملی بود، در عرصه داخلی شاهد سکون و ثبات نسبی بود و مبارک تلاش کرد تا از هر گونه تغییر در ساختار قدرت ممانعت به عمل آورد. بر این اساس است که وی عمده مطالبات گروه های سیاسی مخالف برای ایجاد اصلاحات را رد نمود و سعی کرد تا روند و ساز و کارهای دموکراتیک و قانونی را برای ممانعت از تقویت و نقش آفرینی گروه های مخالف، محدود و کنترل نماید.
مصر در دوره مبارک یکی از متحدین اصلی آمریکا در خاورمیانه بود که بعد از رژیم صهیونیستی ، بیشترین کمک های نظامی و اقتصادی را از واشنگتن دریافت می کرد و تعاملات گسترده ای با آمریکا داشت. علاوه بر این و مهم تر آنکه مصر در دوره مبارک روابطی عادی و مسالمت آمیز با رژیم صهیونیستی را دنبال کرد و بازیگر عربی مهمی در تأمین امنیت این رژیم بود.
تحولات داخلی کنونی در مصر و شکل گیری جنبش مخالف فراگیر در مقابل رژیم مبارک، که بعد از تحولات تونس و فرار بن علی رئیس جمهور این کشور آغاز شد و به کناره گیری مبارک از قدرت و روی کار آمدن اسلام گراها در این کشور منجر شد، نشانگر آغاز مرحله جدیدی در حیات سیاسی مصر است که ساختار و فضای سیاسی داخلی و احتمال جهت گیری های سیاست خارجی آن کشور را بخصوص در ارتباط با جمهوری اسلامی ایران با دگرگونی هایی روبه روخواهد کرد.
مصر دوره مرسی نیز بر عکس تصور برخی از گروه های سیاسی ایران بر مدار منافع غرب عمل می کرد. بنابراین عامل سقوط اسلامگرایان نه توطئه آمریکا ودولت های محافظه کار عرب، بلکه انحصارطلبی در قدرت وبی اعتنایی به مخالفین ونادیده گرفتن منافع ملی بود.
در ارتباط با بازیگران سیاسی فعال در مصر جدید، اتفاق‌نظری وجود ندارد. بدین معنا که برخی ارتش و طرفداران رژیم پیشین را در یک مقوله جای داده و اهداف و نوع کنش هر دو را یکی می‌دانند. در مقابل، برخی بر تفاوت این دو بازیگر تأکید کرده، همگام شدن این دو بازیگر را در انتخابات ریاستی مقطعی می‌دانند و اهداف و اولویت‌های این دو بازیگر را متفاوت و راه‌کارهای هر یک برای رسیدن به این اهداف را نیز جدا از یکدیگر می‌دانند. گذشته از اینکه این دو بازیگر را در مقطع فعلی، یک و یا دو بازیگر بدانیم، در حد فاصل انتخابات پارلمانی و ریاستی، ارتش در کنار طرفداران نظام پیشین قرار گرفت و جبهه واحدی در برابر دیگر بازیگر بزرگ و اثرگذار سپهر سیاسی مصر (اخوان‌المسلمین) ایجاد کرد. بدین ترتیب این سه بازیگر عمده، صحنه مصر را در این دوره دو قطبی کردند و هرگونه تحول عمده نیز متأثر از تحرکات و جهت‌گیری‌های هر یک از این دو بازیگر بوده است.
نیروی دیگر که در کنار سه نیروی یاد شده، کنشگری اساسی در تحولات سیاسی مصر به شمار می‌رود، اپوزیسیون سیاسی و نیز سازمان‌ها و مجموعه‌های جوان فعال در عرصه‌های مجازی و نیز اعتراضی است. این نیروها که مجموعاً از اثرگذاری قابل توجهی برخوردارند اما به طور فردی عموماً قدرت چندانی ندارند، با صف‌بندی با هر یک از دو جریان پیش گفته، بر موفقیت جریان مورد حمایت در برابر رقیب تأثیر غیرقابل انکاری گذاشته است.
مجموع بازیگران یاد شده، از فوریه ۲۰۱۱ تاکنون، به تحولات مصر شکل و جهت داده‌اند. البته نباید از نقش و اثرگذاری بازیگران خارجی و نفوذ آنها در صحنه سیاسی مصر غافل بود. سرنگونی مبارک حاصل آغاز حرکت انقلابی توسط نیروهای جوان، تشدید این حرکت با کمک کادر و هواداران و سازماندهی اخوان‌المسلمین و در نهایت همراهی مقطعی ارتش بود. اما اهداف و خواسته‌های این سه نیرو – که هر یک به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌شوند – متفاوت و گاه متضاد بوده و در نتیجه بروز اختلاف پس از تحقق هدف اولیه، از ابتدا قابل تصور بود.
در ایران نیز حل بحران هسته ای، تقدم منطق گفتگو بر ابزار نظامی در حل بحران سوریه می تواند در نزدیکی اعراب وایران به طور عام وپیوند مجدد تهران-قاهره به طور خاص اثر بخش باشد.
مصر درکنار ایران و عربستان وترکیه اضلاع اصلی چهارگانه قدرت را در منطقه خاورمیانه تشکیل می دهند. تنش و اختلاف میان بازیگران اصلی منطقه بردامنه بحران درسایه حوزه های جعرافیایی سیاسی افزوده و شرایط رابرای دخالت نیروهای خارجی فراهم ساخته است. با این وجود، انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور ایران و مواضع اعتدالی وی با استقبال قدرت های مهم جهانی روبروگشته است واز نظر رهبران کشورهایی عرب نیز فضایی کنونی بسیار بهتر از گذشته است. به ویژه ایران سیاست گشایش بیشتری را با کشورهای دنیا دنبال می کند. دراین مسیربرای کاستن ازتنش ها، حل بحران هسته ای، تقدم منطق گفتگو بر ابزار نظامی در حل بحران سوریه می تواند در نزدیکی اعراب وایران به طور عام وپیوند مجدد تهران-قاهره به طور خاص اثر بخش باشد.

فصل سوم:

روابط ایران و مصر

۳-۱- مقدمه

دو کشور ایران و مصر به عنوان دو حوزه اصلی تمدن مشرق زمین مطرح هستند.سابقه رابطه این دو کشور به سالیان بسیار دور بر می گردد. تا پیش از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، روابط در بالاترین سطح روابط قرار داشت. اما پس از انقلاب روابط میان این کشور و مصر همواره دچار بحران و تشنج بوده است اما پس از انقلاب مصر در سال ۲۰۱۰ دو کشور تلاش هایی را در جهت گسترش روابط آغاز کرده اند. با توجه به اهمیت این دو کشور در منطقه و جهان روابط میان آن ها نیز حائز اهمیت است. در این فصل به بررسی سابقه روابط ایران و مصر تا زمان انقلاب مصر پرداخته خواهد شد.

۳-۲- روابط ایران و مصر در دوران بعد از اسلام

بعد از ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان و نفوذ آن در قسمت های مختلف جهان، مردم ایران و مصر نیز به اسلام متمایل شدند. در نیروهای ارتش اسلام که جهت فتح مصر آماده شده بودند، تعدادی از ایرانیان شرکت داشتند که بیشتر آن ها اهل خراسان بودند. بعد از آن هم تعدادی از ایرانی ها به مصر مهاجرت کردند. تعدادی از فرزندان سلمان فارسی هم در مصر و تعدادی هم در ایران زندگی می کردند. در آن برهه زمانی مسلمانان به صورت اجتماع واحدی بودند و مسئله هویت قومی و جغرافیایی اهمیتی نداشت.

تاریخ نگاران از تعدادی شاعر ایرانی یاد کرده اند که بعد از قرن چهارم هجری به مصر رفته اند و آن جا موثر بوده اند. به عنوان مثال ناصر خسرو قبادیانی در قرن پنجم هجری به مصر رفت و مدتی در آن کشور اقامت کرده است. ناصر خسرو در سفرنامه اش در مورد مصر و مصریان و نحوه زندگی و آداب و رسوم و ابنیه این کشور مطالب با ارزشی بیان کرده است.

هم چنین فخرالدین عراقی صوفی و شاعر معروف ایرانی در قرن هفتم هجری به مصر مسافرت کرد و باعث شد که اولین خانقاه به تاثیر از وی تاسیس شود. بعد از آن به دستور امرا و وزرای مصری خانقاه های دیگری در مصر تاسیس شد. هم اکنون نیز خانقاه یکی از نشانه های معماری مصر است که اثرگذاری معماری ایرانی روی آن کاملا مشخص است. (هاشمیان، ۱۳۸۶)

حکومت فاطمیان در مصر به دست مردانی ایرانی الاصل به وجود آمد. بنیان گزار این حکومت فردی با نام عبدالله میمون بوده است که از اهالی اهواز بود. سعید نواده عبدالله که متوجه شد عقاید اسماعیلی در مصر رواج یافته با کمک پیروانش سلسله اغلبی را سرنگون کرده و حکومتی را بنا کرد که بیش از دو قرن سوریه، مصر و بخش های وسیعی از شمال آفریقا را تحت کنترل خود گرفت.

بعد از سقوط بغداد به دست مغولان و سرنگونی حکومت ایرانی و تسلط ایوبی های شام بر خلافت فاطمی، دوره ای فترت یا حتی قطع رابطه میان ایران و مصر اتفاق افتاد. به همین ترتیب به دلیل حمله تیموریان به سرزمین های وابسته به مصر روابط میان دو کشور تیره شد. با توجه به شواهد موجود دوره حکومت فاطمیان در مصر، نقطه اوج روابط فرهنگی ایران و مصر بود.

در دوران عثمانی ها و در پی اصلاحات انجام شده توسط محمد علی پاشا، زبان فارسی به عنوان یک زبان علمی و نیمه رسمی در مصر احیا شد و روزنامه های فارسی زبان مانند ثریا، چهره نما، پرورش و حکمت در مصر منتشر شد.

در ۱۵۱۶ میلادی شاه اسماعیل صفوی در صدد برقراری ائتلاف با سلطان مصر بر علیه دولت عثمانی بر آمد. به این منظور یک سفیر همراه نامه ای دوستانه و دویست غلام و کنیز برای سلطان مصر فرستاد. سلطان مصر هم این دعوت را قبول کرد و سپاهی که بالغ بر سی هزار نفر بود را به سوریه فرستاد. از این دوران به بعد می توان رابطه ایران و مصر را در قالب روابط دیپلماتیک بررسی کرد. (فرد سعیدی، ۱۳۵۴)

اندیشه ایجاد سفارت میان ایران و عثمانی در زمان نادر شاه ایجاد شد. در نوامبر ۱۸۶۹ کانال سوئز توسط فردینالد دولیس حفر شد، در این زمان از سوی دولت فرانسه که در آن دوران مصر را تحت نفوذش داشت از ایران برای شرکت در مراسم افتتاح کانال دعوت به عمل آمد و ناصر الدین شاه هیئتی را به مصر فرستاد. سفر سیدجمال الدین اسدآبادی به مصر و اقامت او در قاهره به دعوت خدیو مصر (ریاض پاشا) نشان دهنده ارتباط فرهنگی و تفاهم ما بین ایرانی ها و مردم شمال افریقا به ویژه مصر است. سید جمال الدین اسد آبادی نیز در مصر با کمک محمد عبده انجمن عروه الوثقی را علیه سلطه انگلیس که در حال گسترش بود تشکیل داد. (تاریخ روابط خارجی ایران، ۱۳۶۴)

در معاهده ارض روم تصریح شده که دولت ایران در هر کدام از شهرهای تحت سلطه عثمانی که در آن ها منافع تجاری دارد(غیر از مکه و مدینه) می تواند کنسولگری تاسیس کند.

هشت سال بعد از این معاهده، دولت ایران برای اولین بار مامور موقت با عنوان مامور «مصلحت گذار» از استانبول به قاهره فرستاد. در سال ۱۲۹۹ هجری قمری میان تجار ایران و گمرکات مصر در مورد تنباکوی ایران اختلافاتی درگرفت.

سفارت ایران در استانبول «حاج محمد صادق خان» را به عنوان مامور مصلحت گذار به مصر فرستاد. این اقدام زمینه های برقرار شدن اولین مناسبات سیاسی ایران و مصر در تاریخ معاصر بوده است. (هاشمیان، ۱۳۸۶)

۳-۳- مناسبات سیاسی تهران ـ قاهره‌ بعد از جنگ جهانی اول

جنگ جهانی اول همان طور که در اروپا تغییرات و تحولاتی به وجود آورد، خاورمیانه را نیز متاثر ساخت و با از بین رفتن امپراطوری عثمانی کشورهای برنده جنگ برای سلطه بر مستعمرات آن با هم رقابت می کردند. ایران و مصر هم در این دوران به دلیل درگیری با روسیه و انگلیس به ارتباط با هم کم توجه بودند. تا سال ۱۲۹۹ هر چند وقت یک بار شخصی از طرف سفارت ایران در استانبول به مصر فرستاده می شد و بعد از چند ماه دوباره به استانبول بر می گشت. به دنبال رایج شدن تنباکوی ایران در مصر و بروز اختلافات بر سر این مسئله بین گمرک ایران و مصر سفارت ایران مامور ثابتی از استانبول به مصر فرستاد. (تاریخ روابط خارجی ایران، ۱۳۶۴)
در زمستان سال ۱۳۰۰ ش. مصر استقلال خود را از انگلستان به دست آورد. با اعلام سرنگونی رژیم حاکم بر مصر که تحت سلطه انگلیس قرار داشت درسوم بهمن این سال و اعلام استقلال مصر، دولت ایران بلافاصله این کشور را به رسمیت شناخت و سرکنسولگری خود را در قاهره به سفارت ارتقاء بخشید. در آن تاریخ به تازگی رضاخان در ایران کودتا کرده بود؛ احمدشاه آخرین سالهای حکومت خود را پشت سر می‌گذاشت و کابینه‌های کوتاه مدت تحت سلطه رضاخان بر کشور حکمرانی می‌کردند.
تاپیش از آن روابط ایران ومصر در حد سفارت نبود. انگلیسی‌ها و پیش از آن، عثمانی که مصر رادر تصرف خود داشت‌، تعیین کننده ماهیت و میزان روابط کشورهای جهان باحکومت دست نشانده‌شان در قاهره بودند. نه حکومت‌های مصر اختیارات کاملی برای برقراری مناسبات سیاسی با دیگر کشورها داشتند و نه ایران در سالهای آخر دوران قاجار از سامان سیاسی برخوردار بود‌. با این همه، بین مردم دو کشور پیوند معنوی خاصی ایجاد شده بود. هر دو کشور در اواخر قرن نوزدهم و اوائل قرن بیستم میلادی مورد تهدید و آزار انگلیسی‌ها بودند و با یکدیگر احساس هم دردی می کردند. احتمالابه همین دلیل نیز بعضی متفکرین مخالف استبداد قاجار در دوران مشروطه‌، قاهره را مرکزی برای فعالیتهای فکری خود ساخته بودند.(فرد سعیدی، ۱۳۵۴)

۳-۴- روابط ایران و مصر در دوران رضا شاه

روابط رضاخان با حکومت ملک فؤاد در مصر نزدیک و صمیمانه بود. به طورکلی، روابط تهران وقاهره از سال ۱۳۰۰ ه.ش یعنی از هنگامی که سفارت ایران در مصر تاسیس شد، سال تا زمان انقراض حکومت سلطنتی در این کشور یعنی سال ۱۳۳۱ ش. دو ویژگی اصلی داشت‌: اول، همکاری ‌مثبت دولتی و مناسبات صمیمی در سطح دو حکومت و دوم، مبارزه مشترک دو حکومت با اسلام‌خواهی مردم‌. هم حکومت پادشاهی هر دو کشور و سلطه انگلیس بر هر دو نظام‌ و هم مبارزه مشترک آنها با اسلام‌گرایی در کشورشان موجبات گرمی مناسبات را فراهم آورده بود.

تلفیق این دو مدل به صورت زیر می‌باشد. مراحل موردنظر برای بکارگیری مدل ANP بر مبنای الگوریتم پیشنهادی یوگسل و داگدویرن ( ۲۰۰۷( می‌باشد.

گام اول: در ابتدا مساله به صورت مدل ANP سازماندهی می‌شود. این مدل از چهار سطح تشکیل شده است. سطح اول مربوط به انتخاب بهترین استراتژی و سطح دوم در ارتباط با عوامل اصلی تجزیه و تحلیل SWOT می‌باشد. عوامل فرعی SWOT در سطح سوم مدل قرار دارند.این سطح شامل پنج عامل فرعی برای عامل اصلی نقاط قوت، پنج عامل فرعی برای عامل اصلی نقاط ضعف، پنج عامل فرعی برای عامل اصلی فرصت‌ها و پنج عامل فرعی برای عامل اصلی تهدید‌ها می‌باشد.سطح آخر نیز بیانگر استرتژی‌های موردنظر این پژوهش می‌باشد. مدل مورد نظر پژوهش در شکل ۴-۱نمایش داده شده است.
گام دوم: با فرض عدم وجود وابستگی متقابل میان عوامل اصلی SWOT، ماتریس مقایسات زوجی عوامل اصلی با بهره گرفتن از یک مقیاس یک تا نه توسط خبرگان (طیف ساعتی) تشکیل می‌شود.
ماتریس مقایسات زوجی با بهره گرفتن از نرم افزار Expert Choice، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و بردار وزن به دست می‌آید ( جدول ۴-۱).
گام سوم : در این مرحله وابستگی های متقابل میان عوامل اصلی از طریق بررسی تاثیر هر عامل بر روی عامل دیگر با بهره گرفتن از ماتریس‌های مقایسات زوجی تعیین می‌شود. وابستگی‌های متقابل میان عوامل اصلی پس از تحلیل محیط‌های درونی و بیرونی سازمان بدست می‌آید که در شکل ۴-۱ نمایش داده‌شده‌است.سازمانی می‌تواند به بهترین نحو از فرصت‌هایش استفاده کند که دارای قابلیت‌ها و امکاناتی باشد که با بهره گرفتن از آنها بتواند به برتری دست پیدا کند. در غیر اینصورت فرصت‌هایش از دست رفته و یا توسط رقبا تصاحب می‌شوند (Ulgen & Mirze , 2004) . رابطه مشابهی میان تهدید‌ها و نقاط قوت وجود دارد. توانایی غلبه بر تهدید‌ها، به نقاط قوت سازمانی بستگی دارد. یک سازمان قوی با بهره گرفتن از نقاط قوت خود، قادر به حذف یا حداقل کردن اثرات تهدیدات محیطی است (Yuksel & Dagdviren, 2007) . رابطه میان نقاط قوت و ضعف نیز به این صورت قابل تبیین می‌باشد. سازمان‌های با نقاط قوت بیشتر، دارای نقاط ضعف کمتری هستند و به همین خاطر کمتر با موقعیت‌های ناشی از نقاط ضعف مواجه می‌شوند(Yuksel & Dagdviren, 2007).
W5
W4
W3
W2
W1
انتخاب بهترین استراتژی
فرصت‌ها(O)
نقاط ضعف(W)
ضعف ها(S)
نقاط قوت(S)
ST
WO
شکل ۴-۱ مدل ANPبرای SWOT

(تصویر۳-۵) حلقه مسی مکشوفه از گورخمره در قلعه گوشه ۳۲
(تصویر ۳-۶) گورخمره حاوی جمجمه کودک مکشوفه از قلعه گوشه ۳۲
(تصویر ۳-۷) گورخمره مکشوفه از قلعه گوشه ۳۳
(تصویر ۳-۸) بوته فلزی مکشوفه از قلعه گوشه ۳۳
(تصویر ۳-۹) خمره تدفینی از لایه چهارم سیلک ۳۳
(تصویر ۳-۱۰) طرح وتصویر گورخمره ای در اریسمان ۳۵
(تصویر ۳-۱۱) طرح و تصویر تدفین از ظروف منقوش در دوره چهارم از تپه جنوبی سیلک ۳۶
(تصویر ۳-۱۲) تدفین گورخمره ای در دوره چهارم از تپه جنوبی سیلک ۳۶
(تصویر ۳-۱۳) بقایای نوزاد در گورخمره از تپه زاغه ۳۸
(تصویر ۳-۱۴) موقعیت تدفین گورخمره ای در تپه زاغه ۳۸
(تصویر ۳-۱۵) خمره تدفینی از محوطه پارتی الهایی ۳۹
(تصویر ۳-۱۶) جمجمه درون خمره از محوطه الهایی ۳۹
(تصویر ۳-۱۷) خمره تدفینی از محوطه گیان ۴۰
(تصویر ۳-۱۸) خمره تدفینی از محوطه گیان ۴۱
(تصویر ۳-۱۹) گورخمره ۳۳۴ مکشوفه از مارال تپه در محوطه ازبکی ۴۲
(تصویر ۳-۲۰) گورخمره ۳۱۰ مکشوفه از مارال تپه در محوطه ازبکی ۴۲
(تصویر ۳-۲۱) تدفین گورخمره ای فصل اول ازبکی ۴۲
(تصویر ۳-۲۲) مارال تپه، نمودار تدفین های خمره ای و ساده در هزاره های ۳و۱ق .م ۴۳
(تصویر ۳-۲۳) خمره تدفینی مکشوفه از کلورز ۴۴
(تصویر ۳-۲۴) خمره تدفینی مکشوفه از قلعه کوتی ۴۵
(تصویر ۳-۲۵) گور چهار چینه ای مخصوص بزرگسالان در قلعه کوتی ۴۵
(تصویر ۳-۲۶) گورخمره ایلامی در هفت تپه و حفاظتهای اضطراری و استحکام بخشی در محل ۴۶
(تصویر ۳-۲۷) گورخمره ایلامی هفت تپه پس از مرمت ۴۶
(تصویر ۳-۲۸) گورخمره ایلامی در هفت تپه ۴۶
(تصویر ۳-۲۹) گورخمره هفت تپه در کنار دیوار خشتی ۴۷
(تصویر ۳-۳۰) خمره وارونه شده بر جسد در هفت تپه ۴۷
(تصویر ۳-۳۱) ظرف تدفین در موزه هفت تپه ۴۷
(تصویر ۳-۳۲) گورخمره ایلامی در موزه هفت تپه ۴۸
(تصویر ۳-۳۳) تدفین خمره ای سگ در کنار اسکلت یک مرد در گهرتپه ۴۸
(تصویر ۳-۳۴) ظروف و خمره های تدفین شوش ۵۱
(تصویر ۳-۳۵) خمره تدفین پارتی ،پای دیوار شرقی معبد ناهید ۵۳
(تصویر ۳-۳۶) نمایش دو طریقه تدفین در تابوت و خمره سفالین،متداولدر دوره پارتها در پای دیوار شرقی معبد ناهید ۵۳
(تصویر ۳-۳۷) طرح خمره های معبد ناهید در کنگاور ۵۴
(تصویر ۳-۳۸) گورخمره مکشوفه از کن یری ۵۸
(تصویر ۳-۳۹) گورخمره مکشوفه از کن یری ۵۸
(تصویر ۳-۴۰) طرح پلان گورخمره های گرمی ۵۹
(تصویر ۳-۴۱) منسوجی با نقش صلیب شکسته از داخل گورخمره گرمی ۵۹
(تصویر ۳-۴۲) قبرستان گورخمره ای تاق بستان ۶۰
(تصویر ۳-۴۳) طرح گورخمره های قبرستان تاق بستان ۶۰
(تصویر۳-۴۴) خمره های مکشوفه از تاق بستان ۶۱
(تصویر ۳-۴۵) گورخمره مکشوفه از گهر تپه ۶۲
(تصویر ۳-۴۶) گورخمره اشکانی مکشوفه از تنگه هرمز ۶۳
(تصویر ۳-۴۷) گورخمره مکشوفه از نخل ابراهیمی ۶۴
(تصویر ۳-۴۸) خمره تدفین مکشوفه از دستوا ۶۵
(تصویر ۳-۴۹) ستون های سنگی دوگور دوپا ۶۵
مقدمه
یکی از بهترین راه های شناخت اعتقادات مذهبی بشر در یک جامعه باستانی، مطالعه انواع تدفین های آن جامعه است. “تدفین یکی از عینی ترین و ملموس ترین تجلیات تفکر و تخیلات بشر در طول تاریخ بوده است. همچنین با بهره گرفتن از اشیاء به دست آمده در انواع گورها می توان این اعتقادات را بررسی نمود. جهت شناسایی شیوه ها و تشریفات وابسته به تدفین ابتدا باید آیین ها و اعتقادات حاکم بر جامعه را مورد مطالعه قرار داد. بطور کلی آداب تدفین تابع نوع برخورد زندگان با مردگان است. این نوع برخورد در هر دوره، بسته به شرایط اجتماعی و اعتقادات، متفاوت بوده است. اما گاه شباهتهایی درباره طرز تلقی انسان نسبت به مرگ و زندگی پس از مرگ در جوامع مختلف وجود دارد. ” (چایچی امیرخیز، ۱۳۸۴: ۲۱)اعتقاد به جهان پس از مرگ در اعتقادات اساطیری ایران باستان باعث رواج آیین ها و مراسم خاصی در مورد تدفین مرگان می شود که تابع شرایط زمانی و مکانی است. این اساطیر و باورها عاملی برای توجیه این مراسم به حساب می آیند. هر یک از اساطیر مناسک و آداب خاصی دارند اما چنان که محرض است یکی از آداب مشترک آنها تدفین خمره ای است که موضوع اصلی این پژوهش است.

ادیان و اسطوره های حاکم بر هر جامعه در نحوه تدفین مردگان نقش موثر و مستمر داشته اند. یکی از باورهای بشریت اهتمام بر آلوده نکردن عناصر مقدس چهارگانه، آب، آتش، خاک و باد است. تحقق این باورها در گرو استفاده از ابزار و مواد خاصی جهت به خاک سپاری اموات و در گذشتگان بوده است؛ یکی از این موارد سفالینه می باشد که فراز و فرودهایی را طی کرده و در هر دوره تغییراتی را به خود دیده است. “سفالینه ها به خاطر ترکیبات و جنس مقاومشان در برابر شرایط محیطی یکی از بادوام ترین مواد انتقال فرهنگ هستند و در امر تدفین به صورت خاکستردان، استخوان دان و ظروف تدفین ظاهر شده اند.” (همان، ص۱۷) از پرکاربردترین ظروف تدفین می توان به گور خمره اشاره کرد که طبق مطالعات نگارنده استفاده از آنها از دوره نوسنگی آغاز می شود، در دوره های بعدی گسترش می یابد و در دوره اشکانی بیشتر و قاعده مندتر مورد مصرف قرار می گیرد؛ تا بدین وسیله سنت های بومی و آیین های نیاکان تداوم یابد و بشر هرچه بهتر و دقیق تر در جهت حفظ تقدس عناصر اربعه برآید. چنان که در فصول پژوهش شرح داده خواهد شد مصرف این خمره ها بیشتر در مورد کودکان و نوزادان دیده می شود و نحوه قرارگیری جسد به حالت جنینی است. همچنین می توان شکل ظاهری خمره ها را با شکل رحم تطبیق داد تا شاید بتوان تدفین به شکل جنینی در ظروفی به شکل رحم را تعبیری از تسلسل میان مرگ، مرحله آشناسازی، بازگشت به رحم و تولد دوباره دانست. شواهد مدلل می دارند که گورخمره های سفالین از پشتوانه اساطیری و آیین های خاصی برخوردار بوده اند. وجه اشتراک بیشتر گورخمره ها انتزاعگری در طراحی آنها است. زیرا هدف سفالگر دستیابی به ذات شیء بوده بنابر این فرم کلی این گونه سفالینه ها حجم های مدور و منحنی است که در نهایت سادگی و بی پیرایگی متبلور شده اند. فرم هایی که معمولاً بدون تزئین آنچنانی مفاهیم فرازمینی خاصی را به آدمی القا می کنند. در پی آن فرم های طبیعی ساده شدند تا بتوانند به وسیله نیروهای طبیعی خود را بارور سازند. یکی از این فرم ها رحم یا همان زهدان است. تدفین به حالت جنینی در ظروف صورت می گیرد و ظرف نماد زهدان پنداشته شده است. تدفین به شکل جنینی تعبیری از تسلسل میان مرگ، آشناسازی و بازگشت به رحم است. کودکان به حالت جنینی در خمره ها جای گرفته و مانند بذری که در زمین کاشته می شود، در سینه زمین- مادر دفن می گردند تا حیاتی دوباره یابند. بازگشت به مرحله جنینی معادل است با راه یافتن به مرحله اولیه و شاید به منظور کمک به تولد دوباره، کودکان را با حالت جنینی دفن می نمودند. (الیاده، ۱۳۷۵: ۱۹۴)

• کیفیت پیامدها:

عبارت است از اینکه وضعیت اشتغال به کار و یا پیامد آموخته ها در شغل افراد (از دیدگاه خود و جامعه استفاده‌کننده از خدمات آنان) رضایت بخش بوده یا خیر؟(بازرگان،۱۳۸۰).

۲-۱-۹ انواع فنون و روش های آموزش منابع انسانی

۲-۱-۹-۱ آموزش ازطریق سخنرانی:

روش سخنرانی یکی از روش های قدیمی، ساده و مهم است که هنوز هم در بسیاری از موارد روشی مناسب و موثر به شمار می آید، و درشرایطی که هدف آموزش بالا بردن سطح دانش، اطلاعات یا شرح اوضاع و احوال پیرامون مسئله ای باشد، در آن صورت ، سخنرانی روش مفید، کم خرج و آسانی برای رسیدن به هدف خواهد بود. جنبه های منفی و مشکلات استفاده از این روش عبارت از: یکطرفه بودن آن ، محدود بودن مشارکت شنوندگان و مشخص نبودن برداشت یا قضاوت در مورد محتوای سخنرانی و فقدان ارزشیابی می باشد (آلدرشوت ، ۲۰۰۴ ).

۲-۱-۹-۲ آموزش ازطریق بحث گروهی:

استفاده از این روش در آموزش عبارت است از ارائه یک مطلب از طرف مربی به کارآموزان و سپس کنجکاوی، گفتگو، اظهارنظر و همچنین ارزیابی دسته جمعی پیرامون مطالب ارائه شده به عبارت دیگر بحث گروهی به مفهوم گفتگو بین مربی و شرکت کنندگان در یک دوره آموزشی است. این روش می تواند به دو صورت بحث آزاد و بحث هدایت شده اجرا شود.(دی کوپاو آندریا ^[۶]،۲۰۰۵  )

۲-۱-۹-۳ روش کنفرانس:

کنفرانس عبارت است از گردهمایی دو یا چند نفر به منظور آموزش دیدن یا آموزش دادن، تبادل اطلاعات، هماهنگ کردن کوششها، پی بردن به خط مشی ها و روش های عملی، طرح ریزی برای حل مشکلات و مسائلی
از این قبیل، کنفرانس ممکن است از قبل طرح ریزی شده باشد و یا بدون طرح ریزی قبلی تشکیل شود، کنفرانسهای آموزشی معمولاً در ردیف کنفرانسهای از قبل طرح ریزی شده هستند و هدف از تشکیل
هر کنفرانس، جمع آوری عقاید و نظرات افراد در زمینه موضوعی از پیش تعیین شده و مشخص است.
(روبرت اف^[۷]، ۲۰۰۷).

۲-۱-۹-۴روش سمینار:

در میان روش های گوناگون بحث و تبادل نظر گروهی، برخی از روشها ایجاب می کند که جلسات بحث، خیلی منظم، رسمی و دارای چهارچوب از پیش تعیین شده ای باشد و بعضی جلسات هم ممکن است خیلی صمیمانه و دوستانه برگزار گردد که این قبیل جلسات را که افراد به طور آزادانه و غیر رسمی به بحث و گفتگو
می پردازند، سمینار می نامند.(همان،۲۰۰۷).

۲-۱-۹-۵ روش سمپوزیوم :

عبارت است استفاده از مجلس مذاکره تفاهم آمیز دوستانه که عقاید و نظرات آزادانه در موارد بخصوصی که قبلاً تعیین شده مبادله می شود، معمولاً افرادی که برای اظهار نظر در آن موارد بخصوص به سمپوزیوم دعوت
می شوند افرادی هستند که در آن زمینه ها صاحب نظر باشند. البته این دلیل آن نخواهد بود که افراد دیگری برای استفاده، اظهار نظر احتمالی و یا طرح سوالات در سمپوزیوم شرکت نکنند .
مزایای سمپوزیوم به شرح زیر است :
۱- استفاده از صاحبنظران.۲- تبادل آزادانه و دوستانه اطلاعات.۳- تنوع سخنرانان
مشکلات استفاده از این روش نیز به شرح زیر است :
یکی از مشکلات تنوع سخنرانان است که ممکن است گفتگو و تبادل نظر را از مسیر اصلی خود خارج کند، و دیگر اینکه صاحبنظران به دقت و انرژی زیاد جهت آمادگی نیازمندند و همچنین در این روش آموزشی ممکن است میزان مشارکت افراد یکی نباشد( ابطحی، ۱۳۸۳).

۲-۱-۹-۶ بازدیدهای علمی :

بازدید علمی عبارت است از مشاهده و تجربه اندوزی مستقیم از موضوع مورد آموزش، این عمل با انتقال کارآموز به بیرون از کلاس و به محلها و مناطقی که کارآموز بطور مستقیم با موضوع مورد آموزش در ارتباط باشد انجام می شود، بازدید علمی، محیط واقعی کار را  بصورت یک آزمایشگاه آموزشی به خدمت می گیرد، از آنجایی که گردش علمی با واقعیات سروکار دارد، گنجاندن آن در برنامه آموزشی به درک بیشتر موضوع مورد آموزش کمک می کند. ( همان، ۶۶).

۲-۱-۹-۷ تقسیم گروه های بزرگ به گروه های کوچک:

در این روش در مواردی که تعداد کارآموزان در کلاسهای آموزشی زیاد باشد و مشارکت کامل آنها در آموزش ممکن نباشد، گروه های بزرگ را می توان به گروه های کوچکتر تقسیم کرد، چون در گروه های کوچکتر فرصت شرکت در فعالیت های آموزشی به تمام افراد داده می شود و این امر موجب می شود میزان یادگیری افراد افزایش یابد.(ترینگتون، ۲۰۰۳ ).

۲-۱-۹-۸ بررسی موردی:

در این روش مورد انتخاب شده برای بررسی باید در ارتباط با فعالیت های کلی و گوناگون باشد که بتوان در مباحث مختلف از آن استفاده کرد، معمولاً باید جنبه ای از فعالیت ها را انتخاب نمود که با اهداف آموزشی در ارتباط باشد و شرکت کنندگان بتوانند در مورد آن تفکر و اظهار نظر کنند و موضوع را در گروه های بزرگ مورد بحث و بررسی قراردهند و سپس برای انتخاب راه حل مناسب،گروه های کوچک تشکیل دهند، این روش برای گسترش حوزه دید مدیران و سرپرستان، حل مسائل و مشکلات موجود سازمانی، مهارت در تصمیم گیری، حل مسائل فنی و حرفه ای و ایجاد روابط مثبت و خوب بین کارکنان بایکدیگر و مدیران و کارکنان  مورد استفاده قرار می گیرد( ابطحی ۱۳۸۳).

۲-۱-۹-۹ طوفان مغزی:

بنیانگذار این روش آلکس اسبورن در سال ۱۹۵۳ بوده است و بنیاد فرهنگی اسپورن این روش را در برخی از سازمانهای تحقیقاتی، بازرگانی، علمی و حتی در حل مسائل و مشکلات مدیریتی نیز بکارگرفت.طوفان مغزی روشی است جهت پیدا کردن راه‌حل بصورت گروهی که در آن تمام اعضای یک گروه بطور همزمان در یک جلسه ایده‌هایی را ارائه می‌دهند. به بیانی دیگر طوفان ذهنی اقدامی گروهی برای حل یک مشکل از طریق ایجاد سریع راه ‌حلهای متعدد و ممکن جهت انتخاب راه‌حل مناسبتراست(سلطانی ۱۳۸۵).

۲-۱-۹-۱۰ آموزش از طریق شبیه سازی:

شبیه سازی عبارت است از فرایند طراحی مدلی از یک سیستم واقعی و انجام دادن آزمایشهایی با این مدل که با هدف پی بردن به رفتار سیستم یا ارزیابی راهبردهای گوناگون برای عملیات صورت می گیرد (همان، ۸۵).
اهداف عمده این کار عبارتست  از :
الف - توصیف رفتار سیستم ها .
ب- ساختن نظریه ها و یا فرضیه هایی که علت رفتار مشاهده شده را بیان کند .
ج - استفاه از این نظریه ها برای پیش بینی رفتار آینده ( همان،۳۵ ).
نمونه روش های آموزش از طریق شبیه سازی شامل روش های ایفای نقش، تمرینات داخل کازیه، استفاده از بازیهای مدیریت است.

۲-۱-۹-۱۱ آموزش ضمن خدمت :

اینگونه آموزش ها در داخل سازمان و در جو داخلی با ابزار و وسایل موجود در آن صورت می گیرد در اینجا سه نمونه  ازروشهای آموزشهای حین خدمت که برای بهبود مدیریت موثر ومفید هستند ذکر میشود روش گردش شغلی، روش قرارگرفتن درکمیته یا گروه، آموزش ضمن خدمت از طریق مربیگری (محمدی، ۸۵).

۲-۱-۹-۱۲ روش گردش شغلی :

یعنی فرد در قسمتها و واحدهای مختلف سازمان فرستاده می شود و انجام وظیفه می کند و بدین ترتیب با تمام کارهای تشکیلات آشنا می شود و اطلاعــات لازم در هر زمینه را کسب می کند .

۲-۱-۹-۱۳ روش قرار گرفتن در کمیته یا گروه :

این روش آموزش بیشتر برای مدیران و سرپرستان توصیه شده است و هدفش آگاه ساختن شرکت کنندگان از ویژگی های فکری و رفتاری خود و دنیای اطرافشان است، آموزشهای گروهی متکی بر این نظریه است که رفتار افراد به طرز تفکر و تلقی آنها بستگی دارد، این طرز تفکر و تلقی به نوبه خود می تواند از خود یا از خود ومحیط اطراف خود یعنی گروه سرچشمه گرفته باشد. بنابراین طرز تفکر و معتقدات افراد را می توان به دو نحو توجیه کرد که اصطلاحاً  آنها را توجیه فردی و توجیه گروهی می نامند که این دو با هم موجب تغییر تفکر می شوند  و آنهم تغییر در رفتار را در پی خواهد داشت. (فتحی واجارگاه، ۱۳۸۱).

۲-۱-۹-۱۴ روش آموزش با بهره گرفتن از مربیگری :

در این روش یک تن به عنوان مربی به عده دیگری آموزش می دهد این مدرس می تواند فردی از همان سازمان باشد یا فرد مطلعی باشد که از بیرون به عنوان مهمان دعوت و به اعضای شاغل در سازمان آموزش می دهد ، این روش وسیله مناسبی جهت نشر و توسعه آموزش است، در این روش از بحث و گفتگو، ایفای نقش و بررسی موردی استفاده می شود از این رو ضمن ارتقای میزان دانش و مهارت وایجاد رفتار مطلوب می تواند در توجه به ارزش های نیروهای انسانی سازمان  تاثیر به سزایی داشته باشد.(محمدی،۸۵).

۲-۱-۹-۱۵ آموزش ازطریق میزگرد:

این روش نوعی بحث گروهی است که تنها اختلاف آن با بحث گروهی این است که شرکت کنندگان نیازی به آموزش ندارند، بلکه از نظر تخصص در سطح بالایی هستند و هدف از گردهمایی کسب تجربه بیشتر در زمینه حرفه و کارشان است. (احدیان محمد، ۱۳۸۵)

۲-۱-۹-۱۶ روش سندیکا:

سندیکا در حقیقت گردهمایی عده ای است که برای تبادل نظر پیرامون مسائل خاص دورهم جمع میشوند و هر بار از میان خود یک نفر را بعنوان رئیس و یک نفر هم بعنوان منشی جلسه انتخاب می کنند، بعبارت دیگر جلسات سندیکا رئیس ثابت و معینی ندارد برخلاف سایر روش های آموزش که اهمیت خاصی برای جزئیات کار قائل هستند روش سندیکا چندان توجهی به تجزیه و تحلیل دقیق جزئیات کار ندارد، در این روش ابتدا مسئله در جلسه مطرح شده و سپس افراد گروه شروع به تبادل نظر درخصوص آن می کنند و درصورت لزوم، مسئله مطرح شده به بخشهای مختلف تفکیک و هربخش برای بحث و تبادل نظر به یک یا چند نفر سپرده می شود.
( همان، ص ۲۲۰).