برنامه ریزی در جامع ترین تعریف عبارت است از : سازمان دهی آینده برای دست یابی به هدف هایی معین . بنابراین در برنامه ریزی یک عنصر قوی پیش بینی وجود دارد زیرا تلاش می کند که آینده را اگرچه به صورتی جامع از پیش تعیین کند . این جامعیت که ناشی از وجود عوامل زیادی است به صورت خیلی دقیق قابل پیش بینی نیست . برنامه ریزی برای تمام سطوح انجام می شود ، از برنامه ریزی فعالیت های روزمره افراد و زندگی شخصی آنان تا برنامه رسمی ملی و منطقه ای را که از تعهـدات برخـی دولت هاست در بـر مـی گیرد . طـراحـی سـاختمان و برنـامه ریـزی شهری به گذشته های دور نخستین روزگاران مسکن گزینی انسان ، بر می گردد . اما از اواخر قرن هجدهم در پاسخ به شهر نشینی سریع و صنعتی شدن و مشکلات مربوط به آن ها برنامه ریزی نوین شهری آغاز شده است . انواع اصلی برنامه ریزی که امروزه کاربرد دارد مشتمل بر این چند وجه است :

* برنامه ریزی توسعه اقتصادی
* برنامه ریزی کالبدی کاربری زمین
* برنامه ریزی زیر ساخت ها ، برای تسهیلات حمل و نقل و خدمات ، تهیه آب ، نیروی برق ، ارتباطات الکترونیکی و دفع فاضلاب و زباله
* برنامه ریزی تسهیلات اجتماعی ، برای آموزش و پرورش بهداشت و درمان ، خدمات و تسهیلات تفریحی و سرگرمی
* برنامه ریزی حفاظت و توسعه پارک ها
* برنامه ریزی تجاری و . . . . .
* برنامه ریزی شهری و منطقه ای که امروزه از روی کرد برنامه ریزی فراگیر برای هم پیوند سازی اقتصاد ، کاربری زمین ، زیرساختار تسهیلات اجتماعی و حفاظت پارک استفاده می شود .
به جز برنامه ریزی تجاری که بنا به تعریف ، به وسیله بنگاه ها و شرکت های بخش خصوصی انجام می شود بیشتر انواع برنامه ریزی های رسمی را کارگزارهای دولتی انجام می دهند . گاهی ممکن است بخش خصوصی سطح تفصیلی برنامه ریزی نظیر برنامه ریزی برای مراکز خرید فضاهای مسکونی و تفرج گاه های جهان گردی را بر عهده گیرد اما این برنامه ها باید با معیارهای موقعیت و استانداردهای توسعه دولت محلی سازش داشته و به تصویب آن برسد . چون برنامه ریزی فعالیتی تخصصی است ، اغلب به وسیله مشاوران طرف قرارداد دولت یا بخش خصوصی یا تلاش مشترک کارکنان متخصص ، مجرب و دارای صلاحیت کار در واحد های برنامه ریزی ، کارگزاری های دولتی یا شرکت های خصوصی انجام می شود .
اگرچه در برابر مفهوم برنامه ریزی ممکن است مقاومت هایی وجود داشته باشد ، اما به طور کلی، برنامه ریزی ، به عنوان یک روی کرد قابل اتکا برای هدایت توسعه آتی (به جای این که بگذاریم حوادث ، خود به خود روی دهند) پذیرفته شده است . تناقضی که اغلب در برنامه ریزی پیش می آید به تفاوت منافع جامعه ، حاصل از تصمیم گیری در مورد مطلوب ترین شکل آینده از یک سو و سطح توسعه برای یک ناحیه و یا یک پروژه توسعه خاص از سوی دیگر مربوط می شود . تجربه نشان داده است که در کشـورهـا و منـاطق کمتر توسـعه یافتـه که مهـارت هـای کـارآفـرینی ضعیف و منـابع سرمایه گذاری محدود است توسعه حداقل نوع مطلوب آن بدون بهره گیری از برنامه ریزی تحقق نخواهد یافت . (الوانی، ۱۳۷۳،ص۳۳)
شکل شماره ۱۰: دوران های تحول دربرنامه ریزی توسعه جهان گردی
منبع : ضرغام ، ۱۳۸۷ ، ص ۵۹
۱۹- واژگان فنی برنامه ریزی جهان گردی و مراجع
برخی اوقات در کاربرد واژگان تخصصی برنامه ریزی گردش گری ابهاماتی به وجود می آید ، از این روی تعریف اصطلاحات به کار رفته در مرجع های مختلف برنامه ریزی بسیار مهم است .
۱-۱۹- هدف عملی (objective)
به نتیجه ای که انتظار می رود از برنامه ریزی توسعه جهان گردی حاصل شود اطلاق می گردد .
۲-۱۹- خط مشی (policy)
به روی کرد توسعه برای استفاده در هدایت و تعیین تصمیم گیری اطلاق می شود .
۳-۱۹- برنامه (plan)
به آرایش منظم بخش های نظام جامعی اطلاق می شود که منعکس کننده خط مشی است.
۴-۱۹- راهبرد (strategy)
به ابزارهای اجرای توصیه ها و پیشنهادهای خط مشی و برنامه اشاره می کند . (ضرغام بروجنی، ۱۳۸۸،ص۱۵۷)
۲۰- اهمیت برنامه ریزی جهان گردی
جهان گردی به دلایل متعددی توسعه یافته است . یک هدف اصلی از توسعه آن ایجاد منافع اقتصادی حاصل از ارز خارجی (برای جهان گردی بین المللی) درآمد ، شغل و عواید دولتی است که به عنوان سرعت دهنده ای برای توسعه بخش های دیگر اقتصادی نظیر ، کشاورزی ، شیلات ، جنگل داری و صنعت ، و برای کمک کردن به نیازهای اقتصادی و هزینه بازسازی زیرساخت ها به کار می رود .
به طور کلی برنامه ریزی برای توسعه جهان گردی به همان اندازه ضرورت دارد که برنامه ریزی برای هر نوع دیگر توسعه برای آن که موفق باشد و مشکلات ی را بوجود نیاورد واجب است . اهداف بخش جهان گردی اگر به طور دقیقی تنظیم و برنامه ریزی شوند و در طرح ها و برنامه های کلی توسعه دولت ها تلفیق شوند ، به طور مؤثرتری می تواند به نتیجه برسد . برنامه ریزی جهان گردی به ویژه به دلایل زیر اهمیت دارد :

1. 1. برخی دولت ها ، نحوه ی صحیح توسعه ی جهانگردی نوین را نمی دانند ، بنابراین یک طرح جهان گردی و برنامه توسعه ای می تواند خطوط راهنمایی را در این نواحی برای توسعه این بخش فراهم کند .

1. 1. جهان گردی یک فعالیت پیچیده ، چند وجهی و بخش بندی شده است که در بر گیرنده بخش های دیگری مانند کشاورزی ، شیلات و صنعت ، تاریخ ، نظام حمل و نقل ، آب ، برق ، مخابرات و دیگر ساخت هاست .

1. 1. جهان گردی اساساً محصولی از یک تجربه را می فروشد که شامل استفاده بازدید کننده از تسهیلات و خدمات معین است . در فرایند برنامه ریزی باید انطباق محصولات و بازارهای جهان گردی مورد توجه قرار گیرد .

1. 1. جهان گردی می تواند منافع اقتصادی مستقیم و غیرمستقیمی را همراه داشته باشد . از طریق برنامه ریزی دقیق و یکپارچه می توان این منافع را به حداکثر رساند .

1. 1. جهان گردی می تواند منافع و معایب فرهنگی- اجتماعی گوناگونی ایجاد کند . برنامه ریزی برای تعیین این که بهترین سیاست توسعه جهان گردی برای احتراز از مشکلات فرهنگی- اجتماعی و استفاده از جهان گردی به عنوان وسیله ای برای حفاظت از محیط زیست ، به کار رود.

1. 1. اشکال جهان گردی ، بر اساس تغییر روندها و دیگر خصوصیات بازار تغییر می کند . برنامه ریزی می تواند برای بهنگام سازی و تجدید حیات نواحی دارای توسعه قدیمی شده یا دارای طراحی نامناسب ، مورد استفاده قرار گیرد .

1. 1. توسعه جهان گردی ، به نیروی انسانی دارای مهارت های ویژه نیاز دارد . نیروی انسانی علاقمند برای کسب این مهارت ها و قابلیت ها باید آموزش دیده و تربیت شوند .

1. 1. رسیدن به توسعه کنترل شده جهان گردی مستلزم ساختار سازمانی ویژه ، راهبردهای بازاریابی و برنامه های تبلیغاتی ، وضع قوانین و مقررات و معیارهای مالی است که از طریق فرایند برنامه ریزی جامع و همپیوند که می تواند ارتباط نزدیکی با سیاست گذاری جهان گردی و توسعه داشته باشد ، تامین می شود . (p54 ، ۱۹۸۶، haywood)

۲۱-سطوح و انواع برنامه ریزی جهان گردی
۱-۲۱-سطح بین الملل
این سطح برنامه ریزی بیشتر به خدمات حمل ونقل بین الملل مربوط می شود. جریان گردش گران و برنامه های گشت جهان گردان درمیان کشورهای مختلف مکمل توسعه خصوصیات جاذبه های اصلی و خدمات درکشورهای همجوار وراهبردهای بازاریابی چندکشوری وبرنامه های پیش بردی است. (belt,1973,p34)
۲-۲۱-سطح ملی
برنامه ریزی جهان گردی درسطح ملی چندین عنصر عملیاتی را درکانون توجه دارد:
- خط مشی جهانگردی
- برنامه ساختاری کالبدی
- توسعه تسهیلات
- ملاحظات اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی
- ساختارهای سازمانی(belt,1973,p34)
۳-۲۱-سطح منطقه ای
برنامه ریزی سطح منطقه ای جهان گردی به طور معمول برای منطقه ای ازکشور، چند استان و یا شاید یک گروه جزیره انجام می شود.اگر خط مشی وبرنامه ملی ای وجود داشته باشد، درچارچوب این برنامه انجام می شود. (belt,1973,p34)
فصل سوم:
معرفی منطقه مورد مطالعه
۱- جغرافیای طبیعی استان سمنان