از دیگر مناطقی که با فرسایش شدید روبه رو هستند، نواحی کوهستانی(مانند کوه های آند، هیمالیا، بخشی از کوه های راکی و بریدگی های دره ای آفریقا) و مناطق پوشیده از خاک های آتشفشانی(مانند جاوه، جزیره ی جنوبی نیوزلند، گینه و قسمت هایی از آمریکای مرکزی) را می توان نام برد. سومین مناطق دنیا که با خطر فرسایش روبرو می باشند، مناطقی هستند که در آن ها شکل زمین و خاک، نتیجه ی اقلیم های گذشته است. هر چند این مناطق در حال حاضر ظاهرا” پایدار به نظر می رسند، ولی کوچک ترین کار تخریبی این پایداری را از بین می برد و ممکن است که منجر به ایجاد خندق هایی عمیق در نواحی مذکور شود.
اما مشکل فرسایش خاک در ایران که بخش وسیعی از آن را مناطق کویری در بر گرفته است و خاک از پوشش مناسبی برخوردار نیست، بسیار بارزتر و چشم گیرتر می باشد. هر چند شرایط اقلیمی و وضع کنونی زمین شناسی ایران، به گونه ای است که آن را به صورت یک کشور مستعد به فرسایش خاک در آورده است، ولی حقیقت آن است که میزان فرسایش خاک در ایران، بیش از مقدار مورد نظر می باشد. آمار های منتشر شده نشان می دهند که تلفات خاک در اثر فرسایش در مملکت ما، چندین برابر بیش از میانگین آن در کشورهای آمریکایی و اروپا است. به عنوان نمونه، بر اثر گزارش سازمان ملل (۱۹۹۹)، متوسط میزان فرسایش در ایران حدود ۲۰تن در هکتار می باشد؛ در حالی که این عدد برای قاره های آسیا، آمریکا، اروپا، به ترتیب،۸/۳، ۹/۰و ۵/۰تن در هکتار در سال می باشد. اسماعیلی وردجانی و همکاری (۲۰۰۲) نیز سرعت هدر رفت خاک در ایران را حدود ۲۴ تا ۴۰ تن در هکتار در سال تخمین زده اند و بیان نموده اند که این مقدار فرسایش، در مقایسه با مقدار فرسایش در کل جهان حدود ۲ تا ۵ تن در هکتار در سال می باشد؛ اختلاف فاحش دارد. از طرفی، باید توجه داشت فرسایش خاک در ایران، یک روند صعودی دارد و متوسط سالیانه ی تلفات خاک ناشى از فرسایش، رشد قابل توجهی در سال های اخیر داشته است. یکی از اساسی ترین مسایلی باعث فرسایش خاک در ایران (و البته در جهان) شده است، مسأله ی سیلاب ها می باشد.
مفاهیم و پیشینه تحقیق ۱۹
جنگل ها در طی قرن ها، موجب پایداری خاک و ذخیره سازی آب و رونق فعالیتهای گوناگون کشاورزی بوده اند؛ ولی به مرور و با از میان رفتن تدریجی جنگل ها و پوشش های گیاهی، جارى شدن سیلاب ها بیشتر شده است. هنگامی که پوشش جنگلی بر اثر قطع بی رویه، حالت مناسب متراکم خود را از دست می دهد، خاک آن منطقه به علت کمبود شاخ و برگ درختان و فاصله ایجاد شده بین آنها، در برابر بارانهای شدید، بی دفاع می ماند و مقاومت خود را از دست می دهد؛ به گونه ای که با کمترین بارش تند، شدیدترین سیلابها را به وجود می آورد. با از بین رفتن پوشش گیاهی، علاوه بر شسته شدن خاک و جاری شدن رواناب، نفوذ پذیری خاک از دست می رود. پیامد ایجاد رواناب و عدم نفوذ آب در خاک، پایین رفتن سفره های زیرزمینی است که اصلی ترین منبع آبیاری گیاهان در مناطق خشک محسوب می گرند. به مرور زمان، میزان آب و خاک موجود، به حدی کاهش خواهد یافت که یک کشاورز نمی تواند مایحتاج روزانه خود را به دست آورد. از این رو، پدیده مهاجرت به شهرها شدت بیشتر خواهد گرفت که پیامدهای خاص خود را به دنبال خواهد داشت.
۲-۸- رسوب گذاری
این مرحله که به آن مرحله تجمع یا انباشته شدن مواد نیز گفته می شود، آخرین مرحله فرسایش است و زمانی اتفاق می افتد که بدلیل کاهش شیب، نیروی ثقل بیش از نیروی آب در نگهداری و حرکت مواد باشد در مناطق دارای شیب کم، نیروی خالص آب کاهش یافته و دیگر آب قادر به حمل ذرات نخواهد بود و مواد برحسب دانه بندی رسوب می نمایند. منطقه رسوب گذاری ممکن است در پای دامنه، در یک مخروط افکنه دریاچه سد و یا دریاها واقیانوس ها باشد. تفاوت فرسایش و رسوب در این است که رسوب محصول فرسایش است. در یک حوضه آبریز تمام دامنه ها در ایجاد فرسایش دخالت دارند، پس فرسایش در تمام سطح حوضه انجام می گیرد. اما رسوب آن قسمت از فرسایش است که به شبکه هیدروگرافی۱ وارد می شود و می توان آن را در محل خروجی حوضه ها در ایستگاههای رسوب سنجی۲ اندازه گیری نمود. نرخ متوسط ترسیب سالانه یا درصد حجمی از مخزن که توسط رسوب اشغال می شود، در مناطق مختلف جهان متفاوت است.مطابق جدول (۲-۱) هرساله به طور متوسط بین ا/۰ تا ۳/۲ درصد از حجم کل ذخیره مخازن سدهای جهان در اثر رسوب گذاری از دست می رود. متاسفانه در کشورهایی نرخ رسوب گذاری بالاست که جمعیت بالاتری دارند.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
Hydrographic Network.1
Sediment gaug.2
مفاهیم و پیشینه تحقیق ۲۰
جدول ۲-۱- نرخ رسوب گذاری در مخازن سدها در مناطق مختلف جهان
کشور | درصد رسوب گذاری سالیانه | درصد کل رسوب گذاری |
چین | ۳/۲ | ۲/۱۴ |
هندوستان | ۴۶/۰ | ۶/۹ |
ژاپن | ۱۵/۰ | ۸/۸ |
جنوب آسیا | ۳۰/۰ | ۸ |
جنوب آفریقا | ۳۴/۰ | ۴/۱۱ |
ترکیه | ۵/۱ | ۷/۵۹ |
آمریکا | ۲۲/۰ | ۹/۳ |