کنترل ، انگیزش ، ارتباطات و هدایت و تصمیم گیری است . تحولات و پیشرفت علوم و تکنولوژی و اختصاصی شدن علوم مختلف ، امروزه حاصل سازماندهی دقیق و استفاده بهینه از نیروهای انسانی بوده است (رضائیان ، ۱۳۸۰) و محیط ورزش و تربیت بدنی فضایی است که در آن تجربه های تلخ و شیرین بسیار برای شرکت کنندگان فراهم می آورد . این تجربیات تغییرات مثبت بسیاری را در فرد ایجاد می نماید . احترام به بزرگتر ، و پیشکسوت از مواردی است که در محیط ورزش آموزش داده می شود . جوانمردی ، فروتنی ، از خود گذشتگی ، که بدون آنان موفقیت در کارهای گروهی غیر ممکن است . این ویژگی ها در ورزش و فعالیت های گروهی پرورش پیدا می نماید . اعتماد به نفس ، خودشناسی ، قدرشناسی ، کنترل عواطف و هیجانات منفی از خصلت هایی هستند که با ورزش تقویت می شوند ( خداداد کاشی ، ۱۳۸۴) . کتابخانه ، ایجاد محیط فرهنگی و هنری ، ساختن تاسیسات ورزشی و آموزشی ، فراهم آوردن جاذبه در این مکان ها ، ابزارهایی هستند که می تواند نقش سازنده در اوقات فراغت مردم ایفا نماید . تماشای مسابقات ورزشی ، یادگیری مهارت های ورزشی ، شرکت در برنامه های ورزشی مانند مسابقات راه پیمایی ، دوی همگانی ، کلاس های ورزش هوازی و ریتمیک و یادگیری هنرهای گوناگون در اوقات فراغت توصیه می شود . دانشمندان روانشناس و فرهیختگان و متخصصان اوقات فراغت به این مهم دست یافته اند که افراد از نقطه نظر سلیقه در ارتباط با گذراندن اوقات فراغت متفاوت می باشند و به همین لحاظ برنامه های متنوعی را در ارتباط با پر کردن اوقات فراغت توصیه می نمایند ( اصفهانی ، ۱۳۸۰ ) .

دانشگاه ها و دانشکده ها موثرترین و قدرتمندترین پایگاه های اجتماعی برای نیل به مهارت های عقلانی معرفت ، فهم و شناخت لازم برای تصمیم گیری خردمندانه اند . دانشگاه ها و دانشکده ها باید تندرستی و سلامتی دانشجویان را در جریان تلاش برای یک زندگی شاد ، پربار و شکوفا کننده استعداد مورد توجه قرار دهند . تربیت بدنی به عنوان جلوه ای از فرایند کلی تعلیم و تربیت در برآورده شدن این اهداف انسان را یاری می کند (کرمی ، ۱۳۸۷) . هدف از طرح برنامه ها و انجام فعالیت های ورزشی در سطح دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی رشد و توسعه جنبه های اخلاقی ، روانی ، جسمانی ، معنوی ، فرهنگی ، اجتماعی و عاطفی دانشجویان به موازات تحصیل علوم و فنون دیگر است تا آینده سازان این کشور بتوانند پس از فراغت از تحصیل در خدمت مردم قرار گیرند و موجبات ترقی و تعالی مادی و معنوی خود و جامعه را میسر سازند و دانشجویان از طریق تربیت بدنی در جریان فعالیت های ورزشی و بهداشتی قرار گیرند و با کسب مهارت های ضروری و حرکتی پس از فراغت از تحصیل همواره به سلامت جسمانی و روانی خود توجه داشته باشند و ورزش کردن را بخشی از برنامه روزانه زندگی خود قرار دهند (شارع پور ، ۱۳۸۱) . از آن جایی که دانشگاه یک نهاد علمی ، فرهنگی است و وظیفه تعلیم و تربیت دانشجویان را به عنوان افرادی مفید و مسئولیت پذیر در جامعه به عهده دارد و دانشجویان در آینده مسئولیت های مهم مدیریت ، برنامه ریزی و تصمیم گیری در زمینه های اقتصادی ، فرهنگی ، تربیتی ، اجتماعی ، سازندگی ، سیاسی ، ورزشی و … را به عهده می گیرند و والدین آینده اند و مسئولیت تربیت افراد دیگر را به عهده دارند لذا برای تغییر و تحول اساسی در ورزش و تربیت بدنی باید از آموزش و پرورش شروع کرد که مبدا و منشا تمام تغییرات می باشد (حجتی ، ۱۳۷۴ ). در مورد دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی در بخش دولتی مولر^[۶] ( ۱۹۸۶ ) پیشنهاد می کند که اعتبار و پایایی ارزیابی اثربخشی برنامه می تواند از طریق شاخص رضایتمندی جمعیت هدف^[۷] ( ( tpsi به دست آید ، در واقع این شاخص می تواند به عنوان راهی جهت برآورد کردن اهداف پیشرو به سمت کیفیت متعالی سازمان و اثربخشی برنامه های اداره فوق برنامه باشد ( بیل ، ۲۰۰۲ ) ^[۸] . امروزه اهمیت تربیت بدنی و ورزش برای تمام اقشار جامعه بالاخص دانشجویان که آینده ساز جامعه می باشند و مدام درگیر فعالیت های ذهنی و فکری می باشند کاملا” روشن است . گذشته از آن تحقیقات نشان داده اند که تربیت بدنی و ورزش نقش مهمی در بهتر استفاده کردن از اوقات فراغت دانشجویان ، کاهش اضطراب و افسردگی و ایجاد روحیه شادابی و نشاط و حذف یکنواختی از زندگی آنان دارد (اسدی ، ۱۳۸۲) . امروزه ورزش و نقش آن در بهبود و بالندگی فرد فرد انسان ها به ویژه نوجوانان و جوانان از نظر عقلانی ، سازگاری های اجتماعی ، بهداشت روانی ، تکوین شخصیت ، تضمین سلامتی و به تبع آن سلامت فکری امری محرض و روشن است . تحقیقات علمی و تربیتی نشان داده اند که اشاعه و تعلیم ورزش و فعالیت های جسمانی در کسب بهداشت روانی و ارزش های اجتماعی آنقدر موثر است که عموما” آن دسته از جوانان که در فعالیت ورزشی شرکت می کنند جوانانی هستند که از حیث روانی بسیار با ثبات می باشند ، علاوه بر آن ورزش و فعالیت های جسمانی در جلوگیری از بزه کاری اجتماعی و پرخاشگری و عصبیت های روانی نقش مثبت خود را نشان داده است ( اصفهانی ، ۱۳۸۰) . همچنین تاکنون تحقیقات زیادی در تربیت بدنی و علوم ورزشی به رابطه مثبت بین فعالیت های ورزشی و راندمان تحصیلی پی برده و با صراحت این نظریه را تایید نموده است (صادقی پور ، ۱۳۸۰) . نسل جوان می بایست با استفاده مناسب از ورزش به عنوان وسیله ای در جهت نیل به ارزش های معنوی ، حفظ ارزش های اسلامی و حاکمیت اخلاق بر روابط و مناسبات ورزشکاران در ایجاد تعادل و توازن بین فعالیت های ورزشی ، شغلی ، استراحت و عبادت هدایت شوند و از فلسفه ورزش و تربیت بدنی در اسلام و جایگاه آن در زندگی فردی و اجتماعی آگاه شوند. مضافا اینکه تحرک و نشاط و نیرومندی و هدایت انرژی و توانایی آنان در امر تلاش و سازندگی حفظ گردد ( روزنامه اطلاعات ، ۱۳۷۵ ). بر این اساس به نظر می رسد تحقیقی تحت عنوان بررسی میزان اثربخشی فعالیت های فوق برنامه ورزشی در دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان ضرورت دارد ، و محقق قصد دارد تا به تاثیرات ورزش و اثربخشی فعالیت های فوق برنامه ورزشی و برنامه های آن که در حوزه تربیت بدنی واحدهای دانشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی اجرا می گردد ، برای دانشجویان که مدیران ریز و درشت و آینده سازان این سرزمین و والدین آینده جامعه به حساب می آیند ، تا چه میزان موثر است ؟ و آیا این برنامه ها ( فعالیت های فوق برنامه ورزشی ) نیازهای جسمانی / روانی ، اجتماعی ، فرهنگی / اخلاقی ، آموزشی ، تفریحی/ ورزشی و رفاهی دانشجویان را برآورده می نماید ؟ و در مجموع فعالیت های فوق برنامه ورزشی که برای دانشجویان این دانشگاه طراحی و اجرا می گردد تا چه حد مطلوب و اثربخش است ؟ و دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان بزرگ ترین دانشگاه غیر انتفاعی کشور با بیش از ۳۶۰ واحد و مرکز دانشگاهی توانسته با امکانات و برنامه ریزی فعالیت های فوق برنامه در بخش ورزش اثرات مثبت ، مطلوب و رضایت بخشی بر دانشجویانش داشته باشد ؟
۱ – ۴ ) اهداف تحقیق
۱ – ۴ – ۱ ) هدف کلی
بررسی میزان اثربخشی فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان
۱ – ۴ – ۲ ) اهداف فرعی
۱ – ۴ – ۲ – ۱ ) اهداف توصیفی
۱- توصیف ویژگی های دموگرافیک دانشجویان
۲- توصیف رشته ورزشی مورد علاقه ، تعداد جلسه شرکت در ورزش ، زمان و نوع فعالیت های ورزشی دانشجویان
۱ – ۴ – ۲ – ۲ ) اهداف تحلیلی
۱- بررسی میزان اثربخشی اهداف جسمانی- روانی ، فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان
۲- بررسی میزان اثربخشی اهداف اجتماعی ، فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان
۳- بررسی میزان اثربخشی اهداف فرهنگی - اخلاقی ، فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان
۴- بررسی میزان اثربخشی اهداف آموزشی ، فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان آموزش دیده ( کسانی که در دوره های مربیگری یا داوری شرکت کرده اند )
۵- بررسی میزان اثربخشی اهداف آموزشی ، فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان آموزش ندیده ( کسانی که در دوره های مربیگری یا داوری شرکت نکرده اند )
۶– بررسی میزان اثربخشی اهداف تفریحی- ورزشی ، فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان
۷- بررسی میزان اثربخشی اهداف رفاهی ، فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان
۸- تعیین تفاوت اثربخشی کلیه اهداف فعالیت های فوق برنامه ورزشی ( اهداف فوق ) دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان دختر و پسر
۱ – ۵ ) فرضیه های تحقیق
۱ - فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان اثربخش است .
۲ - اهداف جسمانی - روانی فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان اثربخش است .
۳ - اهداف اجتماعی فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان اثربخش است .
۴ – اهداف فرهنگی- اخلاقی فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان اثربخش است .
۵ – اهداف آموزشی فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان آموزش ندیده ( کسانی که در کلاس های مربیگری یا داوری شرکت نکرده اند ) اثربخش است .
۵ – اهداف آموزشی فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان آموزش دیده ( کسانی که در کلاس های مربیگری یا داوری شرکت کرده اند ) اثربخش است .
۶– اهداف تفریحی- ورزشی فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان اثربخش است .
۷ - هداف رفاهی فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی از دیدگاه دانشجویان اثربخش است .
۸ – بین دیدگاه دانشجویان دختر وپسر نسبت به اثربخشی کلیه اهداف فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه های آزاد اسلامی خراسان رضوی تفاوت وجود دارد .
۱ – ۶ ) پیش فرض های تحقیق
۱ – پرسش نامه برای جمع آوری اطلاعات ، معتبر بوده و به خوبی اهداف مورد نظر را سنجیده است .
۲ – پرسش نامه به نحو صحیح توزیع ، گردآوری و استنتاج شده است .
۳ – افراد نمونه با شرایط یکسان و به صورت مستقل به سوالات پاسخ داده اند .
۴ – کلیه پاسخ دهندگان به خوبی ، بادقت و صادقانه به سوالات پاسخ داده اند .
۱ – ۷ ) حد ، مرز و محدودیت های تحقیق
۱ – ۷ – ۱ ) حد و مرز و قلمرو تحقیق
۱ – این پژوهش در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی خراسان رضوی انجام شده است .
۲ – پاسخ دهندگان دانشجویانی بودند که از امکانات و فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه استفاده می کردند .
۳ – پاسخ دهندگان دانشجویان مشغول به تحصیل در نیمسال اول سال تحصیلی ۹۳ – ۹۲ بوده اند .
۱ – ۷ – ۲ ) محدودیت های تحقیق ( محدودیت های خارج از کنترل محقق)
۱ – ممکن است پاسخ دهندگان به اهمیت موضوع پی نبرده باشند .
۲ – عدم امکان کنترل و میزان صداقت پاسخ دهندگان .
۳ – پیشینه تحقیق در مورد اثربخشی فعالیت های فوق برنامه ورزشی کمتر بود .
۴ – پیشینه تحقیق در منابع خارجی بسیار محدود بود .
۱ – ۸ ) تعریف واژه ها و اصطلاحات
۱-۸-۱ ) اثربخشی
اثربخشی ( تعریف مفهومی ) : منظور از اثربخشی درواقع بررسی میزان موثربودن اقدامات انجام شده برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده است ( اسلامیه ، ۱۳۸۶).
اثربخشی ( تعریف عملیاتی ) : درجه و میزانی که ما به اهداف فعالیت های فوق برنامه ورزشی نایل می شویم ( کرمی ، ۱۳۸۷) .
۱-۸-۲ ) ورزش
ورزش : مجموعه فعالیت های مداوم ، منظم و منسجم است که بر طبق شرایط خاص و مقررات مخصوص ضمن حصول سلامتی ، موجب افزایش مهارت ها و ورزیدگی قوای جسمانی و روحی می شود ، و حسب مورد به رشته های مختلف تقسیم می گردد ( رضوی ، ۱۳۸۳ ) .